Chinezenoorlog in de Binnen Bantammerstraat
Niet ver van het Centraal Station in Amsterdam ligt de Binnen Bantammerstraat, een smalle straat met een pizzeria, een groentewinkel en Thais restaurant. Vijftig jaar geleden zag het er anders uit. Een journalist die er op reportage ging, telde twaalf Chinese restaurants, enkele Chinezenpensions en een kapper gespecialiseerd in Chinese kapsels.
Aan de Binnen Bantammerstraat woonden veel Chinezen. De straat en de buurt eromheen werden klein China of Chinatown genoemd. De eerste Chinezen waren er rond 1900 komen wonen. Meestal waren het zeelui, die als stoker op Nederlandse schepen voeren. Chinese zeelui hadden een goede naam bij de reders. Ze werkten hard en ze waren met weinig geld tevreden. Bij een grote zeeliedenstaking in 1911 waren ze gewoon blijven werken, tot woede van de stakers. In een vakbondsblad voor zeelui werden ze ‘Oostersche langstaarten’ en ‘het gele gevaar’ genoemd.
Na de staking namen de reders nog meer Chinezen in dienst, niet alleen als stoker, maar ook als steward, olieman of kok. Een Amsterdamse scheepvaartmaatschappij, Stoomvaartmaatschappij Nederland, bood hun onderdak in de Binnen Bantammerstraat en omgeving. Al snel verschenen daar de eerste Chinese gokhuizen en cafés waar opium gesnoven werd, de zogeheten opiumkits.
In 1922 woonden er ruim zeshonderd Chinezen in en rond de Binnen Bantammerstraat. Ze leken een hechte gemeenschap, maar dat was schijn. Ze kwamen bijeen in rivaliserende, geheime genootschappen, tongs genaamd. De bekendste tong heette Bo On, waarvan de leden uit de provincie Guangdong afkomstig waren. Bo On wierf Chinese zeelui voor de scheepvaartmaatschappijen. Chinezen van een andere tong, Sam Tin, hadden het nakijken of moesten veel geld betalen om een baan aan boord te krijgen.
In 1922, toen de scheepvaart in een crisis was beland, ging dat mis. Voor het kantoor van Stoomvaartmaatschappij Nederland aan de nabijgelegen Prins Hendrikkade werd op 17 juli een Chinees doodgeschoten door een andere Chinees. Het was de vonk in het kruitvat, diezelfde middag leek er oorlog uitgebroken tussen de tongs. Groepen Chinezen belaagden elkaar met messen en revolvers. Er vielen veel gewonden en later weer een dode.
Het Nederlandse publiek begreep weinig van de ‘Tongoorlog’ en reageerde geschokt. Het Algemeen Handelsblad, de krant van de elite, eiste ‘een onverbiddelijk uitroeien dier gevaarlijke benden’. Zo is het gegaan. Drie weken later, in de vroege ochtend van 7 augustus, hield de politie een razzia in de Chinezenwijk. Bijna zeshonderd Chinezen werden bijeengedreven op het terrein van Stoomvaartmaatschappij Nederland. Uit de 377 Chinezen die geen verblijfsvergunning bezaten, werden 170 sterke, gezonde mannen geselecteerd, die als ‘arbeidsreservisten’ in Nederland mochten blijven. De resterende zieken, zwakken en ouderen werden naar het stoomschip Ambon geleid, dat hen onder toezicht van twintig mariniers terug naar China bracht. ?
wat
de Binnen Bantammerstraat
waar
vlak bij het Centraal Station in Amsterdam
waarom
in 1922 brak er oorlog uit tussen de Chinezen in de Binnen Bantammerstraat en omgeving, de Tongoorlog