Voorstel voor ‘derde weg’ voor de Hagia Sophia: gebedshuis voor moslims en christenen

Istanboel

De Hagia Sophia dateert uit 539 na Christus en werd toen gebouwd als de grootste kerk ter wereld. In 1453 werd het een moskee, na de verovering door de Ottomanen. De stichter van het moderne Turkije, Kemal Atatürk, maakte er in 1934 een museum van, wat leidde tot politieke en religieuze rust.

Maar de afgelopen decennia, en vooral onder het bewind van Erdogan, gaan er steeds meer Turkse stemmen op om er weer een moskee van te maken. Volgens Turkse media zou president Recep Tayyip Erdogan concrete plannen hiervoor hebben voorbereid en op 2 juli moet de Turkse Hoge Raad er een uitspraak over doen. 

Eind mei, ter gelegenheid van de Ottomaanse verovering van Constantinopel (nu Istanbul) op 29 mei 1453, liet de Turkse regering in de Hagia Sophia de zogenoemde 'soerat van de verovering' uit de Koran voorlezen, waarmee het feitelijk weer als gebedshuis dienst deed. Verschillende rooms-katholieke pausen die het gebouw bezochten, van Paulus VI tot Franciscus, mochten echter tijdens hun bezoeken niet in de voormalige kerk bidden.

De Griekse regering protesteerde direct. En ook de Heilige Synode van de Grieks-Orthodoxe Kerk liet van zich horen. Het gebouw is 'een buitengewoon voorbeeld van christelijke cultuur', vond zij. Vanwege die universele betekenis zou een terugkeer naar de functie van moskee 'tot protesten en frustraties onder christenen over de gehele wereld' leiden. De status van museum moet dus volgens de Synode koste wat kost bewaard worden, ook omdat het anders opnieuw een 'symbool van roof en verovering' zou worden. Ook vanuit Moskou klonk politiek en kerkelijk protest.

Maar Erdogan reageerde door te zeggen dat Ankara aan niemand toestemming hoeft te vragen over de status van de Hagia Sophia. Minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Cavusoglu viel hem tijdens een televisie-interview bij: het is 'een kwestie van nationale soevereiniteit'.

Zo raakte de status van het gebouw in een gepolariseerd dilemma. Christelijke kerken en seculiere Turken pleitten voor de handhaving van de functie van museum. Maar een meerderheid van de Turken – 73 procent volgens een opiniepeiling – wil terug naar de status van moskee.

Binnen deze patstelling kwam echter zaterdag ineens uit het niets een pleidooi voor een derde weg: maak er een gebedshuis van voor zowel moslims als christenen. De Armeens-Apostolische patriarch van Constantinopel deed zijn opvallende voorstel middels een zevental tweets.

Ayasofya on bin işçinin emeğiyle, bir servet harcanarak kuruldu. 1500 yıllık sayısız onarım, Fatih Sultan Vakfının emekleri, hepsi bu Mabet ibadet yeri olarak korunsun diyeydi. Müze olsun diye değil.

— Patrik Sahak II (@SahakSrpazan) June 13, 2020

Volgens Sahak Masalyan zou een terugkeer naar de status van moskee namelijk geen recht doen aan de duizend jaar geschiedenis van het gebouw als kerk en het 'werk van tienduizenden arbeiders' tijdens de bouw en de 'reparaties van 1500 jaren', die het als 'plaats van aanbidding' bedoeld hadden en 'niet slechts als een museum'.

Bovendien, zo tweette de patriarch, is de aanwezigheid van foto's schietende en vaak respectloze toeristen storender dan de aanwezigheid van biddende moslims en christenen. 'Al behoren we tot verschillende godsdiensten, we dienen dezelfde God', zei patriarch Sahak I. Het is daarom beter om in het gebouw 'de knieën met respect en ontzag te laten knielen'.

Het godshuis is groot genoeg om er zowel een ruimte aan christenen toe te wijzen als aan moslims. 'Laat de wereld onze religieuze vrede en volwassenheid toejuichen', schreef de patriarch, zodat de Hagia Sophia 'verandert in een symbool van vrede voor de mensheid'. De mensheid kan zich namelijk de luxe van 'een nieuw geschil tussen het kruis en de halve maan' niet veroorloven. De 'redding van de wereld is gelegen in de samenwerking' door beiden, dat een 'geschenk van vrede aan de wereld' is, en bovendien 'passend bij de waardigheid van de Turkse republiek'.

De patriarch vindt zijn voorstel niet utopisch. 'Aanbidden we God niet allemaal samen onder dezelfde luchtkoepel? Dan kunnen we ook de koepel van de Hagia Sophia delen', schreef hij. Temeer omdat het gebouw 'dat duizend jaar christelijke gebeden en 500 jaar moslimgebeden in haar muren heeft geabsorbeerd en in zijn mysterieuze bestaan heeft samengevoegd' daar vast geen bezwaar tegen zal hebben. 'Ga de tempel binnen, adem de stilte in en leer ervan.' 

Verschillende Turkse media, waaronder ook Erdogan-gezinde, reageerden positief op het voorstel. <