Luister naar

De Gordiaanse knoop van Groningen - Leven met onveiligheid

Nieuws
Een bundel van 101 interviews met aardbevingsgedupeerden in Groningen maakt voelbaar hoe het is om elke dag te leven met onveiligheid. Je eigen huis een bron van gevaar en een strop, de bureaucratie je ongrijpbare vijand.
Hilbrand Rozema Hilbrand Rozema
donderdag 27 juni 2019 om 11:57
Boer Kor Kruizenga uit Rasquert claimt 5,2 miljoen bedrijfsschade. Hij blijft kalm.
Boer Kor Kruizenga uit Rasquert claimt 5,2 miljoen bedrijfsschade. Hij blijft kalm. Jan Zeeman

Rinaldo Sterenberg woont op zijn vijfendertigste weer bij zijn vader thuis op de boerderij in Ten Boer. Zijn zoontjes, acht en vier, ziet hij om het weekend. In 2009 kochten hij en zijn ex hun droomhuis, in Overschild. Zelf opgeknapt. Geen jaar later kwam de eerste beving: 3,6 op de Richterschaal. Bevingen en nieuwe scheuren volgden. De klandizie van de kinderopvang aan huis smolt weg. Ouders durfden hun kroost niet meer te brengen. De stress door de mijnbouwschade bleef niet zonder gevolgen voor de relatie, ook die ging barsten vertonen. Een hypotheek, die krijgt Sterenberg nergens meer, want technisch hebben ze één week lang een schuld gehad na de verkoop van het huis.

Gevolg: vijf jaar lang een notitie bij het Bureau Kredietregistratie. Zijn oudste zoontje hield al eens een spreekbeurt over hoe je jezelf in veiligheid moet brengen als het misgaat.

Groningers krijgen continu deskundigen over de vloer. Tientallen soms, in de loop van de ­jaren. Die spreken elkaar vaak tegen. De een is koeltjes, een ander valt stil als hij naar de vloer van de familie De Vries in Overschild kijkt. Die vloer komt midden in het arbeidershuis uit 1930 omhoog als een golf van dertien centimeter.

kosterswoning

Bert Kremer (56) en Alie Leeuwis (59) in Zeerijp wonen in een oude kosterswoning uit 1830. Zij nemen een risico en besluiten alvast te renoveren; wachten vreet energie. Een van de drie schoorstenen is vervangen, kosten: 35.000 euro. De overige schade in huis is amper hersteld of de tweede extra zware beving vindt plaats, in Zeerijp zelf. Ze kunnen weer van voren af aan beginnen. Toch zijn deze bewoners nog positief, zowel over de inspecties door de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade als over het wonen op het platteland, waar het leven goed is. Maar zij zijn daar import. En dat is toch anders. De mensen die in het dorp zijn geboren en opgegroeid, zien de wereld van hun jeugd instorten. Immers, ook de oude boerderijen en ander cultureel erfgoed worden bedreigd. Kremer: ‘Een gedeelte van jezelf ligt in de vernieling.’ Leeuwis: ‘Onze dochter woont inmiddels naast ons, met een kind. Dan wordt het toch weer anders.’

schaars lichtpuntje

Deze twee import-‘Riepsters’ kunnen goed

relativeren. Ze zijn wel teleurgesteld in de overheid, die niet goed voor de burgers zorgt.

Dat vinden ze vooral erg voor senioren: een

leven lang gewerkt, pensioentje opgebouwd en dan moet je op je oude dag nog de strijd aangaan. Het dorp wordt wel hechter, de mensen zoeken elkaar vaker op. Zo’n lichtpuntje valt meteen op, want die zijn schaars in dit boek.

Dit zijn twee verhalen, uit vele.

De interview­serie ‘Ik wacht’ loopt al een tijdje in het Dagblad van het Noorden. Nu zijn ze gebundeld. In de zomer van 2012 beefde de aarde bij ­Huizinge: 3,6 op de schaal van Richter.

Ineens bleek dat gescheurde muren en ver­zakte funderingen het minste kwaad waren. Voor het eerst kwam daar het besef bij dat er echt doden kunnen vallen. De regionale krant besloot elke week gewone Groningers aan het woord te laten. Het lezen heeft iets ver­slavends. Begin je aan één verhaal, dan kun je niet meer stoppen. Het is bijna ramptoerisme. Je weet ook niet wat je leest. Dit kan toch niet waar zijn?

woede en schaamte

Gebundeld, versterken de 101 verhalen elkaar. Ze geven een compleet beeld van de vele gezichten van de schade-afhandeling. Of beter gezegd: het niet-afhandelen. Want het loopt vrijwel altijd slecht af. Dit boek tart het rechtvaardigheidsgevoel. Je moet het geregeld wegleggen, het roept een grote, koude woede op. En schaamte, over dit collectieve falen. En verbazing, over het feit dat nog niemand écht door het lint ging. Al zit het er soms dichtbij. Een dreiging met een blow-out, een explosie op een winningslocatie, nam de NAM serieus. Al was het maar omdat betrokkene die daarmee dreigde, boortoreningenieur is.

