Turkije blokkeert de weg naar vrede op Cyprus
Nicosia
Het blijft een vreemde ervaring: een Europese hoofdstad die met beton, prikkeldraad, volgestorte olievaten en schuttersposten wordt gescheiden. Compleet met waarschuwing om niet te fotograferen. En met de afbeelding van een Turkse militair met de vinger aan de trekker, als dreigement voor wie het waagt het hek over te klimmen.
Maar het is de harde realiteit in Nicosia, de nu al 45 jaar gedeelde hoofdstad van Cyprus.
Over het eiland loopt sinds de Turkse invasie in de zomer van 1974 een 180 kilometer lange bufferzone, bewaakt door de Verenigde Naties. De oude frontlinie wordt eufemistisch wel de Groene Lijn genoemd. In Nicosia geldt dat groen vooral de bomen en planten die de leegstaande en vaak kapotgeschoten huizen in de bufferzone steeds meer overwoekeren.
Eind juli heeft de VN-Veiligheidsraad het mandaat van de VN-missie weer verlengd, maar met een duidelijke kanttekening: de beide leiders op het eiland moeten ‘met grote spoed hun inspanningen richten op het bereiken van overeenstemming over de kernvraagstukken’.
In minder diplomatieke taal: de VN hebben méér dan genoeg van het eindeloos mislukken van de onderhandelingen over hereniging.
frustratie
Het is ook bizar: een lidstaat van de Europese Unie die voor 40 procent is bezet, tot en met de hoofdstad toe. Zelfs de Berlijnse Muur heeft het niet zo lang volgehouden.
Aan de ene kant de EU-lidstaat Cyprus, aan de andere kant de alleen door Turkije erkende ‘soevereine Turkse Republiek van Noord-Cyprus’. ‘Forever’, voor altijd, staat in grote letters onder de naam bij de grenspost bij de VN-bufferzone.
De leiders van de gemeenschappen, de Cypriotische president Nicos Anastasiades en zijn Turks-Cypriotische tegenhanger Mustafa Akinci, zijn allebei gekozen na een campagne waarin ze grote nadruk legden op het bereiken van een akkoord dat de weg vrij maakt voor hereniging van Cyprus.
‘We waren zó dichtbij.’ De Cypriotische onderhandelaar Andreas Mavroyiannis kijkt met spijt terug op het mislukken van de gesprekken in 2017. De frustratie zit bij de keurige diplomaat nog dicht onder de huid. ‘Het was zo’n teleurstelling dat het fout liep.’
struikelblok
In feite waren – en zijn – de leiders het eens, stelt hij. ‘Maar Turkije wilde de troepen niet terugtrekken van het eiland.’ Ook enkele aanpassingen van de grenslijn tussen de twee delen – die na het akkoord een soort federatie zouden vormen – bleken een struikelblok.
Dat de Turks-Cypriotische leider het waagde zelf een kaart te presenteren met voorstellen voor grenswijzigingen, is volgens Turkije zelfs ‘verraderlijk gedrag’.
De bittere teleurstelling van Mavroyiannis is terug te vinden in de taal die de meeste leden van de Cypriotische regering nu gebruiken. Geen ‘Turks-Cypriotische leiders’ meer, maar ‘de zelfverklaarde regering van het bezette gebied’.
‘Ja, de taal is harder geworden’ beaamt Mavroyiannis. ‘De afstand neemt toe en de ontwikkelingen nemen een keer ten kwade. Turkije doet gewoon wat het wil met het Turks-Cypriotische gedeelte van het eiland en negeert de Turks-Cypriotische leider.’
Dat nekte begin deze maand ook de pogingen van Jane Holl Lute, de bijzonder gezant voor Cyprus van de VN-secretaris-generaal. Een week lang sprak ze iedere dag met de beide leiders op Cyprus, tot ze op 6 september moest toegeven dat ‘de beide leiders geen overeenstemming konden bereiken over de uitgangspunten voor nieuwe onderhandelingen’.
Er was wel degelijk overeenstemming, maakt een artikel van de Turkse krant Hurriyet van afgelopen woensdag duidelijk. Maar toen Akinci het ontwerpdocument aan de Turkse regering in Ankara zond, ‘ontspon zich een grote crisis’. Een van de punten was namelijk dat Turkije moet stoppen met de illegale gasboringen in de Cypriotische economische zone in de zee rond Cyprus. Dus kreeg Akinci een brief met een duidelijk antwoord: ‘voor Turkije onaanvaardbaar’.
Het harde antwoord vanuit Ankara heeft ook de bodem weggeslagen onder de ontmoeting die de beide leiders tijdens de Algemene Vergadering van de VN hoopten te hebben met VN-secretaris-generaal Antonio Guterres.
