Dit zou Nederlanders prettiger mensen kunnen maken. Mag ik u voorstellen aan de sjalsjelet?
Zesentwintig letters en een plukje leestekens – daar moeten we het in onze taal mee doen. We zijn er ook zo aan gewend dat we niet meer opmerken wat we missen. Totdat je in een andere taal op een leesteken stuit, waardoor je denkt: dit zou Nederlanders prettiger mensen kunnen maken. Mag ik u voorstellen aan de sjalsjelet.
Met onze taal kunnen we ferme teksten maken. Zeker in geschreven teksten klinken overtuigingen rotsvast. Verslagen van bijeenkomsten presenteren alles zo klaar als een klontje. Notulen zijn bewerkt met het strijkijzer van de uitkomst – alle plooien en rimpelingen die voorafgingen aan het besluit zijn gladgestreken. Zwart-op-wit. Achteraf zie je pas hoe gemakkelijk het was.
besluiteloosheid
Natuurlijk is het belangrijk dat we duidelijk zijn en onze taal met overtuigingskracht kunnen gebruiken. Met volle overtuiging publiceerden Henk Stoorvogel en ik eerder dit jaar Klink, een handboek voor spreekvaardigheid. Het is een waarde om helder te zijn. Toch gun ik ons dat de taal zelf zou helpen om ook besluiteloosheid goed uit te drukken.
Hebben of loslaten? Claimen of dienen?
Het Hebreeuws is een taal die niet alleen gelezen, maar ook voorgedragen wordt. In de joodse traditie zijn daarom aanwijzingen toegevoegd om de uitspraak van een woord of zin weer te geven. Rabbi Jonathan Sacks beschrijft dat in zijn schitterende boek over Genesis. Die aanwijzingen gaan verder dan accenten zoals 'hè' en 'hé' dat bij ons doen. Zo kent het Hebreeuws een sjalsjelet, een bliksemschichtachtig tekentje. Er staat bijvoorbeeld zo’n sjalsjelet boven de weigering van Jozef om met de vrouw van Potifar naar bed te gaan (Gen 39:8). Volgens de overlevering moet een voorlezer die weigering dus uitspreken met een heftig gevoel van worsteling en twijfel. Er klinkt een melodie van stijgen en dalen, van wikken en wegen. De weigering van Jozef klinkt met de sjalsjelet als volgt: Oei, interessant … maar ik kan ’t niet maken. Toch? Wel cool natuurlijk … Zou ik? Zal ik? Nee. Hoezo niet? Dit is je kans. Of … Nee, het is nee.
Wat zo’n tekentje doet, hè? En dan staan er nog drie sjalsjelets in de Thora. Bij de aarzelende Lot als hij alles moet achterlaten om Sodom te ontvluchten (Gen 19:16). De sjalsjelet toont het persoonlijke drama van Abrahams knecht die bij de put voor Isaak een vrouw zoekt (Gen 24:12). Als Eliëzer zonder huwelijkskandidate terugkeert, zou hij mogelijk zelf in beeld komen als erfgenaam. En Mozes krijgt een sjalsjelet wanneer hij Aäron inwijdt als hogepriester (Lev. 8:23) en door die taakverdeling zelf niet meer deze intimiteit met God in de tempel zal ervaren.
Telkens staat er iets op het spel. Een tweestrijd tussen hebben en loslaten. Claimen of dienen? Houden of gunnen? De sjalsjelet toont hoe karaktervorming pijn doet. Dit klein tekentje brengt mensen dichterbij. De plooien zijn niet gladgestreken. Ze twijfelen. Net als u en ik.
Hoe zou het zijn als we de sjalsjelet invoeren in het Nederlands? Wij die zo lekker zeker zijn van onze zaak. Die flink zijn en ons durven uitspreken. Die berucht zijn in het buitenland om onze beperkte diplomatie. Directheid is een waarde. We klinken zo ferm en zeker als Jozef die fier wegloopt uit de slaapkamer van zijn meesteres. Ook politiek is er geen ruimte voor wikken en wegen. Krachtig leiderschap duldt geen twijfel.
kleine bliksem
Hoe heerlijk zou het zijn om een sjalsjelet te hebben! Zo’n kleine bliksem verandert de toon, zelfs van Nederlanders. De plooien keren terug, de twijfel, het menselijke. Probeer het maar. Neem een artikel uit deze krant en plaats hier en daar eens een sjalsjelet boven een citaat. Wat valt op? Ziet u de ademruimte ontstaan? De leider weer mens worden? In het debat ontspringt ruimte voor dialoog. De Nederlander weet het ook niet allemaal. Het volk heeft een geweten. Ik ontdek de vreemdeling in mezelf.
Moeten we een sjalsjelet invoeren? Nou … daar is wat voor te zeggen. Toch? Maar al die nieuwe onduidelijkheid is ook moeilijk. Of zou het juist helpen? Jawel. Nee toch? Ja!
