Onverschillig na welvaart

Vooruitgang is overal. De hogesnelheidstrein van Shanghai naar Peking, dik dertienhonderd kilometer in vierenhalf uur, schiet op hoge palen door het platteland. Op het spoor beneden sukkelt de oude trein nog van dorp naar dorp. Een oude fabriekswijk in Shenzhen, een stad in de industriële exportmachine van China, is veryupt tot kunstdistrict met galeries en architectuurstudios. Krantenkiosken verkopen niet alleen de saaie, grijze staatskranten meer, maar liggen vol met Chinese versies van westerse tijdschriften als Cosmo, GQ en Autoweek.

En Hou Leile (30) heeft nu een toilet in huis. Hou woont zijn hele leven al in Baiyang, een dorp aan de rand van Shanghai. Een betonnen weg was tien jaar geleden de grens van het dorp; nu loopt de weg er dwars doorheen. Het is een soort tijdmachine: aan de ene kant van de weg ligt het China van 2012, aan de andere dat van 2002. Het verschil van tien jaar zou in Nederland in vijftig jaar nog niet zijn overbrugd. Hou, barman in de stad, verhuisde in 2002 naar de nieuwe wijk aan de ene kant van de weg.

verleden

Binnen een omheining staan daar, langs zes straatjes, ruim honderd grote, vrijstaande huizen. Hij woont met zijn ouders en zijn vrouw in zon riante villa, die zijn vader voor driehonderdduizend yuan heeft laten bouwen. Vroeger sliepen we buiten in de zomer, zegt Hou. Binnen was het te heet in ons oude huis. We hadden geen airconditioning, zoals nu. Hij grimast en schudt zijn hoofd, alsof hij zich niet kan voorstellen hoe hij tien jaar geleden zulke alledaagse kwellingen doorstond. We hadden zelfs geen eigen douche en wc.

Zijn moeder draait zich, om vanuit de leren fauteuil, waarin ze op een flatscreen-tv naar een spelshow ligt te kijken. Ik moest toen elke dag op het land werken, zegt ze. Nu doe ik niets anders dan gewoon een beetje relaxen. Ook zij kijkt met een blik alsof wat ze beschrijft niet net tien jaar, maar minstens een halve eeuw in het verleden ligt. Ik hoef nu veel minder te doen. Het is beter zo.

grote sprong voorwaarts

Alle paar honderd inwoners van Baiyang verhuisden praktisch gelijktijdig naar hun huidige villawijk. Hun oude huisjes verhuren ze aan migranten die uit andere provincies naar Sjanghai zijn getrokken, in de hoop op een beter leven. Hou loopt voorop, het hek uit. Hij steekt de betonnen weg over en staat midden in de wijk waar hij de eerste twintig jaar van zijn leven heeft gewoond. De wijk waar, op de bewoners na, niets is veranderd in de afgelopen tien jaar.

Waar de huizen nog steeds geen sanitair hebben en waar Hou in al die tijd slechts twee keer is teruggeweest. In zijn oude huis wonen nu twee gezinnen uit het binnenland. Ze betalen Hous vader omgerekend veertig euro huur per maand. Hun leefomstandigheden zijn armzalig, vergeleken met die in de villawijk aan de andere kant van de weg.

water

Maar zelf denken ze er heel anders over: voor hun gevoel hebben ze net zon grote sprong vooruit gemaakt als Hou en zijn ouders. He Dan (41) uit de provincie Anhui staat voor de deur van haar huis dakplaten wit te verven. Dit leven is veel beter dan het harde werk op het platteland dat ik vier jaar geleden nog deed, zegt ze. Haar man doet de voordeur open om hun kamer te laten zien.

Tegen de achterste muur staat het echtelijke bed. De rest van de ruimte ligt vol met hopen motoronderdelen, de handel van Dans echtgenoot. Het ruikt er naar een garage. Maar we hebben wel stromend water, uit dat kraantje daar, zegt hij. Een verdieping hoger woont een jong stel uit Hebei met hun driejarige zoontje. De man werkt in een baksteenfabriek.

economie

Hou, die zelf in deze kamer is opgegroeid, kan niet geloven hoe zijn oude huis eruit ziet en hoe deze families hier kunnen wonen. Maar de migranten vinden het beter dan waar ze vandaan komen. Ik verdien hier meer dan thuis, zegt een mandenvlechter uit weer een andere provincie, die een paar huizen verderop woont. Daardoor kan ik mijn zoon nu naar de universiteit laten gaan. De man blijft, na de overstap van het harde boerenleven naar een bestaan als kleine ondernemer in de stad, nieuwe kansen zien.

