‘Bosniërs moeten zich als Europeanen gedragen’
Sarajevo
Begin februari gaf de Europese Commissie aan positief te staan tegenover uitbreiding van de Europese Unie naar de westelijke Balkan. Afgelopen zondag noemde commissievoorzitter Jean-Claude Juncker zelfs 2025 als mogelijke toetredingsdatum voor alle zes de kandidaat-landen. Als ze aan de voorwaarden voldoen natuurlijk; dat is in Bosnië-Herzegovina de komende jaren erg onwaarschijnlijk.
‘Gebaseerd op de ervaringen tot nu toe zou ik zeggen dat dat niet realistisch is’, zegt Darko Pandurevic. Namens een coalitie van verscheidene organisaties controleert hij het proces van het EU-lidmaatschap van Bosnië-Herzegovina. ‘We hebben nog niet eens de onderhandelingen geopend. Onze buurlanden zijn daar al jaren mee bezig. Alles is tot nu toe in een langzaam tempo gegaan en dat zal zo doorgaan. Het is wel een goed signaal voor ons land, want we merken dat het EU-optimisme steeds minder wordt.’
Woensdag bracht Juncker een bezoek aan Bosnië-Herzegovina om te praten over het mogelijke lidmaatschap van de Europese Unie én om de vragenlijst in ontvangst te nemen. Dat is een document van 20.000 pagina’s met allerlei informatie over de huidige situatie van het land. Ze dient als startpunt voor de onderhandelingen. De EU heeft ruim een jaar op de antwoorden moeten wachten. Ter vergelijking: de andere landen op de westelijke Balkan deden daar anderhalf tot vier maanden over.
Volgens Marina Kavaz Sirucic van het Directoraat voor Europese Integratie is het onzin om Bosnië-Herzegovina met zijn buurlanden te vergelijken. ‘Ons politieke systeem is extreem complex. Als je in Servië vraagt hoeveel scholen er zijn, dan krijg je antwoord van één instituut. In Bosnië-Herzegovina zijn er dertien instituten die hierover zeggenschap hebben.’
onenigheid
Dit politieke systeem is een direct gevolg van het Verdrag van Dayton, dat in 1995 een einde maakte aan de oorlog. Sindsdien is Bosnië-Herzegovina opgedeeld in twee entiteiten: de Servische Republiek en de Federatie van Bosnië en Herzegovina, die weer opgedeeld is in kantons met redelijke autonomie op het gebied van bepaalde onderwerpen.
Niet alleen het politieke systeem zelf zorgde voor vertraging, er is ook onderlinge onenigheid. Bijvoorbeeld over de volkstelling. De Servische Republiek in Bosnië is het niet eens met de methode die internationaal gebruikt wordt en heeft haar eigen naoorlogse volkstelling.
‘Het klinkt vast vreemd voor buitenstaanders. Je telt gewoon hoeveel mensen er in je land wonen, maar het is Bosnië gelukt er een politieke kwestie van te maken’, zegt Pandurevic. Waarschijnlijk heeft Juncker twee verschillende versies overhandigd gekregen.
Er was ook onenigheid over de taal van het document. Bosnië-Herzegovina heeft officieel drie talen: Bosnisch, Kroatisch en Servisch. Alle officiële documenten moeten in die drie talen vertaald worden. Bovendien was de Servische Republiek het niet eens met de benaming Bosnisch, omdat het volgens haar zou lijken alsof dat de nationale taal van het land is. Zij verlangen dat de term Bosniaks gebruikt wordt.
‘Het is inderdaad een heet hangijzer, maar het zal nu verder niet voor problemen zorgen bij het overhandigen van de vragenlijst aan Juncker’, verzekert Kavaz Sirucic. Het gevolg is wel dat het document veel groter is uitgevallen dan in andere landen. ‘We zullen zien hoe de Europese Unie hierop reageert. Onze talen zijn bijna identiek en eigenlijk staan alle antwoorden er gewoon drie keer in. Het geeft wel een goed beeld van de situatie in ons land’, zegt Pandurevic lachend.
gedeeld
De situatie in Bosnië-Herzegovina wordt ook duidelijk doordat Juncker niet met één, maar met drie presidenten aan tafel zat. In de grondwet is namelijk vastgelegd dat het presidentschap gedeeld wordt door een Bosniak, een Kroaat en een Serviër die elk hun eigen etniciteit vertegenwoordigen. Daarnaast is het stemrecht gelimiteerd tot de plaats waar je woont. Deze discriminerende elementen in de grondwet zijn misschien wel het grootste obstakel voor Bosnië-Herzegovina om ooit lid te worden van de EU.
Pandurevic: ‘Uiteindelijk moeten we de grondwet aanpassen. Hoe, dat weet ik nog niet. Het was lang de belangrijkste eis van de Europese Unie, maar het lukte Bosnië maar niet om daar stappen in te maken. De EU heeft deze eis nu even aan de kant geschoven. Ze erkent wel dat het nog steeds een probleem is, maar denkt dat het beter is om zich te richten op andere onderwerpen.’
‘Nu heeft eigenlijk niemand het meer over Sejdic en Finci’, legt Pandurevic uit. Hij verwijst naar een uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, dat de grondwet minderheden discrimineert. Sejdic en Finci zijn Roma en Joods en kunnen zich daarom niet kandidaat stellen voor het presidentschap
mentaliteit
‘Vooral in dit land is het belangrijk dat we ons focussen op de criteria voor lidmaatschap, in plaats van ons bezig te houden met voorspellingen over dat lidmaatschap. Het is ook een kwestie van mentaliteit. Het is een transformatie van de hele maatschappij. Het gaat er niet alleen om dat we onze wetten aanpassen. Mensen moeten zich ook gaan gedragen als Europeanen. Ze moeten de regels volgen en zich als verantwoordelijke burgers opstellen.’ Kavaz Sirucic verwijst naar het feit dat corruptie in de hele maatschappij verweven zit en dat veel mensen liever geen belasting betalen.
Terwijl Kavaz Sirucic de hand volledig in eigen boezem steekt en vindt dat er geen speciale behandeling moet komen voor Bosnië-Herzegovina, denkt Pandurevic daar anders over. ‘De last ligt nu op onze schouders, maar misschien hebben de EU en de internationale gemeenschap wel meer verantwoordelijkheid voor Bosnië-Herzegovina dan voor onze buurlanden. We hebben echt alle hulp nodig die we kunnen krijgen. We kunnen het niet alleen. We hebben een neutrale partij nodig die onze verschillen kan overbruggen om tot een middenweg te komen.’ <