Brexit verplicht Noord-Ieren te vechten tegen gewelddadige spoken uit het verleden
Op nog geen honderd vierkante meter liggen de graven van 77 strijders van de Irish Republican Army (IRA) op Milltown Cemetry bijeen. De begraafplaats ligt in West-Belfast, in de katholieke wijk waar de IRA van oudsher veel aanhang heeft en waar muurschilderingen deze paramilitaire organisatie verheerlijken.
Op de begraafplaats wijst een oudere vrouw waar de IRA-graven liggen. Ze loopt mee, laat een Maria-medaillon in haar hand zien en vertelt spontaan hoeveel het katholieke geloof voor haar betekent. ‘Ik ben er zo blij mee!’ Ze lacht van oor tot oor.
Sympathie voor de doden van de IRA heeft ze niet, ook al zijn dat vaak katholieken. ‘Ik bid dat ze rusten in de armen van onze Heer, maar zij waren wel moordenaars. Ze waren misleid en vochten voor de verkeerde zaak.’
Haar woorden illustreren hoe tastbaar de Troubles, de burgeroorlog tussen 1969 en 1998 (zie kader ‘Eeuwen vol verzet en geweld’), in Noord-Ierland nog zijn. Ook in de aanloop naar de Britse parlementsverkiezingen, komende donderdag. Vorige maand hingen in de kustplaats Bangor opeens posters, waarop stond dat wie op de seculiere Alliance Party stemt, de IRA alsnog laat winnen. Afzender onbekend.
bommenleggers, folteraars
In Noord-Ierland duiken spoken uit het verleden zomaar op. Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie zorgt voor een verhit debat over de explosieve vraag of Noord-Ierland, deel van het Verenigd Koninkrijk, zich bij de republiek Ierland moet voegen.
Deze oude katholieke wens is een gruwel voor protestanten en daarmee zitten veel mensen met hun gedachten volop bij de Troubles, die in elke familie sporen heeft nagelaten. Bommenleggers, scherpschutters en folteraars doodden 3700 landgenoten.
‘En dat waren vaak niet eens republikeinse (katholieke, red.) of unionistische (protestantse, red.) paramilitairen, maar burgers die op het verkeerde moment op de verkeerde plaats waren’, zegt Paul Donnelly (51). Hij studeerde politicologie, is een gelauwerde gids bij DC Tours in Belfast en begeleidde na het Goede Vrijdagakkoord (1998) projecten om oud-strijders met elkaar in gesprek te laten gaan.
De slepende besluiteloosheid rond de brexit zorgt voor politieke onzekerheid, zegt Donnelly. ‘Terwijl het vredesproces best fragiel is.’
Filistijnen
Degenen die Noord-Ierland willen laten samensmelten met Ierland, hebben de wind in de zeilen. Bij het EU-referendum in 2016 kozen de Noord-Ieren voor een blijvend EU-lidmaatschap. ‘Omdat de EU veel heeft betekend voor het vredesproces na 1998’, verklaart Donnelly. De EU stimuleerde de gesprekken tussen de oude vijanden, hielp bij het aantrekken van buitenlandse investeringen en verstrekte geld voor achtergebleven Noord-Ierse regio’s.
Het Goede Vrijdagakkoord geeft de Noord-Ieren het recht op een referendum over de hereniging met EU-lidstaat Ierland. ‘De brexit heeft de weg naar dit referendum absoluut versneld’, zegt Donnelly.
Veel protestanten moeten er niet aan denken. Staande op de kansel van Martyrs Memorial Church in Belfast buigt emeritus predikant William McCrea (71) zich naar voren. De calvinistische prediker die voor de protestantse DUP in het Lagerhuis zat, waarschuwt in de bevindelijke Free Presbyterian Church of Ulster – na lezing uit 1 Samuël 17 – nog maar eens tegen katholieken. Katholieken zijn als de Filistijnen in het Oude Testament, waarschuwt McCrea, die tijdens de Troubles politicus-predikant Ian Paisley assisteerde. ‘Zodra wij verslappen, zal de kerk van Rome ons aanvallen.’
