Myanmar door coup terug bij af: van experiment met democratie naar militaire dictatuur

Naypyidaw

Myanmar is een land met een gemankeerde openbaarheid. Een vrije pers is er niet en geruchten en fake news gedijen er volop. Er was eind vorige week al enige opwinding over opmerkingen van een generaal dat het leger orde op zaken zou stellen in het land. Maar die geruchten werden weer ontkend, de generaal zou misverstaan zijn. Sommige analisten suggereerden dat het bij dreigementen zou blijven. Toch niet.

De situatie in Myanmar was al volatiel sinds de algemene verkiezingen in november, de tweede sinds de militaire junta in 2010 plaatsmaakte voor een burgerregering. De Nationale Liga voor Democratie (NLD) van de facto regeringsleider Aung San Suu Kyi won (opnieuw) met overmacht, ondanks een breed gevoelde onvrede dat de beloofde democratische hervormingen en economische vooruitgang niet snel genoeg gingen en kritiek op Suu Kyi’s aanpak van de Rohingya-crisis (de islamitische minderheid die Myanmar als ongewenste immigranten ziet). De aan de militairen gelieerde partij USDP werd weggevaagd.

Het was direct na de verkiezingen voor iedereen duidelijk dat het machtige leger, de Tatmadaw, dat decennia de macht had in Myanmar en die pas na jarenlange druk van de door Suu Kyi geleide democratiseringsbeweging en een regime van internationale sancties opgaf, op wegen zou zinnen om haar invloed te behouden. En dat betekende meer invloed dan de 25 procent van de parlementszetels die het leger op basis van de overgangsgrondwet al in handen heeft. Gekozen werd voor een Trumpiaanse leugen: de verkiezingen zouden zijn gefraudeerd, een claim die door officiële internationale waarnemers wordt ontkend.

optimisme verdampt

De coup van maandag, op de dag dat het nieuwe parlement voor het eerst bijeen zou komen, is wellicht mede ingegeven door de inschatting van legerchef Min Aung Hlaing dat de positie van regeringshoofd Aung San Suu Kyi (onbetwist leider van het verzet tegen de junta, laureaat van de Nobelprijs voor de Vrede en moeder des vaderlands) is afgekalfd. Het optimisme uit het begin van haar regeerperiode verdampte, haar prudent opereren in de schaduw van de generaals leidde tot kritiek van ongeduldige jongeren en westerse regeringen namen steeds meer afstand van haar vanwege haar weigering de Rohingyacrisis als genocide te beschouwen.

Feitelijk is de staatsgreep de bevestiging van een curatele-situatie die al bestaat sinds Myanmar in 2010 het pad insloeg naar democratie. De democratisering voltrok zich onder toeziend oog van het leger. Als dat leger vond dat het de verkeerde kant opging, kon het altijd ingrijpen. En dat heeft het in de nacht van zondag op maandag gedaan.

De situatie nu lijkt onvoorspelbaar. Het leger heeft de macht aan zich getrokken en de noodtoestand uitgeroepen, vooralsnog voor een jaar. De militairen beloven daarna ‘vrije en eerlijke verkiezingen’, maar vermoedelijk is er niemand in Myanmar die dit gelooft, op de niet onaanzienlijke nationalistische achterban van het leger na.

etnische minderheden

Of de rest van de bevolking van Myanmar, waaronder de vele etnische minderheden, de oproep van de NLD om zich tegen de staatsgreep te verzetten zullen oppakken (met het risico van een geweldsescalatie), of dat ze wijs geworden door decennia van militair bewind eerst de kat maar uit de boom kijken, moet komende dagen blijken. De eerste berichten spreken over een nieuwe situatie van ‘gespannen rust’.

Zeker is dat de verontruste reacties van buitenlandse regeringen, waaronder de nieuwe Amerikaanse regering-Biden, en internationale oproepen om de uitslag van de verkiezingen te respecteren op de militaire leiders weinig indruk zullen maken. Myanmar trekt zich al decennia weinig aan van de buitenwereld.

Mogelijk zou China, dat steeds meer invloed heeft in Myanmar, verschil kunnen maken. Maar de regering in Peking liet maandag weten te hopen dat de strijdende partijen in Myanmar er samen zullen uitkomen, zodat de ‘politieke en sociale stabiliteit’ overeind blijft. <

tijdlijn