Luister naar

Voedsel van de wereld: rijst

Nieuws
Vier gewassen hebben de wereld veroverd: rijst, tarwe, maïs en aardappelen. Een serie over het dagelijks eten van zeven miljard mensen. Deel 1: rijst.
Imco Lanting
zaterdag 7 juli 2018 om 03:00
Voedsel van de wereld: rijst
Voedsel van de wereld: rijst istock

‘We eten vandaag rijst.’ Welke rijst bedoel je eigenlijk? Witte, gele, zwarte, zilvervlies of toch basmati, risotto of pandan? Het aanbod aan rijstsoorten is groot. Maar als je het spoor terug volgt, kom je uit op één soort: de Oryza sativa; de oudste van de grote gecultiveerde rijstfamilie zoals wij die kennen.

Voor meer dan de helft van de wereldbevolking is rijst het belangrijkste basisvoedsel. Indonesiërs zijn de grootste rijsteters, 139 kilo per persoon per jaar. Daarbij steken Nederlanders schril af met jaarlijks 4,5 kilo per persoon. Het Europese gemiddelde ligt op 5,5 kilo.

Nu zo’n beetje iedereen op de wereld rijst eet, staan rijstboeren en wetenschappers voor nieuwe uitdagingen. De hoeveelheden die we eten, zijn enorm en zullen met een groeiende wereldbevolking alleen maar toenemen. Volgens het Food and Agricultural Policy Research Institute (FAPRI) is er tot 2035 zo’n honderd miljard kilo méér rijst nodig dan nu wordt geproduceerd.

Een ander urgent dilemma is waterverspilling. Die móét minder omdat het grondwaterpeil daalt. Er dreigt een tekort aan zoet water.

Wij weten niet anders dan dat rijst op met water ondergelopen sawa’s groeit. Maar van oorsprong gedijt de rijstplant helemaal niet in water. Het is enkel aan menselijk ingrijpen te danken dat de plant in water groeit. Op die manier had de rijstboer geen last van onkruid en erosie van zijn rijstakkers. En, ook handig, je kunt tussen de rijstplanten vissen kweken, die bovendien ook nog eens de voor de rijstplanten schadelijke insecten eten.

Rijst verbruikt tot wel vijfduizend liter water per kilo. Studenten van universiteiten in Wageningen, India, China en de Filipijnen hebben onderzocht hoe het watergebruik van de rijstplant te verminderen is. Onderzoeksleider dr. Gerard van der Linden van de Wageningen Universiteit: ‘Onze belangrijkste vraag was, hoe met minder water dezelfde opbrengst te krijgen. Nu leveren rassen die in water groeien, de hoogste opbrengst. Wij hebben aangetoond dat rassen waarvan de wortels breder zijn en dieper in de grond groeien, het beter doen dan andere rassen. Daarnaast lieten we zien dat de micro-organismen in de bodem in combinatie met de juiste rassen van invloed zijn op het watergebruik van de rijstplant. Met onze bevindingen gaan veredelaars nu aan de slag. Het waterverbruik moet naar mijn inschatting met minimaal tweeduizend liter per kilo kunnen worden teruggebracht.’

naam: Oryza sativa

Oorsprong: Chinese wetenschappers hebben onlangs ontdekt dat rijst hoogstwaarschijnlijk tienduizend jaar geleden voor het eerst werd verbouwd op aangelegde akkers. Dat gebeurde in de Chinese provincie Zhejiang, rond de monding van de Yangtze aan de Oost-Chinese Zee. Volgens het wetenschappelijke tijdschrift PNAS, zijn onderzoekers op sporen gestuit van verbouwde rijst in de archeologische vindplaats Shangshan. De rijst op onze borden stamt hier vanaf, al lijkt het in vrijwel niets meer op de oerversie, zegt professor Richard Visser, hoogleraar en hoofd plantenveredeling aan de Wageningen Universiteit. ‘Rijst is steeds meer door mensen aangepast. Zo is het aantal aren per plant gestegen. Door het telen van kortstro-rassen is zekerheid op oogst groter geworden: kortere planten die minder last hebben van regen en wind.’ De Chinezen gebruikten voor het cultiveren van rijst de grassoort Oryza rufipogon, die nog steeds in de natuur voorkomt.

Verspreiding: Rijst verspreidde zich vanuit China over de wereld. Duizend jaar voor Christus aten inwoners van India en Sri Lanka al voornamelijk rijst. Zevenhonderd jaar later was Europa aan de beurt. Het is volgens de meeste historici vrijwel zeker dat Alexander de Grote na een expeditie in 324 v. Chr. rijst vanuit India meenam naar Griekenland. Van daaruit verspreidde het gewas zich over Zuid-Europa en Noord-Afrika. Europese kolonisten introduceerden de rijst in Amerika (slaven namen Afrikaanse rijst mee naar Noord-Amerika, maar die soort kwam nooit groot op de markt). De wereldwijde verspreiding van rijst leverde talloze nieuwe (kruis)varianten op, zoals de Indiase basmatirijst en de Italiaanse risotto, die sinds de negentiende eeuw in de Povlakte wordt verbouwd.

