24 september 2019 om 03:00
Luister naar

Lody van de Kamp: Is het Namenmonument belangrijker dan de rust van het graf?

Het gaat al jaren over een met menselijke as gevulde urn.

De Poolse regering organiseerde in 1952 in het voormalige concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau een eerste herdenking. Enkele overlevenden uit Nederland die waren uitgenodigd, brachten deze urn mee naar Nederland. Toen begon het probleem. Van wie was die as? Wat moest ermee gebeuren? In de notulen van de Vergadering van Opperrabbijnen in Nederland lezen we hoe verbolgen de rabbijnen waren over het feit dat de as naar Nederland was gebracht. Deze had daar in Polen moeten blijven. Auschwitz was het graf van deze menselijke resten. Niemand weet van wie ze zijn. Niemand weet wie de nabestaanden zijn. Met stoffelijke resten behoort niet gezeuld te worden.

Maar toen de as eenmaal hier was, moest zij vanzelfsprekend op een Joodse begraafplaats ter aarde worden besteld – net zoals dat nog tijdens die oorlogsjaren was gedaan met as die vanuit het crematorium van Kamp Westerbork naar Amsterdam werd gebracht. Ook het Nieuw Israëlitisch Weekblad eiste dat de as een plek kreeg op een Joodse begraafplaats.

weer verhuizen

Diegenen die de as naar Nederland hadden gebracht – onder wie prominente leden van de toenmalige Communistische Partij Nederland (CPN) – weigerden de as echter uit handen te geven. Het werd voor hen tot symbool van ‘de strijd tegen het fascisme’. Uiteindelijk werd, zeer tegen de zin van een goed deel van de Nederlandse Joodse gemeenschap, voor een plekje op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam gekozen. Op die plek werden ook de eerste Auschwitz­herdenkingen in Nederland gehouden.

Toch hield het zeulen met de as daarmee niet op. In de jaren negentig wilde het Auschwitz Comité een nieuwe plek voor zijn monument, nu in de voormalige Joodse buurt van Amsterdam. En zo moest de urn opnieuw meeverhuizen. Eeuwige, ongeschonden, grafrust is binnen de Joodse wetgeving en traditie een heilig goed. Maar ook deze keer werd daar gewoon geen rekening mee gehouden. Onder het spiegelmonument van kunstenaar Jan Wolkers vond de as een nieuwe plek in het Amsterdamse Wertheimpark.

Op 1 oktober begint als het goed is, de bouw van het Holocaust Namenmonument voor de vermoorde Joden, Roma en Sinti. Ook over dit monument, een ontwerp van de architect Daniel Libeskind, is heel veel gaande. Buurtbewoners die bezwaar maakten tegen zo’n groots monument ‘in hun achtertuin’, werden neergezet als burgers die ‘geen respect hebben voor de slachtoffers van de Holocaust’. Bewoners die van mening waren dat het monument er moet komen, maar dan op een plaats waar geen bomen het veld moeten ruimen, kregen een vergelijkbare veeg uit de pan. ‘Respect voor de slachtoffers van de Holocaust’ moet ruimte maken voor alles.

En wat gaat nu met die as gebeuren? Moet die ook weer verkassen, nu vanuit het Wertheimpark naar het nieuwe monument? Wordt het opnieuw zeulen, of blijft de as deze keer waar de urn nu begraven ligt – eindelijk de eeuwige grafrust? En hoe gaat dat bij de eerstvolgende Auschwitzherdenking bij het nieuwe monument? Daar staan we, vervuld van trots en dankbaarheid en het nodige verdriet, voor een muur met honderdduizend namen – met de rug naar de urn toegekeerd, achtergebleven in het park?

ook de moeite waard

Komt het monument er? Moet het er komen? Wat in 1952 begon met gebrek aan respect voor de slachtoffers, duurt nog steeds voort. Een grafsteen met honderdduizend namen lijkt een grotere symbolische waarde te dragen dan de essentie van het graf, de mens zelf.

