Draagmoederschap wordt al vanaf het prilste begin uitgebuit

Den Haag

‘Lachende kindergezichtjes en twee blije ouders. Op de foto lijkt het gezellig, maar dat is het in veel gevallen niet.’ Dat vertelt de Australische rechter John Pascoe in Den Haag tijdens een symposium van de International Social Service over draagmoederschap en kinderrechten.

Pascoe doelt op koppels van wie de kinderen geboren zijn na draagmoederschap. De wereld van draagmoederschap is internationaal booming business en leidt tot veel problemen. Dat komt vooral doordat ieder land eigen wet- en regelgeving heeft. Stel, een koppel kan geen biologische kinderen krijgen en mag in eigen land geen gebruik maken van draagmoeders of eicel-/zaaddonatie. Het stel kan dan afreizen naar landen waar dat wel kan, zoals Spanje en India. ‘Ik noem dat de nieuwe vorm van imperialisme en kinderhandel’, zegt Pascoe.

complexe situatie

Die kinderen worden in sommige landen verwekt door anonieme eicel- en zaaddonatie, ook al is het de bedoeling dat het kind in elk geval van een van de wensouders de genen krijgt. De biologische vader en moeder van het kind kunnen dus uit verschillende landen komen, maar die kunnen niet meer achterhaald worden. Het kind wordt vervolgens gedragen en geboren uit een andere vrouw (draagmoeder), en groeit op bij weer een ander stel.

‘Omdat dit vaak ook nog eens interlandelijk gebeurt, ontstaat er een complexe situatie. Er is veel verwarring in het juridische proces’, aldus kinderrechtenadvocaat Claire Achmad. Problemen zijn onder meer ontdekt in Zwitserland, Spanje, Frankrijk, Ierland, Israël en de Verenigde Staten. ‘Kinderen kunnen stateloos worden, doordat het land van de wensouders het kind niet erkent.’ De advocaat pleit er daarom voor het belang van kinderen in dit proces voorop te zetten. ‘Zij moeten geïnformeerd worden over het gehele traject. Het kind heeft er recht op te weten van wie zijn of haar genen zijn, wie zijn of haar draagmoeder was. Daarnaast heeft ieder kind recht op een nationaliteit en op ouders die juridische de zijne zijn.’

samen met anderen

Niet alleen de rechten van kinderen zijn ondergeschikt, ook die van draagmoeders, stelt Patricia Fronek, ze deed onderzoek naar commercieel draagmoederschap. In ontwikkelingslanden, waar meestal weinig regels zijn over draagmoederschap, worden met name jonge vrouwen met een laag inkomen uitgebuit. ‘In India worden negentienjarigen onder druk gezet door hun familie om draagmoeder te worden. Hun wordt een financiële compensatie beloofd.’

Of die wordt uitgekeerd, is niet altijd zeker. ‘Tijdens de zwangerschap zitten ze in een huis met andere vrouwen die hetzelfde traject ondergaan, en na de geboorte mogen ze het kind – dat bijvoorbeeld na enkele dagen of zelfs weken door buitenlandse ouders wordt opgehaald – meestal niet zien.’ Medische complicaties van de draagmoeder zijn vaak voor eigen rekening.

Mannen die zaad hebben gedoneerd komen soms ook in problemen. Hun is niet altijd bekend hoeveel kinderen ze hebben verwekt. Rechter Pascoe: ‘Velen van hen krijgen daardoor later relatieproblemen.’

Het gaat nu niet om de vraag of draagmoederschap goed of fout is, zegt kinderrechtendeskundige Nigel Cantwell. ‘Het gaat erom dat er internationale regelgeving komt, die onder andere de rechten van kinderen – zoals weten waar je vandaan komt – waarborgt.’ <

Stéphanie Raeymaeckers (39) uit België kwam er op haar 25e achter dat haar ouders sperma van een donor hadden gebruikt. ‘Mijn moeder wilde koste wat kost kinderen krijgen’, vertelt ze tijdens het symposium. ‘De mensen die ik het meest vertrouwde, hadden mij bedrogen.’ Ze kan niet achterhalen van wie de andere helft van haar genen is. ‘Er wordt veel geld verdiend aan zulke praktijken, maar met de gevolgen moeten kinderen zelf dealen.’ Sinds 2012 is ze voorzitter van stichting Donorkinderen die pleit voor de opheffing van donoranonimiteit. Ook is ze bestuurslid van Donor Detectives, die mensen die zijn geboren vanuit (anonieme) zaad- en/of eiceldonatie ondersteunt.