Hollandse meesters uit Groot-Brittanië hangen nu in het Haagse Mauritshuis
De tentoonstellingszaal van het Mauritshuis ademt een serene rust. Het gedempte licht en de sfeer van verwachting zorgen ervoor dat de bezoekers zacht gaan praten zo gauw ze de ruimte betreden.
De ogen gaan vrijwel direct naar de schilderijen aan de wand. Jan Steen, Gerard ter Borch, Pieter de Hooch en Gerrit Dou zijn enkelen van de schilders uit de Gouden Eeuw die hier vertegenwoordigd zijn. Maar het topstuk is volgens het museum zelf toch wel dat ene schilderij van Johannes Vermeer: ‘De muziekles’. Het tafereel laat een vrouw zien die op een virginaal, een soort klavecimbel, speelt. Een man staat ernaast en lijkt te zingen. ‘Dit is het bekendste stuk in deze tentoonstelling, of tenminste, het meest gereproduceerde’, vertelt Quintin Buvelot, hoofdconservator van het Mauritshuis. Volgens hem is het een ‘moeilijk toegankelijk’ schilderij. Maar als je goed kijkt, zie je in spiegel de ezel van Vermeer, zo verklapt hij. ‘Dat is het enige wat de kunstschilder van zichzelf heeft willen prijsgeven.’
deel van je hersenen
Goed kijken. Dat is het advies van Buvelot. De 22 schilderijen zijn ‘genrestukken’. Ze wekken de schijn uit het leven te zijn gegrepen: mensen die inkopen doen, het eten bereiden of een glaasje drinken. Maar schijn bedriegt. ‘Het zijn constructies’, zegt de conservator. ‘In de schilderijen is een morele betekenis te vinden.’ Hij noemt het voorbeeld van ‘De vrouw in de slaapkamer’ van Jan Steen. Daarop is te zien hoe een vrouw haar kousen uittrekt. Dat ze ze niet aantrekt, kun je zien aan de lijnen op haar benen, aldus Buvelot. Het schilderij is volgens de conservator bijna erotisch te noemen. Maar als je beter kijkt, zie je dat op de drempel van de slaapkamer een luit met een gebroken snaar ligt en een doodshoofd. ‘Vermeer duidt hiermee het ‘‘memento mori’’ aan, gedenk te sterven en probeer je te gedragen in het leven.’
Er is veel moois te zien in de tijdelijke tentoonstelling Hollanders in huis. De werken van Adriaen van Ostade bijvoorbeeld. Het is ongelooflijk hoe scherp zijn schilderijen zijn en hoe helder de kleuren. Ze dringen je hoofd binnen en zetten een speciaal deel van je hersenen in werking. Voor je het weet, kijk je glimlachend naar het ‘Interieur van een boerenwoning’. Van Ostade laat een enorme hoeveelheid details zien die je niet in een oogopslag kunt zien. Een jongetje eet pap, een vrouw wiegt een baby en een man kijkt vriendelijk toe. Je blijft kijken en ziet telkens weer nieuwe dingen. Het is het prettigst om alleen voor een schilderij te kunnen blijven staan en je ogen te laten dwalen naar de donkerste hoeken voor de mooiste verrassingen.
de liefde
En dan zijn daar natuurlijk enkele werken van Jan Steen. Zijn schilderijen zijn chaotisch en je moet er echt de tijd voor nemen om alle ‘grapjes’ en symboliek te ontdekken die hij erin heeft gestopt.
En dan nog blijft het raden. Wat betekenen de kapotte eierschalen die je ziet? En wat doen al die honden op zijn schilderijen? Emilie Gordenker, directeur van het Mauritshuis, noemt de werken van Jan Steen ook als voorbeeld van schilderijen waar ze wat langer voor stil is blijven staan. ‘En het ‘Meisje dat uien hakt’ van Gerrit Dou, dat is ook heel bijzonder.’ Ze loopt op het ingelijste tafereeltje af en zegt: ‘Kijk dan hoe fijn de haren zijn getekend en hoe het meisje gloeit.’
De liefde is een steeds terugkerend thema in Hollanders in huis: mannen die vrouwen dronken voeren, een vrijende dienstmeid onder de trap en geliefden die elkaar smachtend aankijken.
De tijdelijke tentoonstelling is niet al te groot. Dat kenmerkt het Mauritshuis, zegt de directeur. ‘Een relatief kleine tentoonstelling overdondert niet zo erg. Van oudsher is het Mauritshuis ‘klein maar fijn’. Dat betekent dat we ongelooflijk kritisch moeten zijn, maar dat we kwalitatief hoogstaande tentoonstellingen hebben.’
grijp je kans
De Hollandse meesters die het museum laat zien, komen alle 22 uit de collectie van het Britse koninklijk huis, beheerd door koningin Elizabeth II. De Britse Royal Collection is een van de laatst overgebleven Europese koninklijke verzamelingen. Voor Gordenker is het vooral genieten de komende maanden. ‘Eerlijk gezegd willen we de schilderijen wel houden’, zegt ze lachend. Als je altijd al een keer een bezoek aan het Mauritshuis hebt willen brengen, grijp dan komende maanden je kans. En iedereen kan genieten van de genrestukken, volgens conservator Buvelot. ‘Met wat gezond verstand en een klein beetje kennis van de zeventiende eeuw komt u een heel eind.’ ¦
Mauritshuis, Den Haag. t/m 8 januari 2017
+ prachtige kleuren, veel details en symboliek
- er wordt grote drukte verwacht