'Vakbeweging moet de dialoog zoeken'

Het Nederlandse overlegmodel waarin werkgevers, werknemers en regering samen afspraken maken over arbeidsvoorwaarden, ligt al enige tijd onder vuur. Onderhandelingen over arbeidsvoorwaarden zouden ook op bedrijfsniveau kunnen plaatsvinden, bijvoorbeeld tussen directie en ondernemingsraad. Ook zou het sociaal overleg stroperig zijn en te weinig resultaat opleveren. Sommige critici stellen zelfs dat de vakbeweging overbodig is geworden.

Wim Kok is het daar niet mee eens. Volgens hem is het Nederlandse overlegmodel volop levensvatbaar. Dat model wordt volgens Kok gekenmerkt door een brede agenda en een oriëntatie op langere termijn. ,,Het draait om het creëren van draagvlak en begrip. Als dat lukt, ontstaat een win-win situatie.''

De oud-premier wijst erop dat landen die een constructief sociaal overleg kennen, beter bestand zijn gebleken tegen de vergrijzing en scherpere internationale concurrentie. ,,In dat opzicht heeft Nederland altijd veel baat gehad bij de vakbeweging.''

Beter

Toch kan het beter, vindt Kok. Hij wijst op de Scandinavische landen, waar naast beperkte ontslagbescherming ook goede voorzieningen geboden worden om ontslagen werknemers weer aan een nieuwe baan te helpen. ,,We hoeven dat systeem niet te kopiëren, maar sommige elementen daarvan kunnen we goed gebruiken.''

Daarnaast verwacht Kok van de vakbeweging meer aandacht voor onderwijs. ,,Onze maatschappij wordt een kennissamenleving. We hoeven landen als India en China niet achterna. We moeten ons profileren in dingen waar we goed in zijn. Om daar goed op in te spelen, moet er meer geïnvesteerd worden in kennis.''

Ook SER-voorzitter Herman Wijffels benadrukt de noodzaak van investeringen in kennis en innovatie. Hij constateert dat de maatschappij waarin de vakbeweging functioneert, structureel veranderd is. ,,Tijdens de verzuiling ging het om bevolkingsgroepen, nu draait het vooral om individuen.''

Ook in het bedrijfsleven ziet Wijffels een verschuiving optreden. ,,Het klassieke model van een hiërarchische bedrijfscultuur maakt plaats voor netwerkstructuren, waarin werknemers van veel markten thuis moeten zijn en meer verantwoordelijkheid dragen. Investeren in gekwalificeerd personeel is daarin essentieel.''

Dialoog

Om in die veranderende samenleving een goede koers te varen, adviseert Wijffels de vakbeweging minder de confrontatie en meer de dialoog te zoeken. ,,Werkgevers en werknemers moeten samen bepalen wat nodig is.''

FNV-voorzitter Lodewijk de Waal kan zich maar gedeeltelijk in de visie van Wijffels vinden. ,,Veel bedrijven zijn nog steeds hiërarchisch georganiseerd. Daar is de baas ook echt de baas. Bovendien merk je in CAO-overleg dat zeggenschap vaak belangrijker is dan het geld.''

De open dialoog die Wijffels bepleit is volgens De Waal bovendien lang niet altijd mogelijk. ,,De vakbeweging moet soms bepaalde zaken afdwingen.''

De FNV-voorzitter doelt daarmee op het recente conflict tussen de regering en de sociale partners dat vorig jaar november uitmondde in het zogenoemde Museumakkoord.

Kok zegt blij te zijn met het bereikte akkoord. ,,Was dat er niet gekomen, dan had dat het economisch herstel nog verder in de wielen gereden.''

Desondanks heeft de oud-premier de ruzie in de polder met verbazing gadegeslagen. ,,Vanuit de regeringsfracties werden niet onbelangrijke wijzigingen aangebracht in de plannen van het kabinet. Er werd echter geen contact gezocht met de vakbonden; die hadden 'hun beste tijd wel gehad'. Deze concessies hadden juist gebruikt kunnen worden in het overleg met de vakbonden. De vakbeweging werd buitenspel gezet.''

Ook De Waal betreurt het dat de regering de vakbeweging links heeft laten liggen. ,,Sinds 1997, toen begonnen werd VUT-regelingen om te zetten in prepensioenregelingen, wordt al langer doorgewerkt. Zo'n sterke confrontatie was daarom niet nodig geweest. We waren al op de goede weg.''

De overlegeconomie heeft hierdoor schade opgelopen, stelt De Waal. ,,Werkgeversorganisatie VNO-NCW verklaarde ons irrelevant en ook met de regering is er een vertrouwensbreuk ontstaan. Daar stap je niet zomaar overheen.''