Luister naar

Ontboezemingen van een schrijfster in coronatijd

Recensie
Hoe schrijf je over een pandemie als je er nog middenin zit? De Engels-Amerikaanse Zadie Smith, gelauwerd romanschrijfster, legt een bundel essays op tafel die ze de afgelopen maanden schreef: Overpeinzingen.
vrijdag 31 juli 2020 om 03:01
Zadie Smith vertelt in 'Overpeinzingen' hoe ze bezig is de dagelijkse uren te vullen met ‘iets te doen’.
Zadie Smith vertelt in 'Overpeinzingen' hoe ze bezig is de dagelijkse uren te vullen met ‘iets te doen’. beeld epa / Rolf Vennenbernd

De Engelse titel is Intimations, wat beter vertaald kan worden als: ontboezemingen. Het zijn persoonlijk getoonzette stukken waarin ze haar gevoelens en gedachten weergeeft die de gebeurtenissen bij haar oproepen. Door het boek heen voel je haar ongemak met de bevoorrechte positie die zij heeft met bijvoorbeeld haar twee woonplaatsen, New York en Londen. Ze verliet Amerika halsoverkop met haar gezin om in Londen in quarantaine te gaan.

Ze schrijft over het verlies van controle over je tijd maar ook over wat je ervoor terug kunt krijgen. Ze vertelt hoe ze bezig is de dagelijkse uren te vullen met ‘iets te doen’ en ze laat zichzelf en anderen zien hoe je erin slaagt in deze bijzondere situatie leuke ideeën te realiseren. Maar iets in haar verwerpt die houding: ‘weer zo’n zinloze poging tot zelfverwerkelijking’. Ze wordt aan het denken gezet waarom ze eigenlijk schrijft. Heel banaal: om iets te doen te hebben. Bananenbrood bakken of een roman schrijven, er is geen groot verschil, je hebt iets te doen. Maar ze zijn leeg als ze niet met liefde gemaakt worden, de roman en het brood. En liefde is niet iets om te doen te hebben, maar iets om te ervaren en soms iets waar je doorheen moet. Daarom jaagt ze zovelen van ons angst aan, schrijft ze.

Een andere peiling gaat over het erkennen van je leed. In haar omgeving geldt de sociale etiquette om op de vraag ‘hoe het gaat’ te antwoorden dat je vergeleken met anderen gezegend bent, dat het lastig is en dat je soms zwaarmoedig bent maar dat je er niet aan lijdt. Ze vertelt van een foto die een vriend stuurde met daarop Mel Gibson die als regisseur van de Passion of Christ iets uitlegt aan de Jezusfiguur, onder het bloed en met de doornenkroon op zijn hoofd. De vriend schreef eronder: dit ben ik, terwijl ik mijn vrienden met kinderen onder de zes jaar uitleg wat het betekent om eenzaam in isolement te zitten. Hij als Mel Gibson, die niet zielig moet doen tegenover het grotere lijden van Jezus, in dit geval: zijn vrienden.

Ze lachte eerst om de foto. Later herzag ze haar mening: je kunt je kleine leed niet altijd relativeren, op een dag komt het zo bij je binnen alsof dit leed alleen jou kapot wil maken en niemand anders. Erken dat, dan kun je ook beter het leed van een ander serieus nemen waarom je misschien anders zou grinniken. Ze noemt het voorbeeld van een meisje dat de hand aan zichzelf sloeg omdat ze drie weken lang geen afspraak met haar vriendinnen kon maken. Het was haar leed waarover ze zich niet heen kon zetten.

wrange observaties

Zadie Smith is al jaren bezig na te denken over privileges. In de pandemie leidt dat tot wrange observaties. De mensen die de verkeerde postcode, de verkeerde huidskleur en de verkeerde (of geen) ziektekostenverzekering hebben gaan eerder dood. Zadie’s masseur in New York heeft ook kinderen. Als de school een tijdje dichtgaat, is het voor haar een ongemak en voor hem een ramp. Nergens speelt geld zo’n belangrijke rol bij de levensduur als in de VS.

Smith ziet een virus rondwaren en ze noemt het minachting. Minachting is net als corona: het virus trekt zich van jou niets aan. Wie geminacht wordt doet er niet toe, heeft geen been om op te staan. Als je aan dit virus lijdt zie je zwarte mensen als anders en als bedreigend. Ik ben ervan overtuigd, schrijft zij, dat veel mensen helemaal niet beseffen dat ze besmet zijn, tot het moment dat ze de politie bellen en de vraag beantwoorden over het ras van de man van wie ze vinden dat hij verdacht rondhangt’. Ook in de progressiefste staten van de VS doen de dragers van het virus hun best om te voorkomen dat hun kinderen naar dezelfde school gaan als de kinderen van de mensen wier leven er zogenaamd toe doet.

