25 augustus 2014 om 10:54
Luister naar

Stilleven met Bijbel

Laatst trok ik naar Amsterdam om Stilleven met Bijbel te bewonderen, een schilderij van Vincent van Gogh uit zijn vroege, Nuenense tijd. Een eerdere poging, jaren geleden, was mislukt toen het werk door het Van Goghmuseum in Amsterdam bleek te zijn uitgeleend.

Ik heb iets met dit schilderij. Een afbeelding ervan heeft de omslag van mijn De geloofwaardigheid van de Bijbel uit 1994 gesierd. Ik kreeg van iemand als commentaar dat dit een foute keus was geweest, omdat Van Gogh in dit werk zijn afkeer van zijn christelijke opvoeding tot uitdrukking heeft gebracht. Is dit waar?

afrekening

Een eerste kennismaking met het doek en de toelichting ter zijde lijken die mening te bevestigen. Wat in het oog springt, is in het midden een grote Bijbel, als een ouderwetse Statenbijbel. Daarnaast rechts op de voorgrond ligt een beduimeld boekje van Emile Zola, getiteld La joie de vivre, ofwel: Levensvreugde. Rechts achter de Bijbel staat een uitgedoofde kaarsstomp op een kandelaar.

De toelichting vermeldt dat het schilderij gemaakt is kort na de dood van vader Van Gogh, die in Nuenen Hervormd predikant was geweest. De gedoofde kaars wijst daar ook op. Van Gogh zou ermee hebben willen afrekenen met de opvattingen van zijn vader en velen van diens generatie. Op de website van het museum wordt opgemerkt dat het om de Statenbijbel van Vincents vader gaat, en dat een breuk in de rug ertoe leidde dat de Bijbel vanzelf open viel bij Jesaja 53. De nog jonge Vincent zou zijn opvoeding met de Bijbel voor de eigentijdse literatuur van Zola hebben ingeruild. Toch bevredigt die uitleg me niet helemaal.

Waarom zou de schilder zo herkenbaar Jesaja en 53 hebben weergegeven? Het is ter verklaring niet voldoende dat daarmee werd aangegeven dat het om de Bijbel van zijn vader ging. Immers, Vincent schildert niet Jesaja maar ESAIE, dat is Frans. Dat stond dus niet in de Statenvertaling van zijn vader. Hij wilde er meer mee zeggen voor een groot publiek.

opvoeding

Buiten dit woord en het getal 53 (LIIJ in Romeinse cijfers) is geen enkel woord leesbaar. Hij beperkte zich tot de inkleuring van de kolommen. Het contrast is opvallend. Want Jesaja 53 gaat over de lijdende knecht van de Heer. Dat is iets anders dan de joie de vivre. Overigens is de inhoud van Zolas boek minder vrolijk dan de titel doet vermoeden. Zola schilderde het leven zoals het is, vaak aan de zelfkant. De ruwe werkelijkheid is ook wat Van Gogh fascineerde. Het lijkt er meer op dat beide boeken elkaar in de perceptie van Van Gogh aanvullen, en ook dat hij daar zijn eigen levensroeping in getekend zag.

Een extra aanwijzing is, dat Vincent aanvankelijk theologie had willen studeren, maar niet aan de opleiding is toegelaten, en dat hij als evangelist onder de mijnwerkers in de Belgische mijnstreek Borinage heeft gewerkt. Later ging hij in de kunsthandel werken, maar van een heftig zich afzetten tegen zijn opvoeding is mij niets bekend.

geroepene

Het lijkt er meer op dat hij zijn roeping in een andere richting is gaan verstaan. Wel is uit zijn levensgang duidelijk dat hij zich van lieverlee steeds verder van zijn oorsprong heeft verwijderd. Maar iets van de notie van een geroepene die het leven wilde tonen zoals het is, en die veel lijden en miskenning heeft moeten doorstaan, komt in zijn leven hartstochtelijk tot uitdrukking.