Vredesproces in Noord-Ierland? Ds. William McCrea van de bevindelijke Free Presbyterian Church of Ulster waarschuwt: katholieken zijn als de Filistijnen in het Oude Testament. 'Zodra wij verslappen, zal de kerk van Rome ons aanvallen.' #Belfast pic.twitter.com/eBZwRmKgbV
— Ruurd Ubels (@RuurdUbels) December 1, 2019
Dominee Ian Brown is predikant van Martyrs Memorial Church, waarvan in 1969 de eerste steen werd gelegd door Ian Paisley. Brown ‘vertrouwt op de Heer’, maar vindt de huidige tijd wel ‘angstig’. Premier Boris Johnson verlegt in het brexitakkoord de grens tussen het Verenigd Koninkrijk en de republiek Ierland feitelijk van het Ierse vasteland naar de Ierse Zee, zegt hij. Noord-Ierland valt straks immers onder de EU-handelsregels.
Daarmee heeft Johnson zijn Noord-Ierse coalitiepartner, de protestantse DUP, ‘onder de bus gegooid’ en dreigt het brexitakkoord een opstap te worden naar het losweken van Noord-Ierland uit het Verenigd Koninkrijk.
gerommel in de verte
De monarchie van Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland staat onder druk en dat bemoeilijkt de relatie tussen katholieken en protestanten, zegt dominee Brown. ‘Ik ben bang dat de rust sinds 1998 tijdelijk zal blijken te zijn. Het rommelt in de verte; ik hoor de echo’s uit de jaren van de Troubles.’
Voor veel protestanten is extra zorgwekkend dat de numerieke verhouding tussen katholieken en protestanten verandert.
Jarenlang maakten beide groepen bij volkstellingen elk zo’n 45 procent van de Noord-Ierse bevolking uit, maar dat verschuift: katholieken groeien procentueel. Brown wijst op de ontkerkelijking in Noord-Ierland, die ook zijn calvinistische Free Presbyterian Church of Ulster raakt. Maar er speelt meer, zegt Paul Donnelly, kenner van de Noord-Ierse samenleving. ‘Gezinnen zijn weliswaar niet meer zo groot als vroeger, maar katholieken krijgen meer kinderen dan protestanten. Daarbij komt dat jonge protestanten gemiddeld hogeropgeleid zijn dan katholieken, maar dat ze hier weinig werk op hun niveau kunnen vinden. Veel jonge protestanten verhuizen naar Engeland.’
Humor in #Belfast. pic.twitter.com/VuAG5ZCjJm
— Ruurd Ubels (@RuurdUbels) November 30, 2019
geen zorgen
In een cultureel centrum in zijn kiesdistrict in West-Belfast vertelt Paul Maskey (52) van Sinn Féin dat protestanten zich geen zorgen hoeven te maken. Zijn politieke partij, die van oudsher is gelieerd aan het gedachtegoed van de IRA, streeft naar de hereniging van Noord-Ierland met Ierland. ‘Wij willen over onze eigen toekomst beslissen, vrij van Engelse overheersing. Katholieken zijn altijd achtergesteld; we hadden slechter onderwijs en de werkloosheid onder ons was hoger. Maar ik zeg u: in een herenigd Ierland wordt de protestantse minderheid beter behandeld dan wij ooit door hen.’
Dat de brexit een referendum over hereniging sneller dichtbij brengt, staat voor Maskey buiten kijf. ‘Mensen zijn bang voor de gevolgen van de brexit. Er is veel op de EU aan te merken, maar Noord-Ierland is beter af binnen de EU dan erbuiten. Wij hebben de voordelen van het lidmaatschap gezien, zeker tijdens het vredesproces. Als Sinn Féin vragen we kiezers die donderdag niet op ons te stemmen, in ieder geval te kiezen voor een antibrexitpartij.’
