Begrip voor de brexit heeft EU-onderhandelaar Michel Barnier nog steeds niet: ‘Brexit is proces van verwijdering’

Brussel

De brexitdeal mag er dan sinds kerstnacht liggen, EU-hoofdonderhandelaar Michel Barnier is er nog niet klaar mee. Hij is volop in gesprek met het Europees Parlement, dat het 1246 pagina’s tellende handelsakkoord tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk momenteel doorploegt. Tot de parlementariërs hun goedkeuring geven – vermoedelijk volgende maand – staat Barnier op de loonlijst van de Europese Commissie.

Ruim vier jaar zat hij met de Britten aan tafel. Eerst voor de scheidingswet, oftewel Uittredingsakte (2016-2019), daarna voor een nieuw handelsakkoord (2020). Maar ondanks deze jaren van zeer intens contact met Londen, begrijpt hij de brexit nog steeds niet.

‘Verenigd Koninkrijk probeerde de lidstaten te verdelen, krenten uit de pap te vissen.’

‘Niemand heeft me kunnen overtuigen van welke toegevoegde waarde ook van brexit. Het is een scheiding die ik betreur’, zegt Barnier (70) tijdens een video-interview met verschillende Europese media, waaronder de Volkskrant. De Fransman permitteert zich – uitzonderlijk – een Engelse uitdrukking om zijn mening over brexit te verwoorden: ‘A lose-lose situation.’

Maar goed, het was ‘hun keuze’ waar de EU respectvol mee is omgegaan. ‘Onze inzet was een ordelijk vertrek van de Britten uit de EU. We hebben nooit wraak of straf overwogen.’

De strategie van de EU steunde op twee pijlers. De eerste was eenheid tussen de 27 landen, zegt Barnier. Niet eenvoudig, met alle verschillende en tegenstrijdige belangen: lidstaten als Nederland en Frankrijk met vissersvloten, Polen met een vrachtwagenvloot, Cyprus met Britse militaire bases, Spanje met Gibraltar, Ierland met Noord-Ierland.

‘De toekomst van de EU is belangrijker dan brexit, dat is het verleden.’

De tweede pijler was om de profijtelijke interne markt van de EU, met ruim 450 miljoen consumenten, te beschermen. ‘We hebben hier onze troefkaart getrokken: eigen markt eerst. Die omvat meer dan goederen. Het is een heel ecosysteem van regels, standaarden en toezicht. Dat mocht niet te grabbel worden gegooid.’ Barnier was gewaarschuwd door oer-brexiteer Nigel Farage. ‘Die vertelde me dat het Verenigd Koninkrijk de interne markt wilde vernietigen.’

Waarom duurden de onderhandelingen zo lang?

‘Het was de eerste keer dat de EU een handelsakkoord moest sluiten waarin blokkades worden opgeworpen in plaats van weggehaald. De eerste keer dat de EU divergentie moest bespreken in plaats van convergentie, dat was voor ons aanvankelijk iets wezensvreemds. Daarnaast heeft brexit grote, heel grote gevolgen. Het is de ontvlechting van 47 jaar Brits EU-lidmaatschap. Mijn leidraad was steeds wat de Franse politicus Pierre Mendès France zei: ‘Offer nooit de toekomst op voor het heden.”’

Britse diplomaten worden geroemd om hun tactiek. Hoe typeert u de Britse brexitstrategie?

‘De Britse onderhandelaars waren professionals, ook al volgden ze elkaar snel op. Afgelopen 4,5 jaar zat ik tegenover vier verschillende hoofdonderhandelaars. Het Verenigd Koninkrijk probeerde zeker de lidstaten te verdelen, de krenten uit de pap te vissen, maar al die pogingen waren gedoemd te mislukken. De EU onderhandelde niet met emotie en passie, maar op basis van feiten. Misschien wat saai, maar gezien de Britse politiek en de Britse media de juiste aanpak.’

Wordt de EU slagvaardiger nu de Britten zijn vertrokken?