Wat heeft deze interpretatie van het schilderij ons te zeggen, aangenomen dat die in de goede richting gaat? Ze laat zien dat een hartelijke betrokkenheid op de Bijbelse tekst ontstaat door die tekst te verbinden met je eigen levensverhaal. Misschien is dat wel de meest veelzeggende reden dat mensen de Bijbel als achterhaald beschouwen: ze zijn er zo ver van weg gegroeid dat ze hun eigen leven er niet meer mee kunnen verbinden.

vruchtbaar

Dat betekent echter niet, dat wanneer je dat wel kunt en doet, je vanzelf aan de Bijbel recht doet. Want dat lijkt bij Van Gogh toch niet het geval te zijn. Het was meer zo dat hij de Bijbel uitlegde binnen zijn eigen levensverhaal, dan dat hij zichzelf verstond binnen de verhaalde geschiedenis van God met mensen. Dan kan zich weliswaar een aangrijpend en vruchtbaar leven ontwikkelen, maar God raakt uit beeld. Het is de tragiek van de westerse cultuur. Is het om die reden dat dit schilderij mij zo boeit?

Dr. Bert Loonstra, theoloog en psycholoog, is predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerk te Gouda. Hij schrijft op deze plaats maandelijks een column.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Hilbrand Rozema

In Enschede kun je een houten ezel op wieltjes zien, die Koning Jezus draagt. Normaal gesproken dan

‘Het is het eindpunt van de trein, bijna geen mens hoeft er te zijn, bijna geen hond gaat zover mee: Enschede.’ ... zo dichtte Willem Wilmink. Ik ging in zijn stad op zoek naar een houten ezel met Koning Jezus.

.

Ik had nooit eerder een man horen zeggen dat hij feminist is

'Ik was zélf in het stereotype getrapt van de brutale meid die haar neus ophaalt voor alles wat mannen in machtsposities zeggen', schrijft Lysanne van de Kamp. En dat terwijl ze zich altijd zo ergerde aan dat stereotype.

Feniks de la Fosse

'Zijn ex regeert ons huishouden, ik kan er niet meer tegen.' Hoe kan dit worden opgelost?

‘Ik heb het nodig dat je me geruststelt’, zegt een vrouw tegen haar partner in de praktijk van relatiecoach Feniks de la Fosse tegen. ‘Ik ben gewoon onzeker en heb het nodig om te horen dat ik nummer één ben.’

Wim Dekker is lector informele netwerken en laatmoderniteit aan de Christelijke Hogeschool Ede.

Het gepest van Wilders mag niet gewoon zijn. Timmermans heeft hulp van andere Kamerleden nodig

Wim Dekker hoopt dat het fatsoenlijke deel van de Kamer niet in debat gaat over wat fatsoen is, maar soeverein afstand neemt van onfatsoen. En hij vraagt om gebed voor Frans Timmermans.

Zo sensationeel is dat boek van David de Vos niet, al suggereert hij het graag

Evangelisch prediker David de Vos prijst zijn verhaal aan als ‘het meest gedurfde en ongefilterde boek over de christelijke wereld dat je gaat lezen’. Verkooppraat, volgens Reina Wiskerke.

Kelly Keasberry is theoloog en pastoraal medewerker bij ziekenhuis AZ Monica in Deurne en Antwerpen.

Ambtenaren, managers, artsen of docenten: grijp eens wat vaker naar de gieter

Voor mij als ziekenhuispastor was het uitsterfbeleid niet om aan te zien, schrijft Kelly Keasberry. Na werktijd besloot ik tot een reddingsoperatie. Gewapend met een gietertje, een schaar en een emmer van de schoonmaker.

Anita Zeldenrust is ouder van een gezinshuis voor kinderen die (soms tijdelijk) niet thuis kunnen wonen.

Stilte kan confronterend zijn. Als de geluiden van buiten verstommen, gaat je binnenwereld aan de gang

Stilte kan confronterend zijn. Als de geluiden van buiten zijn verstomd, gaat je binnenwereld aan de gang. Het is mij lang gelukt dat uit de weg te gaan, schrijft Anita Zeldenrust. Drukte is een statussymbool.

nd

In Amsterdam zit een witte duif klem. Hoe kan ik de vogel nog redden? Klimmend, via de regenpijp?

Wat doe je als je ziet dat er een vogel verstrikt is geraakt in een net? Op één-hoog? Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Maar er is toch hoop.

George Harinck is rector magnificus aan de Theologische Universiteit Utrecht.

Laat kinderen weer sleutelteksten uit de Bijbel, de geschiedenis en de literatuur uit het hoofd leren

Het is ronduit zonde dat we tegenwoordig bijna niets meer uit ons hoofd leren. Want wat je niet bezit, kun je jezelf niet herinneren. Zorg daarom voor een goed gevulde binnenkamer, stelt George Harinck.