Erdogan moet nu matigen

Het referendum in Turkije resulteerde in een nipte overwinning voor president Recep Tayyip Erdogan. Ja (‘evet’) stemde 51,4 procent van de Turken. Nee (‘hayir’) was de mening van 48,6 procent van de kiezers. De opkomst lag erg hoog, op ruim 85 procent, volgens de cijfers van het Turkse staatspersbureau Anadolu.

Het referendum geeft de president veel meer en het parlement minder macht; de functie van premier verdwijnt zelfs. De in 2004 afgeschafte doodstraf kan worden heringevoerd na een apart referendum.

Vrij en eerlijk was het referendum niet. Er was agressie en intimidatie bij stemlokalen. Er was beperkte of geen toegang voor waarnemers of vertegenwoordigers van de oppositie. Helemaal fout waren de uitslagen ook niet. Erdogan moest velen dat de grote steden in meerderheid tegen stemden. Zijn ruime meerderheid bij de exit polls werd, naarmate het tellen van de stemmen vorderde, een krappe. En de officiële uitslag komt pas over tien dagen.

Veel mensen buiten de grote steden, grote groepen moslims, vrouwen die gesluierd maar wel geëmancipeerd wensen te leven, stemden voor. De krappe overwinning van Erdogan is dus niet alleen een kwestie van hardhandig masseren geweest, maar ook de wraak van stemmers die in het seculiere, stedelijke Turkije nog niet echt werden gehoord. Een andere kanttekening: als het een krap ‘nee’ was geworden, had misschien wel de democratie gezegevierd, maar waren daarmee bepaald niet de problemen opgelost. Erdogan had zich als zittend staatshoofd niet neergelegd bij de uitslag en misschien wel per decreet nieuwe bevoegdheden ingevoerd of die laten bekrachtigen door het parlement, waar zijn AKP nog steeds de meerderheid heeft. Aanslagen zouden dan denkbaar zijn en een burgeroorlog niet denkbeeldig.

Het komt er nu op aan dat Erdogan zich in toom houdt. Het is van belang de ‘nee’-stemmers te betrekken bij het landsbestuur. Erdogan zal moeten inzetten op een gematigde soennitische islam, zijn toon jegens de aanhangers van Gülen moeten temperen en het lot moeten verlichten van de 45.000 gevangen en 150.000 ontslagen mensen die de coup van 15 juli vorig jaar en de noodtoestand erna hebben opgeleverd. Hij moet ook de vreedzame Koerden paaien, kan misschien met Rusland een nieuwe alliantie tegen ISIS opzetten en tot een vergelijk komen met Assad, de Syrische president van wie nu wordt aangenomen dat hij zal aanblijven.

Dat is een volle agenda, voor een man die veel op zijn kerfstok heeft en zijn leven lang nu juist het temperen nooit leerde. Komt de doodstraf inderdaad terug, dan is een Turks EU-lidmaatschap verder weg dan ooit.