Voor miljoenen ontheemden is de klimaatverandering maar al te merkbaar

Oxford – Den Haag

Niet oorlogen of andere gewapende conflicten, maar extreme weersomstandigheden door de klimaatverandering jagen de meeste mensen in eigen land op de vlucht. De afgelopen tien jaar waren dat er gemiddeld twintig miljoen per jaar, zo heeft de hulporganisatie Oxfam International berekend. Oxfam gebruikte daarvoor de gegevens van het in Genève gevestigde IDMC (Internal Displacement Monitoring Centre). Dit centrum is onderdeel van de Noorse Vluchtelingenraad en wordt bij zijn jaarlijkse rapportage gesteund door verscheidene westerse landen en organisaties.

Uit de verzamelde gegevens van de afgelopen tien jaar komen de toenemende effecten van de klimaatverandering duidelijk naar voren als ­belangrijkste bedreiging voor miljoenen mensen in vooral armere landen, aldus Oxfam. Ook neemt de schade enorm toe.

Maar de afspraken die de rijkere landen hebben gemaakt, om met een fonds van honderd miljard dollar de armere landen te helpen om effecten van de klimaatverandering het hoofd te bieden, worden nog maar mondjesmaat nagekomen. ‘Onze regeringen veroorzaken een crisis die miljoenen vrouwen, mannen en kinderen uit hun woonplaatsen verdrijft en de armste mensen in de armste landen betalen daarvoor de hoogste prijs’, zegt de waarnemend directeur van Oxfam, Chema Vera, in een verklaring.

onbewoonbaar

Afgelopen jaar werden opnieuw ruim 17,2 miljoen mensen gedwongen hun thuis te verlaten door extreme weersituaties, overstromingen en langdurige droogtes, bevestigt ook de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in een reactie. ‘De klimaatverandering heeft al de beweging van mensen over de wereld tot gevolg, doordat bevolkingen worden gedwongen te vertrekken door de dramatische invloed van de klimaatverandering op individuele personen, gemeenschappen en landen.’

Natuurrampen zijn van alle tijden, maar ‘de klimaatverandering versterkt het aantal en de intensiteit van plotselinge rampen als orkanen, overstromingen en tornado’s. We zien als gevolg daarvan een toename van het aantal ontheemden’, aldus de UNHCR.

De organisatie spreekt verder van ‘meer geleidelijke fenomenen als droogte, verwoestijning en een stijgende zeespiegel, die gebieden onbewoonbaar kunnen maken en tot nieuwe ontheemden zullen leiden.’ Maar ook al weten regeringen dat, toch worden er niet echt afdoende maatregelen getroffen, stelde de IDMC en de rapporten waarop Oxfam en de UNHCR hun waarnemingen baseren. ‘Onze gegevens laten het falen zien om duurzame oplossingen te bereiken voor de mensen die al ontheemd zijn geraakt en om het risico van nieuwe gedwongen verplaatsing te verminderen’, stelde het IDMC al in 2018. Dit jaar rapporteerde directeur Alexandra Bilak van het IDMC ‘het hoogste aantal mensen ooit dat als binnenlands ontheemden moet leven’. Extreme weersomstandigheden, vooral zware stormen en overstromingen waren daarbij verantwoordelijk voor het grootste deel van de nieuwe ontheemden: 16,1 van de in totaal 28 miljoen, volgens het jongste rapport van het IDMC. Langdurige droogte, extreme temperaturen en hevige bosbranden joegen nog eens 1,2 miljoen mensen op de vlucht. En de trend is dat ze steeds vaker voorkomen. ‘Het aantal klimaat-gerelateerde weerrampen die nieuwe groepen mensen verdrijven, is het afgelopen decennium vervijfvoudigd’, aldus Oxfam.

De zwaarst getroffen landen, qua aantallen ontheemden, liggen vooral in Azië. De Aziatische landen zijn samen goed voor 80 procent van de door het weer verdreven bevolkingsgroepen in de laatste tien jaar. In mei dit jaar moesten in Bangladesh en India bijna 3,5 miljoen mensen vluchten voor de cycloon Fani, terwijl in 2018 op de Filipijnen en in China in totaal 7,6 miljoen mensen uit hun huis werden verdreven door extreem weer.

laatste besluit

Maar ‘de rijke donorlanden hebben het voor het grootste deel aan de armere landen overgelaten om de toenemende kosten van de extreme weerrampen op te brengen’, schrijft Oxfam. Voor kleinere en armere eilandstaten komt dat neer op gemiddeld een vijfde van hun totale nationale inkomen, terwijl ze nauwelijks bijdragen aan de uitstoot van broeikasgassen.

Juist in rijkere landen blijken klimaatmaatregelen op veel verzet te stuiten. Een extreem voorbeeld is het besluit, twee weken geleden, van de gemeenteraad in Venetië om geen pakket maatregelen tegen de klimaatverandering goed te keuren. Het was het laatste besluit dat de raad kon nemen.

Op dat moment stond een deel van de historische stad zelf al onder water en enkele minuten na de stemming stroomde ook de vergaderzaal van het gemeentehuis onder.

Oxfam en de UNHCR roepen de deelnemers aan de Klimaattop in Madrid op, de besluiten van de top in Parijs (2015) echt door te voeren en daarnaast een fonds op te richten dat de klimaatontheemden moet helpen hun bestaan te herbouwen.

De UNHCR wijst er daarbij op dat door herhaalde verdrijving gemeenschappen uitgeput kunnen raken. Zonder maatregelen leidt dat tot ‘toenemende armoede en verdrijving, wat de factoren versterkt die tot conflicten leiden’. Vooral preventieve maatregelen kunnen goede resultaten opleveren en bijvoorbeeld bij overstromingen de ergste gevolgen beperken.