Als hij erachter komt dat hij met een Nederlander praat, zegt hij meteen: Ah, jullie hebben veel bloemen, hè? Dan heb je dus ook manden nodig om die in te zetten. Kunnen we niet een handel beginnen? Wat hier gebeurt, gebeurt op talloze plakken in China. De afgelopen tien jaar is praktisch iedereen rijker geworden. Het land is uitgegroeid van de zesde economie ter wereld tot de tweede en is op weg naar de eerste plaats.

congres

Hu Jintao (69), de Chinese leider die sinds 2002 aan het hoofd staat van deze groei, maakt zich op voor zijn pensioen. Tijdens het achttiende congres van de Communistische Partij dat overmorgen begint draagt hij, als alles volgens plan verloopt, de macht over de Communistische Partij over aan Xi Jinping (59). Een halfjaar later neemt Xi ook het presidentschap over van Hu.

Toch zijn weinig Chinezen Hu, de partij of de overheid erkentelijk voor de voorspoed. In Baiyang zijn de migranten en de oorspronkelijke bewoners in de villas het erover eens: ze hebben alles aan zichzelf en hun eigen harde werken en sparen te danken. Ook buiten het dorp leeft die gedachte. De partij wordt, na 63 jaar leiderschap over China, door velen steeds meer gezien als een kleine club, die vooral het belang van de eigen elite dient.

vrijheid

Chinezen zijn er in de tien stabiele jaren onder Hu Jintao aan gewend geraakt dat het economisch elk jaar beter wordt, maar vinden het niet meer vanzelfsprekend dat de partij almachtig blijft. Want waarom storten pasgebouwde bruggen in? Waarom vallen er tientallen doden bij een hevige, maar toch niet al te zware regenbui in Peking?

Waarom is voedsel nog steeds niet te vertrouwen, en waarom is de natuur op zo veel plekken zo vervuild? Die vragen worden, dankzij sociale media, steeds meer hardop gesteld, hoewel dat nog steeds niet zonder risico is. Toen Hu Jintao tien jaar geleden aan de macht kwam, werd gedacht dat hij een hervormer was, die de Chinezen meer vrijheid zou gunnen.

veranderingen

Zijn premier, Wen Jiabao, blijft daarover praten, maar tot daden op dit gebied is het duo nooit gekomen. Tijdens het partijcongres zullen vrijwel alle leiders plaatsmaken voor de volgende generatie. Het is volstrekt onduidelijk wat Xi Jinping, die op de rol staat om Hus posities over te nemen, van plan is.

Deskundigen denken dat hij beter dan Hu doorheeft dat na de economische bloei van de afgelopen tien jaar nu politieke hervormingen onvermijdelijk zijn. Binnen het gesloten machtssysteem van de Communistische Partij is het echter onmogelijk te voorspellen of hij, als hij dit al vindt, ook de macht zal hebben om veranderingen van enige betekenis door te voeren.

geen invloed

De gewone Chinees heeft vooralsnog geen enkele invloed op wie hem regeert en op wat zon leider doet of laat. Dat besef betekent, dat veel Chinezen meer dan ooit compleet onverschillig zijn geworden over wie hun land leidt. Hou, inmiddels weer terug in zijn villa, moet het drie keer nazeggen, voor hij de naam van de man die zijn land de komende tien jaar zal leiden en die al jaren prominent in de staatsmedia figureert, goed kan uitspreken: Shi Jinning? Xi Jinting? Ah, Xi Jinping.

Oké, nee, ken ik niet. Hij loopt naar zijn buurman, die zijn hobby-eenden aan het voeren is, om te vragen of die het wel weet. Xi Jinping? Oh, antwoordt die ongeïnteresseerd. Voor hij zijn aandacht weer op zijn eenden richt, mompelt hij er nog achteraan: Ze doen maar.