Met de nieuwe Namenmuur komen we echt niet verder dan wat oud-burgemeester Eberhard van der Laan, niet zo heel lang voor zijn overlijden, verzuchtte met het nodige cynisme in zijn stem: ‘Over de voors of tegens van dit monument worden we het niet met elkaar eens. Nou ja, onze stad houdt er in ieder geval iets aan over, een echte Daniel Libeskind. Net als Berlijn, New York en Warschau. En dat is ook al de moeite waard.’ De burgemeester had het beter begrepen dan velen onder ons.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Hilbrand Rozema

In Enschede kun je een houten ezel op wieltjes zien, die Koning Jezus draagt. Normaal gesproken dan

‘Het is het eindpunt van de trein, bijna geen mens hoeft er te zijn, bijna geen hond gaat zover mee: Enschede.’ ... zo dichtte Willem Wilmink. Ik ging in zijn stad op zoek naar een houten ezel met Koning Jezus.

.

Ik had nooit eerder een man horen zeggen dat hij feminist is

'Ik was zélf in het stereotype getrapt van de brutale meid die haar neus ophaalt voor alles wat mannen in machtsposities zeggen', schrijft Lysanne van de Kamp. En dat terwijl ze zich altijd zo ergerde aan dat stereotype.

Feniks de la Fosse

'Zijn ex regeert ons huishouden, ik kan er niet meer tegen.' Hoe kan dit worden opgelost?

‘Ik heb het nodig dat je me geruststelt’, zegt een vrouw tegen haar partner in de praktijk van relatiecoach Feniks de la Fosse tegen. ‘Ik ben gewoon onzeker en heb het nodig om te horen dat ik nummer één ben.’

Wim Dekker is lector informele netwerken en laatmoderniteit aan de Christelijke Hogeschool Ede.

Het gepest van Wilders mag niet gewoon zijn. Timmermans heeft hulp van andere Kamerleden nodig

Wim Dekker hoopt dat het fatsoenlijke deel van de Kamer niet in debat gaat over wat fatsoen is, maar soeverein afstand neemt van onfatsoen. En hij vraagt om gebed voor Frans Timmermans.

Zo sensationeel is dat boek van David de Vos niet, al suggereert hij het graag

Evangelisch prediker David de Vos prijst zijn verhaal aan als ‘het meest gedurfde en ongefilterde boek over de christelijke wereld dat je gaat lezen’. Verkooppraat, volgens Reina Wiskerke.

Kelly Keasberry is theoloog en pastoraal medewerker bij ziekenhuis AZ Monica in Deurne en Antwerpen.

Ambtenaren, managers, artsen of docenten: grijp eens wat vaker naar de gieter

Voor mij als ziekenhuispastor was het uitsterfbeleid niet om aan te zien, schrijft Kelly Keasberry. Na werktijd besloot ik tot een reddingsoperatie. Gewapend met een gietertje, een schaar en een emmer van de schoonmaker.

Anita Zeldenrust is ouder van een gezinshuis voor kinderen die (soms tijdelijk) niet thuis kunnen wonen.

Stilte kan confronterend zijn. Als de geluiden van buiten verstommen, gaat je binnenwereld aan de gang

Stilte kan confronterend zijn. Als de geluiden van buiten zijn verstomd, gaat je binnenwereld aan de gang. Het is mij lang gelukt dat uit de weg te gaan, schrijft Anita Zeldenrust. Drukte is een statussymbool.

nd

In Amsterdam zit een witte duif klem. Hoe kan ik de vogel nog redden? Klimmend, via de regenpijp?

Wat doe je als je ziet dat er een vogel verstrikt is geraakt in een net? Op één-hoog? Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Maar er is toch hoop.

George Harinck is rector magnificus aan de Theologische Universiteit Utrecht.

Laat kinderen weer sleutelteksten uit de Bijbel, de geschiedenis en de literatuur uit het hoofd leren

Het is ronduit zonde dat we tegenwoordig bijna niets meer uit ons hoofd leren. Want wat je niet bezit, kun je jezelf niet herinneren. Zorg daarom voor een goed gevulde binnenkamer, stelt George Harinck.