Luister naar

Koning Leopold II, een bruut met grote geldingsdrang

Achtergrond
De Belgische koning Filip heeft zijn ‘diepste spijt’ betuigd over de gruweldaden van de Belgische koning Leopold II in de Congo-Vrijstaat. Tijdens het bewind van Leopold, tussen 1885 en 1908, kwamen minstens vijf miljoen mensen door geweld of ontbering om het leven.
Willem Bouwman Willem Bouwman
dinsdag 30 juni 2020 om 13:46 aangepast 18:11
Koning Leopold II.
Koning Leopold II. beeld wikimedia

Brussel

In de tijd dat schaamte over het verleden nog een onbekend verschijnsel was, werd Afrika het duistere continent genoemd. Een beroemde roman over een reis naar de binnenlanden van Afrika, via de rivier de Congo, heet Heart of Darkness, (‘Hart der duisternis’) geschreven door Joseph Conrad. Het boek verscheen in 1899.

Het weinige wat het grote publiek destijds wist van het Afrika, was het verhaal van Stanley en Livingstone. In 1841 vertrok de Schotse missionaris en arts David Livingstone naar Afrika. Hij voer de rivier de Zambesi op en was waarschijnlijk de eerste Europeaan die de Victoria Watervallen zag, op 16 november 1855. Om zijn humaniteit was hij geliefd bij de inheemse bevolking.

Zijn langdurige afwezigheid inspireerde de avonturier en journalist Henry Morton Stanley tot een zoektocht. In 1871 ontmoetten de mannen elkaar. ‘Mr. Livingstone, I presume’, zou Stanley bij die gelegenheid hebben gezegd. Die woorden werden legendarisch. Twee jaar later overleed Livingstone aan dysenterie.

Stanley was niet zo’n weldoener als Livingstone was geweest. Hij was een van de vele Europeanen die naar Afrika reisden om er naar goud, rubber, ivoor te zoeken en rijk te worden. Ze handelden in opdracht van zichzelf, of van een onderneming in hun moederland, zelden in opdracht van een regering. Stanley’s opdrachtgever was de Belgische koning Leopold II, een bronstige bruut met een grote geldingsdrang, die zich uitte in talrijke bouwprojecten maar vooral in de exploitatie van Afrika. Daartoe had hij een vereniging opgericht, de Association internationale du Congo. Feitelijk was het geen vereniging, maar een dekmantel voor een persoonlijk project, de verovering en uitbuiting van het stroomgebied van de Congo-rivier.

prullaria

Henry Morton Stanley werd de belangrijkste uitvoerder. Hij zocht contact met plaatselijke machthebbers en vroeg hun, of ze een krabbel wilden plaatsen onder een document, in ruil voor prullaria. Ze dachten dat ze een handelsovereenkomst ondertekend hadden. Ze wisten niet dat ze zich hadden uitgeleverd aan koning Leopold en nu als diens onderdanen werden beschouwd. Overal in Afrika gingen avonturiers op die manier te werk. Een concurrent van Stanley en koning Leopold, de Fransman Brazza, bracht iets westelijker een gebied onder zijn gezag dat groter dan Frankrijk was. Met sprak van de ‘scramble for Africa’, de wedloop om Afrika.

De Belgische staat bleef graag neutraal en had liever niet met het project van koning Leopold te maken. Wel ging het Belgische parlement er in 1885 mee akkoord, dat de koning de baas werd van ‘de staat die in Afrika door de Association internationale du Congo is gesticht’. Enkele maanden later gaf Leopold zijn bezitting een nieuwe naam, de État indépendant du Congo, ofwel de Congo-Vrijstaat. In 1885 werd de onderneming internationaal erkend op het Congres van Berlijn, waar de verdeling van Afrika geregeld werd. De Congo-Vrijstaat was 76 maal zo groot als België.

zwarte goud

Het gebied was economisch aantrekkelijk door de rubber die er werd geproduceerd. De rubber werd gewonnen uit de sap van de rubberboom. Juist in die tijd nam de wereldwijde vraag naar rubber toe, een gevolg van de industrialisatie. Rubber werd het ‘zwarte goud’ genoemd. Koning Leopold besloot de productie op te voeren. Hij gaf concessies aan particuliere, vaak Belgische ondernemingen, waarin hij aandelen had. Hij dwong de bewoners belasting te betalen in de vorm van rubber, een belasting in natura. Wie te weinig rubber leverde, werd gestraft. Leopold liet ledematen afhakken van falende belastingbetalers, of van hun kinderen, en deinsde voor de doodstraf niet terug. De uitvoering van de doodstraf was vaak ongekend wreed. Menigeen werd levend gekookt of verbrand. De orde werd gehandhaafd door een privéleger van de koning, geleid door blanke officieren en zwarte dienstplichtigen.

