Hele dorpen slaan in Mozambique op de vlucht voor geweld. ‘Kinderen raken hun ouders kwijt’
Pemba
De regen stort met bakken uit de lucht in de tropische stad Pemba in Mozambique. ‘Gisteravond regende het ontzettend hard en veel vluchtelingen – complete families – overnachten buiten’, vertelt Jeugd met een Opdracht-medewerker Dinis Castelo machteloos. De Mozambikaan wordt ondersteund door de baptistengemeente van Kampen. ‘Hele dorpen zoeken hun toevlucht in Pemba. Er zijn geen mensen meer over in Noord-Mozambique. Iedereen vlucht weg.’
Pemba is een havenstad in de grondstofrijke Mozambikaanse provincie Cabo Delgado met ruim 200.000 inwoners. ‘Maar ondertussen zijn er evenveel inwoners als vluchtelingen’, vertelt Dinis Castelo van de zendingsorganisatie. Hij is hier drie jaar geleden naartoe verhuisd met zijn gezin om de stroom vluchtelingen uit het noorden van de provincie op te vangen. ‘De afgelopen vier maanden zijn echt vreselijk geweest. Toen de zeestroming naar het zuiden sterk was, kwamen hele dorpen in houten vissersboten naar Pemba toe. De haven lag vol met kleine bootjes met vaders, moeders en kinderen erop die verhongerden en rouwden om het verlies van hun huis en in veel gevallen ook familieleden die door het geweld waren omgekomen of verdronken tijdens de onstuimige zeereis’.
De regio wordt al vier jaar geterroriseerd door een wat moeilijk te definiëren groep jonge mannen die sinds 2020 gelieerd zijn aan al-Shabaab. Zij overvallen dorpen in het afgelegen en achtergestelde noorden. Huizen gaan in vlammen op, vee wordt gestolen, kinderen ontvoerd en geregeld onthoofden zij dorpelingen met een machete. Er is geen duidelijke leider aan te wijzen, maar video’s van gruwelijke aanvallen laten zien dat de terroristen geregeld ISIS-vlaggen dragen en de Mozambikaanse regering beschuldigen van corruptie en achterstelling. De groep lijkt te bestaan uit lokale jonge mannen die handelen vanuit onvrede over de uitzichtloze armoedige situatie waarin zij zich bevinden, terwijl voor de kust een gasveld is ontdekt dat naar schatting van de Wereldbank in de komende twintig jaar 160 miljard dollar gaat opleveren voor de regering. De onrust is een schoolvoorbeeld van een zogenoemde ‘resource curse’ (grondstofvloek) waarbij ondanks de bodemschatten geen sociaaleconomische groei ontstaat en de ongelijkheid en corruptie juist toenemen. Wat volgt zijn eindeloze – vaak gewapende – conflicten, zoals de eindeloze oorlog in Congo.
Dinis Castelo zet zich samen met zijn vrouw en kinderen in om vluchtelingen op te vangen in Pemba. - YWAM
ondervoeding
Hulpverlener Castelo hoort dagelijks de meest vreselijke ooggetuigenverslagen over onthoofde familieleden en over nachten in de ‘bush’. Maar wat hem nog het meest raakt zijn de vele kinderen die het leven laten, doordat ze sterven van de honger en uitputting. ‘Als een dorp wordt overvallen, is het chaos. Mensen vluchten alle kanten op. Kinderen raken hun ouders kwijt. Als deze jonge kinderen zich toch weten aan te sluiten bij buurtgenoten is het gevaar nog niet geweken. Want dan zijn daar de nachten in de ‘bush’. Er is geen water, geen eten, geen beschutting. Het kost vluchtelingen vaak dagen om het dichtstbijzijnde dorp te bereiken. Veel kinderen zijn dan al te zwak en overlijden ter plekke.’ Het VN Wereldvoedselprogramma, WFP, luidt ook de noodklok voor de kinderen. ‘In Cabo Delgado lijdt meer dan de helft van de kinderen aan ondervoeding. Als hier niet snel iets aan wordt gedaan kan deze situatie een enorme humanitaire ramp worden’, aldus woordvoerder van het WFP Tomson Phiri tegen de Duitse omroep Deutsche Welle. Caroline Gaudron van Artsen zonder Grenzen beaamt dit. Zij roept de regering en de internationale gemeenschap op tot actie ‘voordat het te laat is. Het gebrek aan drinkwater is vreselijk. De situatie leent zich perfect voor een cholera-uitbraak. De lokale gemeenschap probeert zich naar hun beste vermogen te ontfermen over de vluchtelingen, maar hun moestuinen leveren niet genoeg voedsel op om te delen, het water is schaars en de lokale ziekenhuizen worden overspoeld met mensen.’