Zadie Smith schrijft zo’n vergelijking niet gemakzuchtig neer, ze is zelf van Jamaicaans-Britse afkomst en ze behoort tegelijk tot een gefortuneerde klasse. Ze ziet de angst bij witte lijders aan het virus dat hun kinderen in aanraking zullen komen met een armoede-cultuur en ze begrijpt de ouders. Maar, zo vraagt ze, is in Amerika het verlangen naar een ander Amerika wel sterk genoeg?

treurig einde

Het laatste essay eindigt niet hoopvol. Vroeger dacht zij nog: als er maar genoeg zwarte mensen het virus benoemen, als ze er vreedzaam tegen protesteren, als de kennis erover wijd verbreid werd, dan zouden we een soort groepsimmuniteit bereiken. Dat denkt zij nu niet meer.

Een treurig einde van een meesterlijk geschreven en eerlijk peilend geschrift. Het verdient om langzaam gelezen en overpeinsd (de Nederlandse titel is Overpeinzingen) te worden. De reden dat het eindigt zonder hoop voor de Amerikaanse samenleving is niet meteen duidelijk maar je kunt iets vermoeden. Onlangs besprak ik het boek van Susan Neiman over de rassenproblematiek in de VS. Zij komt vanuit dezelfde analyse hoopvoller uit, het glas is halfvol. Neiman is een joodse gelovige, bij Zaidie Smith speelt de God van de hoop geen rol. Ook al staan er zinnen in haar essays die je als gelovig mens met vreugde leest.

Overpeinzingen, zes essays

Zadie Smith.
Uitg. Prometheus, Amsterdam 2020. 112 blz, € 10,99

+ prachtig geschreven, verhalend en beschouwend

+ dieptepeilingen, ook dankzij zelfkritiek

- Engelse titel onvoldoende vertaald


 

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
'In de wandelgangen van de Amsterdamse Stadsschouwburg was meteen sprake van paniek.'

Grote onrust onder schrijvers over mogelijke fusie boekenuitgevers

Auteurs uitgeverij De Bezige Bij zijn zeer bezorgd over plannen voor een fusie tussen uitgeefconcern WPG, waar De Bezige Bij onderdeel van is, en VBK Uitgevers, eigenaar van onder meer de literaire uitgeverijen Atlas Contact en Ambo Anthos.

Angela Saini: ‘Ik geloof niet dat een samenleving automatisch beter is als vrouwen de macht hebben.’

Mannen aan de macht, het is níét natuurlijk, volgens schrijver Angela Saini

‘Wat is van alle tijden?’, vroeg een journalist tijdens een interview aan popster Taylor Swift. ‘Het patriarchaat’, antwoordde ze zonder aarzelen. Maar niets is minder waar, ontdekte wetenschapsjournalist Angela Saini.

Afbeelding

Vechten voor je bestaansrecht in negentig pagina's

Het actieboek voor de Week van het Christelijke Boek is dit jaar geschreven door een Amerikaanse schrijfster. Tamera Alexander - winnaar van vier Christy Awards - komt met de novelle De kans van haar leven en laat de lezer kennismaken met het leven van een vrouwelijke journalis..

'Toch is er nog steeds die associatie van vleesconsumptie met kracht, macht en seksuele potentie.'

Van offercultuur met kilo's vlees naar vegetarisch avondmaal. Hoe onze relatie met dieren is veranderd

'Machtige personen werden volgepropt met vlees totdat ze niet meer kónden.' In het boekessay Waarom we dieren eten verkent cultuurfilosoof Thomas Macho de ingewikkelde relatie tussen mens en dier, vanaf de oertijd tot heden.

Militaire begraafplaats bij Verdun, waar de Europese catastrofe zich in 1916 voltrok.

Europa verkeert in een geestelijke crisis. De schrijver van dit fascinerende boek wijst de oorzaak aan

Als gevolg van het verlichtingsdenken heeft het christendom zijn wervingskracht verloren. Scepsis en twijfel kwamen ervoor in de plaats en baanden de weg voor het huidige complotdenken.

De kathedraal Notre-Dame van Reims vóór de restauratie van Lassus en Viollet-le-Duc; twaalfde en dertiende eeuw. Negentiende-eeuwse gravure door Veuillot, 1881.

Wie dit boek gelezen heeft, begrijpt de middeleeuwen en loopt nooit meer een kathedraal voorbij

De Notre-Dame in Parijs weerspiegelt het denken, voelen en geloven van haar bouwers. In een prachtige heruitgave van een beroemd boek vertelt Georges Duby wat de bouwers van de Notre-Dame bezielde.