Weinig mensen maken zich nog echt druk om populisme

Met de foto-expositie 'The Rise of Populism' krijgen bezoekers een spiegel voorgehouden. 'In plaats van weg te hollen van de donkere plekken uit het verleden en die beelden te verdringen, wilden de initiatiefnemers Dirk-Jan Visser, Jan-Joseph Stok en Mads Nissen populistische ontwikkelingen zichtbaar maken', legt voorlichter Friso Wiersum uit.

'Donkere plekken' zijn bijvoorbeeld de concentratiekampen, de Armeense genocide en het bombardement op Guernica (1937), maar ook de huidige uittocht van Moldavische arbeidskrachten naar de Europese Unie, de 'muur' om het 'Fort Europa' en de uitzetting van Roma uit Frankrijk.

Toch lijkt het erop dat de waarschuwing van de expositie net zo hol klinkt als het geluid in de expositieruimte, een oude stenen loods op een verwaarloosd terrein in hartje Utrecht. Een lezing gisteravond werd afgelast wegens gebrek aan belangstelling. Wiersum: 'Het lijkt alsof Nederland populisme-moe is. Populistische partijen hebben we geaccepteerd en die hebben ons zo beïnvloed dat we ons er niet meer druk over maken. Tegelijk ben ik blij verrast dat er meer bezoekers zijn dan vorig jaar.'

De fotojournalisten die Visser, Stok en Nissen om zich heen verzamelden, komen uit heel Europa. Vanaf begin vorig jaar legden ze 'populistische verschuivingen' in West-Europa vast, met verhalen uit onder andere Denemarken, Engeland, Griekenland, Italië en Nederland. 'Het streven is, in foto's te zoeken naar oorzaken. Niet veroordelend, maar pogend het verhaal achter de opkomst van het populisme helder te krijgen.' Als voorbeeld noemt Wiersum de fotoserie van een Fins plattelandsdorp, 'waar niks te doen is, maar de bevolking door de partij van Ware Finnen is verteld dat hun identiteit bedreigd wordt'.

De veelvormigheid van het populisme - 'in ieder land anders'- maakt het moeilijk simpele antwoorden te vinden. 'Nationalisme, angst voor de toekomst, onzekerheid over economie en werkgelegenheid zijn kenmerkend voor populisme. Het is de kunst om betere vragen te leren stellen'

klein Utopia

Om te ontsnappen aan verharding, asociaal gedrag en sensatiebeluste media trok fotograaf Dirk-Jan Visser zich terug op een boerderijtje in Groningen. Terug naar de menselijke maat creëerde hij zijn eigen, kleine Utopia, schrijft hij bij zijn fotoserie over Servië. 'Ik ben geen fatalist, soms zou ik wel willen dat ik het was', staat handgeschreven op de wand. 'Soms zou ik willen dat ik geen enkele invloed heb op het leven, het lot. Het is makkelijk om te zwelgen in je eigen misère, wijzend naar de ander. Ik ben onzeker. Ik word bang gemaakt door de ratio van de kleinburgerlijkheid in een wereld die verandert. Op vragen over mijn financiële zekerheid, mijn pensioensopbouw en mijn toekomstperspectief heb ik geen antwoord.'

NRC-journalist Pieter van Os wees er deze week op dat populisme niet alleen in de onderbuik van de burgerij zit, maar ook bij het establishment. Deze antipolitieke 'salonpopulisten' koesteren de gedachte dat het parlement machteloos is en echte beslissingen buiten 'Den Haag' om gaan. 'Populisme is een dunne ideologie', beaamt Wiersum. 'Dat ook de zogeheten elite zich ermee inlaat, tekent de verminderde denkkracht. Het publiek dat op deze expositie komt, is een mix van kunstliefhebbers. De gemiddelde PVV-stemmer zien we hier niet.'

De expositie 'The Rise of Populism' is tot 21 september te zien in Zijdebalen Theater, Zijdebalenstraat 2 in Utrecht. Open van do. t/m zo., 11.00-18.00 uur. Toegang: 7,50.