Je weet dat er te veel organisaties mee bezig zijn. Dat mensen jaren bivakkeren tussen hun verhuisdozen. En je hoeft geen Freud te zijn om te begrijpen dat dat mensen psychisch ondermijnt. Maar als je dan leest hóéveel willekeur er terecht kan komen op één adres, wrijf je wel even in je ogen. Diep verontrustend, dat dit mogelijk is in ons land. In de regio waar de vijfde haven van Nederland ligt, de Eemshaven – die een sleutelrol moet gaan spelen in de komende energietransitie – is geen vertrouwen meer in de overheid. De staat en de politiek zijn daar vijanden geworden van de burgers.

En dat heeft de staat zelf gedaan, als de innige bedpartner van NAM en ExxonMobil. Deze rampsituatie is wat grofgebekte Amerikanen een ‘clusterfuck’ noemen. Het is Murphy’s Law: wat mis kón gaan, ís misgegaan.

Koning Leeuw en de Beunhazen

Alles wat je kunt verzinnen, gebeurt. Bij duizenden euro’s schade bood de NAM eens een fooi van 75 euro vergoeding aan. In één straat zijn huurhuizen peperduur aardbevingsbestendig gemaakt én, verderop, afgebroken. Op één adres komen in totaal 51 inspecteurs en schadebepalers voorbij. En uiteindelijk leverden al die 51 bezoekjes samen niks op. Het taxeren en eindeloos hakketakken na een relatief beperkte schade, kost dus vele malen het schadebedrag. Die muur moet eruit!, zegt de een. Nee, dat is een dragende muur!, roept de volgende deskundige. Zes plannen voor één schoorsteen. Een schoorsteen die gevaarlijk is maar waar vleermuizen in zitten, dus mag er niks mee gebeuren. Enzovoort. Inderdaad: pure Kafka.

Hoelang kan een land de plank op deze schaal misslaan? Hoelang kan een regering wachten met echt knopen doorhakken?

Er is een verhaal van Marten Toonder dat ‘De Beunhazen’ heet. In dat verhaal strandt Koning Leeuw in een buitengebied. Incognito mengt de vorst zich onder de burgers. Zo komt hij op het spoor van een geweldige serie miskleunen, gepleegd door ‘de beunhazen’ (bij Toonder uiteraard ook echt hazen). Gramstorig moet Koning Leeuw zich het redderen van deze verzenuwde knaagdieren met hun schrille optimisme laten welgevallen, de zwetende langoren weten nog geen schroef van een schroevendraaier te onderscheiden.

Twee andere striphelden, Sjors en Sjimmie, ­belandden ooit in een behekst woud, waar ­kleverige reuzenkauwgom hun de doorgang belemmerde en inspon. Profetische impressies uit de stripwereld. Koning Willem-Alexander en koningin Máxima gingen al naar Groningen, de koning stuurt brieven door, en hij dringt vast ook wel achter de schermen aan op voortvarendheid. Maar intussen zit het noorden des lands met de beunhazen en de kauwgomdraden.

Voor het evenwicht moet je erbij zeggen: er gaat ook heus weleens iets goed. Er zijn óók mensen die goed wegkomen, tevreden zijn en positief terugkijken. Maar dat zorgt weer voor het postcodeloterij-effect: waarom ik wel en mijn buurman niet?

boze dominee

De teneur is een ontluisterend relaas van een falende overheid. Schade is één ding, onzekerheid en wachten gaan aan je vreten. Het incasseringsvermogen van een mens is niet oneindig. Heen en weer geslingerd worden tussen valse hoop en teleurstelling, dat houdt geen mens vol.

Dominee Tjalling Huisman (57) uit Zeerijp woont in een pastorie uit 1861. Hij baalt nog het meeste van de scheur in de veertiende-eeuwse kerktoren. Minister Eric Wiebes, van Economische Zaken en Klimaat? Die noemt hij ‘volstrekt onbetrouwbaar’. De Nationaal Coördinator Groningen (NCG) en de gemeente zitten met de handen in het haar, zegt hij. ‘Ze moeten handelen volgens het nieuwe stramien van de minister. Feitelijk kunnen ze weinig doen voor de gedupeerden. De mensen zijn ondertussen moedeloos omdat ze al jaren aan het lijntje worden gehouden met veel administratieve rompslomp en juridisch touwtrekken. Ze leven in een kafkaiaanse wereld.’