Is er dan nog hoop?, is de vraag aan onderhandelaar Mavroyiannis. ‘Je creëert je hoop uit de inspanningen die je ervoor doet’. Maar Cyprus blijft voorlopig een deels bezette EU-lidstaat, met ruim dertigduizend Turkse militairen die de Turkse scepter over Noord-Cyprus vast in handen houden. <
Een van de pijnlijkste erfenissen van de gevechten in de jaren zestig en de Turkse invasie van 1974 is het lot van de vermisten. Ongeveer driekwart van de Turks-Cypriotische slachtoffers is gevonden en geïdentificeerd. Maar ruim de helft van de Grieks-Cypriotische slachtoffers is nooit gevonden. De meesten zijn gedood door het Turkse leger. Dat weigert elke medewerking, ondanks verzoeken van Cyprus, de EU en een uitspraak van het Europese Hof voor de rechten van de mens, zegt Photis Photiou, commissaris voor Humanitaire Zaken.
De tijd begint te dringen. Een deel van de doden is door het Turkse leger opgegraven en elders weer in massagraven gedumpt, waar de resten snel verder vergaan en identificatie steeds moeilijker wordt. ‘Soms vinden we alleen nog een tand of een vinger’, zegt Photiou. Daarbij komt dat steeds meer ouders van opgepakte en verdwenen jongeren overlijden. Hetzelfde geldt voor getuigen die weten waar ze zijn begraven. ‘Tijd is onze grootste vijand. Mensen uit deze periode, en ook de jaren ervoor, moeten nu informatie geven, anders is die voor altijd weg.’
De Turkse regering Erdogan is bezig met een ‘islamificatie’ of ‘turkificatie’ van Noord-Cyprus, zeggen leden van de Cypriotische regering.
Hun opmerkingen worden gesteund door protesten in Noord-Cyprus zelf. Onder meer de vakbond van leraren in Noord-Cyprus, KTOS, verzet zich tegen de grote investeringen in moskeeën, terwijl het onderwijs volgens de bond wordt genegeerd. Donderdag plaatste KTOS nog een venijnig bericht op Facebook: ‘Aan degenen die moskeeën bouwen in plaats van de noodzakelijke ziekenhuizen, scholen en wegen: het aanstellen van 150 religieuze functionarissen in plaats van leraren, dokters en verpleegkundigen is niet wat wij prioriteit noemen.’
Eerder stelde Ugur Erilen van KTOS dat er sinds 2000 zeker 46 nieuwe moskeeën zijn gebouwd, tegenover vijftien nieuwe scholen sinds 1974. ‘Turks-Cyprioten zijn bang dat ze deel worden van Erdogans “vrome generatie”’, schreef Politico Europe boven een artikel over onder meer de nieuwe door Turkije gesponsorde Hala Sultanmoskee.
In een kleine ‘tegenbeweging’ heeft de Cypriotische regering vorige week vrijdag bekendgemaakt, financiële steun te willen geven aan jonge Grieks-Cyprioten en Maronitische gezinnen ‘die willen terugkeren naar hun door Turkije bezette dorpen, in een poging deze gebieden te laten herleven en te ontwikkelen’. Als ze zich daar blijvend vestigen, kunnen ze per gezin tot vijftienduizend euro steun krijgen. Daarbij is het natuurlijk de vraag of de autoriteiten in het noorden dit toestaan. De Europese Unie sprak deze week nog steun uit voor dit plan.
Midden in de door de VN gecontroleerde VN-bufferzone in Nicosia ligt het Huis voor samenwerking, waar ook het kantoor voor ‘het Religieuze spoor van het Cyprus vredesproces’ is gevestigd. De drijvende kracht hierachter is Salpy Eskidjian Weiderud, zelf kleinkind van Armeense vluchtelingen die de genocide in Turkije hadden overleefd.
Ze praat in een razend tempo, gedreven om uit te leggen waarom hereniging alleen kan na verzoening en verzoening alleen na vergeving. Daarom, zo maakt ze duidelijk, is het zo belangrijk de religieuze leiders van de diverse bevolkingsgroepen op Cyprus bij het proces te betrekken.
Maar de VN-diplomaten en ook de politici negeerden vaak de belangrijke rol van religie in deze gemeenschappen. ‘Religie, dat kun je thuis doen, maar speelt in onderhandelingen geen rol’, vonden ze. Er werd eenvoudig niet aan gedacht. ‘Terwijl religie juist belangrijke delen van het leven hier verbond. Als je bij verzoening geloof buiten beschouwing laat, sla je de plank gewoon mis’, stelt ze. ‘Het grenst aan incompetentie als je in een land zoveel godshuizen als kerken en moskeeën ziet en je je niet afvraagt, wie daarheen gaan en wat die religie voor hen betekent.’
Weiderud werd afgelopen juli in Washington onderscheiden voor haar onvermoeibare inzet voor het steunen van vredesinitiatieven via contact tussen religieuze leiders. Maar nog steeds is het nodig diplomaten van het belang daarvan te doordringen. ‘Ik heb gezien dat bij de opening van een herbouwde kerk alleen VN-diplomaten en dergelijke waren uitgenodigd. Ze waren gewoon vergeten de bisschop en andere leden van de christelijke gemeenschap te vragen. De mensen waren onthutst. Er wordt veel gepraat over het “historisch erfgoed”, maar hier is dat voor 90 procent religieus erfgoed. Als je dat negeert, doe je niets voor de onderlinge verzoening, hoe mooi je het gebouw ook restaureert.’
