Oekraiense kerkleiders voeren campagne voor 'ja' over associatieverdrag
Den Haag
‘God verhoede het.’ Als het over Rusland gaat, ligt dit zinnetje als vanzelf op de lippen van Oekraïense kerkleiders. Want als Rusland meer grip op hun land krijgt, is het volgens hen snel gedaan met de vrijheid van godsdienst. ‘En nu kan Oekraïne nog een buffer zijn. Maar zonder verdrag staat die agressor aan de poorten van Europa.’
Met deze waarschuwing kwam een delegatie van acht geestelijk leiders uit het Oost-Europese land dinsdag naar Den Haag. De inzet: Nederland moet vóór het associatieverdrag tussen Europa en Oekraïne stemmen, want de gevolgen voor gelovigen kunnen groot zijn. ‘Daarom is dit de hoogste kerkelijke delegatie die je kunt hebben’, zegt opperrabbijn Yaakov Dov Bleich met een knipoog.
De geestelijken zijn een opvallende verschijning tussen de diverse Oekraïense politici die deze dagen het Binnenhof aandoen als onderdeel van de ‘ja-campagne’ voor het referendum van 6 april. ‘Naar die politici moet je niet luisteren’, vinden de kerkleiders. ‘Zij hebben niet de steun van het volk. Wij wel. Onze kerken vertegenwoordigen 80 procent van de Oekraïners. Het waren onze gelovigen die in 2013 stonden te demonstreren op het Maidanplein. Wij doen niet aan politiek, wij willen alleen hun belangen verdedigen.’
veel kerken vertegenwoordigd
In de delegatie zijn veel verschillende kerken vertegenwoordigd. Naast de opperrabbijn zitten patriarch Filaret van de Oekraïens-Orthodoxe Kerk (patriarchaat van Kiev), de islamitische sjeik Akhmed Tamim en vertegenwoordigers van de Grieks-Katholieke Kerk, Rooms-Katholieke Kerk, baptisten, evangelischen en de zevendedagsadventisten.
Het belang van gelovigen is duidelijk niet gebaat bij meer Russische inmenging in Oekraïne, bepleiten zij, want dat gaat onherroepelijk ten koste van hun vrijheid. ‘Dat zien we op de Krim, na de illegale annexatie door Rusland’, zegt rabbijn Dov Bleich. ‘Daar leefden ooit vierhonderd- tot vijfhonderdduizend Tataren, tot ze werden vervolgd door Lenin en Stalin. Hun gemeenschap was juist weer opgebloeid, maar nu worden ze opnieuw in de cel gegooid, vermoord en worden hun organisaties verboden. Dat gebeurt als je bij Rusland wil horen.’
Aartsbisschop Sviatoslav Shevchuk van de Grieks-Katholieke Kerk gaat een stapje verder. ‘Dit gaat niet om de keuze tussen Europa of Rusland, maar om die tussen democratie of autocratie, voor- of achteruitgang.’
‘Als Putin de kans krijgt de oude Sovjet-Unie in ere te herstellen, wat hij ten diepste wil, betekent dat het einde van onze vrijheid van godsdienst’, aldus Shevchuk. Hij noemt het jaar 1946, toen de Grieks-Katholieke Kerk door Stalin eigenhandig werd opgeheven. ‘Sindsdien moesten onze gelovigen ondergronds samenkomen. Wij weten dus wat het is om vervolgd te worden en geen bestaansrecht te hebben. Dat nooit meer.’
Los van de rechten van minderheden is het geopolitiek ook goed dat ‘Oekraïne volmondig voor Europa gekozen heeft’, zegt patriarch Filaret. ‘De Russische agressie is op dit moment de grootste militaire bedreiging van Europa. Dat moet gestopt worden. God verhoede dat Putin nog verder naar het westen oprukt. Oekraïne is de enige buffer tussen Rusland en Europa, en dat moet zo blijven.’
Natuurlijk biedt het associatieverdrag ook voordelen voor Oekraïne zelf, zegt de kerkleider. ‘In de afgelopen zes maanden zijn er meer wetten tegen corruptie aangenomen dan in de afgelopen twintig jaar. Dat Oekraïne bij Europa wil horen, helpt daar enorm bij.’
‘Het blijft natuurlijk wel het Oekraïense volk dat de positieve veranderingen moet bereiken’, stelt rabbijn Dov Bleich. ‘Het verdrag is een stuk papier, op zich verandert dat niets aan de situatie in Oekraïne. We verwachten ook niet dat Europa dat zelf hier komt doen. Maar het verdrag geeft nieuwe mogelijkheden, zoals die wetgeving tegen corruptie.’
Opvallend afwezig in de delegatie was de andere helft van de Orthodoxe Kerk in Oekraïne: het patriarchaat van Moskou. Zoals de naam al zegt, valt die tak van de kerk onder Russisch kerkbestuur. ‘Zij zijn lid van onze Raad van Kerken, en we nemen onze beslissingen in unanimiteit’, zegt Dov Bleich daarover. ‘Dus ook die om met dit pleidooi naar Nederland te komen.’ De goede verstaander begrijpt: voor de Russisch-Orthodoxe Kerk was het – dus toch politiek – een brug te ver om af te reizen. <