Eerst zouden 22.000 als onveilig aangemerkte huizen versneld worden versterkt. Het wekte valse hoop: ineens is dat teruggebracht tot 1500. Hoe minder gaswinning, hoe minder risico, was de gedachte. Het ergert de predikant dat de NAM nog een rol speelt bij de schadebepaling en afwikkeling. ‘De minister speelt het goed. Hij verwijst alles door naar de gemeenten en de provincie. Zelf blijft hij buiten schot. En de Tweede Kamer pikt dat.’

willekeur

Dit boek over bestuurlijke willekeur die burgers beschadigt en hun banksaldo laat bloeden, is verplichte kost voor elke politicus. Bureaucratie kan een doolhof worden. Levens hangen uit het lood, gezinnen vrezen voor hun kinderen. Ouders van kinderen met handicaps of ­autisme krijgen het dubbel voor de kiezen. Welkom in rechtsstaat Nederland. Dat rustige land aan de Noordzee.

En dan zijn er nog van die grote ‘lichten’ die de Groningers verdacht maken: Onno Hoes, VVD-burgemeester, die in januari waarschuwde voor ‘gelukzoekers in Groningen’. VVD’er Ton Elias, die in juni zei dat Groningers maar moeten verhuizen. Wel ruimhartig vergoeden, zei hij erbij. Hoes bood excuses aan, Elias weigerde dat.

Deze wortelloze kosmopoliet begrijpt blijkbaar niet dat mensen hun voorouderlijk erfgoed koesteren. Zo denken sommige politici dus over burgers. Zolang de essentie en de omvang van de problemen, mede veroorzaakt door de staat, zo worden onderschat, staan Groningers er alleen voor.

veerkracht

Enkelingen kunnen nog veerkracht en vechtlust opbrengen. Import-Groningers zijn daarbij vaak wat feller en luider dan geboren Groningers. Als lezer kom je er helaas ook niet zonder kleerscheuren vanaf.

Dit boek draagt niet bij aan mijn vertrouwen in Nederland en de politiek. Wordt er nog iemand anders probleemeigenaar dan alleen de bewoners? De gordiaanse knoop, zo wil het klassieke verhaal, was maar op één manier te ontknopen: doormidden klieven die bende, met een zwaard. Zo moet het nu ook. Anders kankert het nog dieper door.

En iedereen weet wel dat de bevingen nog doorgaan als de gaswinning stopt. Er moet een groot Delta- of Marshallplan komen. ¦

Ik wacht. 101 verhalen uit het aardbevingsgebied

Onder redactie van Dagblad van het Noorden. Uitg Balans. Amsterdam 2019. 326 blz. € 19,99 (introductieprijs tot 1 augustus).

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Rutger Bregman

Rutger Bregman heeft een missie: kom van die bank af en maak werk van je idealen

Wat doe je met de 2.000 werkweken die je tot je beschikking hebt? Ga je voor een riant salaris of geef je gehoor aan morele ambitie? Rutger Bregman roept ons op: maak werk van je idealen!

Chris McCandless in de film Into The Wild (2007)

Deze bus trok velen 'into the wild'. Nu staat hij in een museum. Waarom?

Het was een van de bekendste pelgrimages van deze tijd: een levensgevaarlijke wandeling naar de bus uit ‘Into the Wild’. Nu staat het kapotte, roestige voertuig in een museum. Hoe werd het zo’n icoon?

A Hidden Life volgt de katholieke Oostenrijkse boer Franz Jägerstätter. Samen met de andere dorpsbewoners wordt hij opgeroepen voor het leger.

Deze podcasts, films en tentoonstellingen zijn de moeite waard tijdens de Stille Week

Verstilde beelden, muziek die ruimte schept, films die offers tastbaar maken, gesprekken die de ziel raken... Wat kun je luisteren, zien en beleven in de aanloop naar Pasen?

Marina Abramovic, Four Crosses: The Evil (positive), 2019 (detail).

Kunstenaar Marina Abramovic deed een halve eeuw aan hardhandig zelfonderzoek en stelde haar pijn tentoon

Messen, bloed en een poort van licht. Met video’s, sculpturen en spannende performances opent het Stedelijk Museum dit weekend zijn deuren voor kunstenaar Marina Abramovic.

Nick Cave praat in het Theater am Tanzbrunnen in Keulen over zijn boek 'Geloof, Hoop en Ravage'.

Hoe een toornende, wilde God toch lief kan hebben. Nick Cave beschrijft het als geen ander

Rouw is een geschenk, vindt Nick Cave. Het is niet de bedoeling dat je over het verdriet om de dood van een geliefde heen komt. Maar die magneet kan ook kracht geven. Hoop en hunkering. Renaissance door ravage.

Afbeelding

Gerard Timmer stopt als NOS-directeur na aantijgingen

Gerard Timmer stapt op als algemeen directeur van de NOS. Hij heeft besloten te stoppen na aantijgingen dat hij niets zou hebben gedaan tegen misstanden in zijn tijd als directeur van BNNVARA.