Maskey bezet sinds 2011 een zetel in het Lagerhuis. Deze neemt hij niet in, ook niet als hij wordt herkozen. Sinn Féin erkent namelijk het Britse gezag over Noord-Ierland niet. ‘Als Ierse republikein heb ik niets te zoeken in een parlement van een vijandige staat.’
wapens
Even verderop in West-Belfast drinkt John McComb (65) een kop thee in het wat afgelegen Eileen Hickey Museum, een republikeinse expositie met veel aandacht voor de Troubles. Er is veel bijzonder IRA-materiaal te zien, waaronder wapens. Het particuliere museum legt veel nadruk legt op het geweld van protestantse en Britse zijde. Het duurt even voordat McComb, die ruim zeventien jaar in een Britse gevangenis zat wegens betrokkenheid bij IRA-bomaanslagen, spraakzaam wordt. Op de vraag wat hem altijd heeft gedreven, reageert hij met stemverheffing: ‘Ooit was Ierland rijk aan van alles en nog wat, maar de Engelsen hebben ons tot slaven gemaakt. Ze hebben onze taal (het Gaelic, red.) en onze cultuur vernietigd. Ik spreek als slaaf Engels, de taal van mijn overheersers!’
De aansluiting van Noord-Ierland bij Ierland is onvermijdelijk, zegt McComb. ‘Ik ga dat nog meemaken. Het is een organische ontwikkeling. Er zal nooit vrede zijn zonder vrijheid.’
McComb verwacht dat bij een hereniging de loyalisten (protestanten, red.) de wapens weer oppakken. ‘Ze zullen doorgaan met wat ze tijdens de Troubles deden: mensen afschieten.’
Paul Donnelly gelooft echter niet dat het zo’n vaart zal lopen. ‘Ik zie oud-leden van paramilitaire groepen samenwerken en jonge generaties afstand nemen van het verleden. Zij stemmen vaak ook anders dan hun ouders.’
Twintig jaar vrede heeft de Noord-Ieren anders leren denken, zegt Donnelly. ‘Er was wanhoop en stagnatie. Nu zie ik vooral hoop en vooruitgang.’ ?
In 1998 werden na drie decennia de Troubles (‘burgeroorlog’) via het Goede Vrijdagakkoord beëindigd. Onderhuids zijn er echter nog veel spanningen in Noord-Ierland. Die gaan terug tot de twaalfde eeuw, toen de Engelse koning Hendrik II zijn macht naar Ierland uitbreidde. In vooral het noorden groeide in de eeuwen daarop het verzet zo fors, dat de regering in Londen er vanaf de zestiende eeuw land verstrekte aan Engelse en Schotse (protestantse) boeren. Zo moest de Ierse weerstand worden gebroken.
Opeenvolgende opstanden leidden in 1922 niettemin tot de oprichting van de ‘Ierse vrijstaat’, bestaande uit zuidelijke (voornamelijk katholieke) graafschappen. Enkele noordelijke graafschappen, waar veel afstammelingen van protestantse kolonisten uit Engeland en Schotland woonden, bleven Brits. De vrijstaat werd in 1949 de republiek Ierland. Onder Noord-Ierse katholieken ontstond steeds meer weerstand tegen de protestantse Noord-Ieren, die vaak welvarender waren en meer zeggenschap hadden. Eind jaren zestig stuurde Londen militairen naar Noord-Ierland om de rust te herstellen. Deze actie voorkwam niet dat in 1969 in Noord-Ierland een burgeroorlog uitbrak tussen radicale katholieken (die zich bij Ierland wilden aansluiten) en extremistische protestanten (die katholieke overheersing vreesden). In de bijna drie gewelddadige decennia die volgden, verloren 3700 mensen het leven.
Gids Paul Donnelly moet zijn buitenlandse gasten vaak corrigeren. Dan vragen ze waarom katholieke en protestantse Noord-Ieren zo’n gewelddadig verleden hebben. Zij zijn toch allemaal christen?
Katholiek of protestants is meer een kwestie van cultuur dan van religie, antwoordt Donnelly dan. ‘Het bepaalt je tribe (stam, red.). Het zegt veel over je afkomst, maar weinig over je theologische overtuiging.’
Donnelly vertelt over Billy Hutchinson, die lid was van de paramilitaire organisatie Ulster Volunteer Force. Ulster is voor protestanten een andere naam voor Noord-Ierland. ‘De UVF had als motto: For God and Ulster. Maar Hutchinson was een atheïst; hij had alleen iets met Ulster.’