Door de gedwongen rubberteelt kwamen de bewoners niet meer toe aan landbouw, jacht en visserij. De samenleving raakte ontwricht. Door hongersnood en ziekte kwamen minstens vijf miljoen Congolezen om het leven. Het bestuur van koning Leopold II in de Congo-Vrijstaat is een van de wreedste uit de moderne geschiedenis.

Met de opbrengsten van de gedwongen rubberteelt leidde Leopold een luxe leven. Toch moest hij geregeld geld lenen van de Belgische staat om het project te financieren. In 1908, vlak voor het overlijden van Leopold, viel de Congo-Vrijstaat toe aan België, die ongewild met een kolonie zat opgescheept. De ergste excessen werden ongedaan gemaakt. In 1960 verkreeg de kolonie de onafhankelijkheid. <

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Amit Soussana op 29 januari kort na haar vrijlating door Hamas.

Ex-gijzelaar Hamas vertelt over seksueel misbruik tijdens 55 dagen van gevangenschap in Gaza

Voor het eerst heeft een vrijgelaten Israëlische gijzelaar openlijk verteld over seksueel geweld gepleegd door Hamas tijdens haar gevangenschap. Amit Soussana zegt onder meer seksueel te zijn misbruikt door haar bewaker.

Demonstranten dinsdagavond in Boedapest. Dit is de tweede keer dit jaar dat Hongaren in groten getale de straat opgaan.

Duizenden Hongaren de straat op om gelekt telefoongesprek in corruptieschandaal

Duizenden Hongaren hebben dinsdagavond gedemonstreerd tegen de regering. Aanleiding voor het spontane protest is een gelekt telefoongesprek, over hoe kabinetsmedewerkers een corruptieonderzoek hebben geprobeerd te dwarsbomen.

In Texas en Kansas vroegen veeboeren zich af waarom sommige van hun koeien ziek zijn: ze eten slecht, geven minder melk en hebben soms koorts en diarree.

Koeien en geiten in Amerika besmet met H5N1: gevreesde vogelgriep rukt weer iets verder op. Vijf vragen

Epidemiologen zijn zeer ongerust nu het vogelgriepvirus H5N1 in Amerika koeien en geiten heeft besmet en ze ziek lijkt te maken. Tegelijkertijd waarschuwen kenners voor overhaaste conclusies. Vijf vragen over dit virus.

Demissionair minister-president Mark Rutte krijgt een rondleiding door de wijk Dashilar tijdens een werkbezoek aan Volksrepubliek China.

Premier Rutte in zijn element op bezoek bij 'goede vriend China': 'Oekraïne was voor mij onderwerp nummer 1'

Oekraïne en de handelsrelaties, dat zijn de belangrijkste thema’s bij Ruttes bezoek aan China. Het meest was hij op dreef op de universiteit. Maar het is de vraag of zijn verhaal indruk heeft gemaakt op de Chinese overheid.

Sinds de trekkerdemonstraties van begin dit jaar wordt de ene na de andere maatregel ingetrokken of verwaterd.

Onder druk van boeren sneuvelt ene na andere groene ambitie van de Europese Unie

Na Europabrede boerenprotesten is de Europese groene revolutie tot stilstand gekomen en deels zelfs teruggedraaid. De gevolgen voor klimaat en milieu zijn aanzienlijk, en het einde van de contrarevolutie is nog lang niet in zicht.

Een van de verdachten van het bloedbad in de Crocus City Hall in Moskou wordt de rechtszaal in gebracht.

Onder Poetin is het taboe op martelen verdwenen, blijkt na het bloedbad in Moskou

‘Prima kerels!’, prees Dmitri Medvedev de agenten die vier verdachten van de terreuraanslag in Moskou oppakten. Maar de huidig ondervoorzitter van de Russische veiligheidsraad sprak met geen woord over de heftig toegetakelde verdachten.