‘Ah, je bedoelt de hoop dat zaken makkelijker worden zonder Britse bemoeienis. Ik ken die gedachte, ze geldt misschien voor een enkele kwestie zoals het EU-budget. Maar het is mijn diepste overtuiging dat brexit de EU verzwakt. Zelfs als je niet dezelfde ambitie deelt, is het beter samen te blijven. Maar goed, het heeft geen zin te blijven denken: wat als de Britten er nog waren? De toekomst van de EU is belangrijker dan brexit, dat is het verleden. De ongekende eenheid die de EU toonde tijdens de brexitonderhandelingen is nu zichtbaar bij het Europese herstelfonds van 750 miljard euro, bij de nieuwe meerjarenbegroting en bij de gezamenlijke inkoop van vaccins.’

Het handelsakkoord regelt de tarief- en quotavrije export voor goederen, vooral belangrijk voor de EU. Over financiële diensten – het bestaansrecht van de Londense City – is vrijwel niets geregeld. Is er niet het risico dat Londen het akkoord wil openbreken?

‘De Britse regering heeft alle ruimte gehad rode lijnen te trekken. En dat heeft ze gedaan ook, net als de Britse media. Wij kwamen met een heel ambitieus voorstel, veel meer dan een handelsverdrag. Maar Londen gooide die deur dicht. Ik was als Europees commissaris tussen 2010 en 2014 belast met financiële diensten. Ik weet hoe belangrijk die zijn, ook voor de City. Maar van meet af aan zaten die niet in de onderhandelingen. Nu lopen er aparte gesprekken over. De Commissie is leidend in deze en zij bepaalt haar positie op basis van de EU-belangen en -noden. Na de kredietcrisis in 2008-2009 hebben we veel werk verzet om het vertrouwen in de financiële diensten te herstellen. Dat gaan we niet op het spel zetten.’

We zien nu een beetje wat brexit betekent: lege winkelschappen in het Verenigd Koninkrijk, vis die blijft liggen in Schotland, Britse truckers die bij de grens hun ham-kaas-broodjes moeten inleveren. Is dat tijdelijk of structureel?

‘Voor een deel komt dat door onwennigheid met nieuw papierwerk en nieuwe procedures. Dat zal binnen enkele weken wel voorbij zijn. Maar andere zaken zijn structureel: brexit is brexit. Dat betekent controles op voedsel, dieren, dierproducten, groenten en planten. Andersom zullen de Britten ook onze baguettes controleren.’

Drijven de EU en het Verenigd Koninkrijk nu steeds verder uit elkaar?

‘Brexit is een proces van verwijdering. Londen hamerde elke dag opnieuw op respect voor soevereiniteit. Die retoriek verbaasde me. Wij hebben de Britse soevereiniteit nooit in twijfel getrokken. De EU bestaat uit 27 soevereine lidstaten, die soeverein besluiten een deel van hun soevereiniteit in Brussel te delen. Nu gaan de Britten over hun eigen regels. De vraag is: wat doen ze met die autonomie? Het handelsverdrag garandeert de export van goederen zonder tarieven en quota, maar dan moet er eerlijke concurrentie zijn. De Britten zijn gewaarschuwd: als zij met eigen regels daarvan afwijken, voorziet het verdrag in vergeldingsmaatregelen. Wij zullen niet aarzelen te reageren als onze belangen in het geding zijn.’

Wat was het moeilijkste moment tijdens de onderhandelingen?

‘Er waren veel moeilijke momenten. Heel spannend was het in november toen er een serieus gevaar was dat de onderhandelingen in een No Deal zouden eindigen. Voor mij persoonlijk was de meest trieste gebeurtenis dat het Verenigd Koninkrijk totaal onverwacht die wet op tafel legde, waarmee ze alle afspraken met ons aan hun laars konden lappen. Inclusief die over behoud van de vrede in Noord-Ierland. Dat was voor mij het meest onbegrijpelijke en ellendige moment. Het versterkte wel de eenheid in de EU, geheel tegengesteld aan wat Londen vermoedelijk hoopte.’

Wat gaat u nu doen?

‘Ik ben nooit een Brusselse supertechnocraat geweest, al beweren de Britse tabloids graag anders. Ik ben een politicus die de EU goed kent. Ik ben blij weer naar Frankrijk te gaan. Ik mis mijn land, mijn mensen. Daar zal ik weer actief worden in mijn politieke familie, de centrumrechtse Républicains.’ <