Belangrijkste rijstproducerende landen volgens de voedsel- en landbouworganisatie FAO: 1 China. Hier wordt zo’n 35 procent van alle rijst geproduceerd op in totaal dertig miljoen hectare (zo groot als Italië). De opbrengst: 196 miljard kilo; 2 India. Vijftig miljoen huishoudens zijn er financieel afhankelijk van de rijstteelt, die 150 miljard kilo rijst per jaar oplevert; 3 Indonesië. Dit land produceert 64 miljard kilo op rijstvelden die samen net zo groot zijn als Griekenland.

superfood

Bij het verwerken van rijst wordt het kaf (dat om de vliesjes zit) doorgaans weggegooid, maar daarmee verliezen we een gezonde voedingsbron, concludeerden Amerikaanse wetenschappers van de Colorado State University in de Verenigde Staten recentelijk. Ze publiceerden de resultaten van hun studie in het vakblad Rice. Rijstschilletjes blijken bomvol te zitten met proteïnen, vetten, mineralen en vitaminen. 28 gram kaf is al goed voor de helft van de dagelijkse behoefte aan belangrijke vitamines, zoals B1, B3 en B6. In totaal kunnen de schilletjes een enorme bijdrage leveren aan de wereldwijde strijd tegen ondervoeding, omdat ze meer dan vierhonderd voedingsstoffen leveren. Echt een superfood dus.

Rijstschilletjes zijn overigens ook ideaal voor andere doeleinden, van isolatiemateriaal en biobrandstof tot zachte ondergrond voor dieren en gezonde bodemverluchter.

Chinese Muur

Het klinkt als een grap maar toch is het, door Chinese onderzoekers, officieel wetenschappelijk vastgesteld: de Chinese Muur staat na zeshonderd jaar nog steeds zo stevig dankzij plakrijst.

De bouwers uit de Ming-dynastie mengden kalk door de rijst en smeerden de pasta als cement tussen de stenen, zo staat over het onderzoek te lezen in het tijdschrift van de American Chemical Society. Door het kleefstofje (amylopectine) in de rijst werd het voegsel compacter en stond de muur steviger. De keizers gebruikten de (aardbevingsbestendige) rijstpap ook bij de bouw van andere monumenten, zoals pagodes en tombes.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Het is niet per se moeilijk om zonder makelaar een huis te kopen of verkopen, zegt Hans André de la Porte van de Vereniging Eigen Huis.

Zonder makelaar een huis (ver)kopen: hoe doe je dat? 'Een makelaar is geen tovenaar'

Een huis kopen of verkopen zonder makelaar scheelt kosten. Maar het vraagt ook meer van kopers en verkopers. Hoe pak je dat aan en waar moet je op letten?

Algemeen directeur en medeoprichter van Roetz Tiemen ter Hoeven in de werkplaats in Amsterdam-Noord waar de sociale onderneming op duurzame wijze fietsen een tweede leven biedt.

Roetz bouwt hippe nieuwe fietsen door onderdelen te 'oogsten' van wegroestende wrakken

Waar veel oude of kapotte fietsen een lot op de schroothoop beschoren is, krijgen deze bij Roetz een nieuw leven. Zo repareert de sociale onderneming onder andere ov-fietsen van NS, met ‘geoogste’ onderdelen uit andere rijwielen.

Tjerk 't Lam en zijn vrouw Lydia in Plus-filiaal Bieshof in Dordrecht. Aanstaande maandag krijgt de winkel een nieuwe eigenaar. Zonder koopzondag ziet de ondernemer geen perspectief op lange termijn.

Tjerk stopt met zijn supermarkt, omdat hij niet op zondag open wil. 'Alles jaagt steeds meer door'

De christelijke ondernemer Tjerk ‘t Lam uit Dordrecht ziet geen toekomst meer voor zijn supermarkt zonder open te gaan op koopzondagen. Daarom stopt hij. Principieel was dat geen lastig besluit, zegt hij, maar emotioneel wel.

Gedupeerden met protestborden demonstreren op het terrein van verzekeraar Achmea. ‘Terugkijkend had klanten niet zo veel leed toegebracht mogen worden.’

De woekerpolis was het grootste financiële schandaal ooit. Kan zoiets weer gebeuren?

Met de laatste grote schikkingen in zicht, loopt de woekerpolisaffaire na dertig jaar ten einde. Hoe kon het ‘grootste financiële schandaal uit de Nederlandse geschiedenis’ zo ontsporen? En kan het weer gebeuren?

De architecten van Bureau B+B houden zich bezig met stedenbouw en landschapsarchitectuur.

Het Nederlandse landschap vraagt veel: duurzaam, klimaatbestendig én natuurinclusief

In een land dat worstelt met ruimtegebrek en klimaatverandering zijn de uitdagingen voor landschapsarchitecten veel complexer geworden. Bureau B+B legt de lat extra hoog. 'Als het werk af is, is het nog niet af.'

Bedrijfsterrein van chipmachinefabrikant ASML in Veldhoven.

Kabinet probeert uit alle macht de chipindustrie in Nederland te houden

Het demissionaire kabinet loopt zich het vuur uit de sloffen om de Nederlandse chipindustrie comfort te bieden. ASMI, NXP en paradepaard ASML dreigen namelijk hun koffers te pakken.