‘Jonge meisjes weten zich geen raad en doen alles voor eten.’
Castelo vertelt verder over een gezin dat hij opving en dat hun tienjarige dochter in de chaos van de vlucht kwijt was geraakt. ‘Het meisje kwam veilig aan doordat buren haar hadden opgevangen, maar was extreem ondervoed. Ze werd naar het ziekenhuis gebracht, maar ze konden haar niet meer helpen. Ze overleed.’ Castelo spreekt van een humanitaire crisis waar vooral de kinderen de dupe van zijn. Jonge meisjes die de tocht en het geweld wel overleven, zijn in Pemba genoodzaakt hun lichaam te verkopen. ‘Ze weten zich geen raad en doen alles voor eten.’ De situatie in Pemba wordt met de dag nijpender. Castelo vertelt dat er al maanden geen druppel water meer uit de kranen komt omdat de watervoorziening niet is ingesteld op zoveel mensen. Pemba is geen westerse metropool maar een Afrikaanse stad in een van de armste naties in de wereld. Voor de komst van de vluchtelingen was armoede hier ook al een groot probleem.
gouden bergen
Toen in 2011 bekend werd dat er een groot gasveld voor de kust van de armste regio van Mozambique was ontdekt, gaf dat de inwoners hoop op een betere toekomst. Anne de Jonghe van natuurbeschermingsorganisatie Both Ends vertelt dat de bewoners in de eerste gesprekken met de voorganger van Total, Anadarko, gouden bergen zijn beloofd. ‘Er zijn inmiddels tien jaar verstreken en de situatie is er alleen maar slechter op geworden’, vertelt De Jonghe. Zij zet zich bij Both Ends in voor een duurzame, eerlijke wereld door geldstromen en subsidies in de publieke sector in de gaten te houden en lokale milieu- en mensenrechtenorganisaties te ondersteunen met haar expertise. Ook heeft ze contact met de maatschappelijke organisaties in Cabo Delgado.
‘Daarnaast spreken wij met de Nederlandse bedrijven, de ambassade en het ministerie van Buitenlandse Zaken over de gevolgen van dit project op mensenrechten en milieu. Maar ook over de noodzaak om lokale gemeenschappen en maatschappelijke organisaties te betrekken bij de ontwikkelingen. We zien dat er veel misgaat. Denk bijvoorbeeld aan de lokale vissers die landinwaarts zijn verplaatst, zodat de kust vrijkomt voor de gasinstallatie. Zij wonen nu ongeveer twintig kilometer van de kust vandaan en er zou een bus komen om hen elke dag te vervoeren naar de zee, maar dat werkt in de praktijk niet.’ De Jonghe verhaalt ook over grondrechten die werden uitgegeven maar veel minder groot bleken te zijn dan beloofd of zelfs al in gebruik door andere boeren. Maar de grootste zorg ligt bij het gebrek aan werkgelegenheid en het geweld in de regio door de groeiende groep terroristen die het land willen innemen.
Het offshoreproject voor de kust van Cabo Delgado bij de haven van Palma wordt geleid door Total, dat vorige week nog vijfhonderd medewerkers evacueerde vanwege een aanval op de basis. Maar er zijn ook Nederlandse bedrijven betrokken bij de exploitatie zoals het Nederlandse Smit Lamnalco – zusterbedrijf van Boskalis – en baggeraar Van Oord. Shell heeft zich onlangs teruggetrokken uit het project.
complexe situatie
‘Natuurlijk vinden wij het schrijnend wat er gebeurt in Mozambique’, aldus woordvoerder Robert de Bruin van Van Oord. Hij vindt het lastig om de link te leggen tussen het geweld, de armoede en de ontdekking van het gasveld. ‘De situatie is heel complex. We zijn nu ruim zeven jaar betrokken bij het project en we hadden deze situatie niet kunnen voorzien.’ De Bruin geeft aan dat werken in een instabiele regio voor Van Oord nooit een reden is geweest om een project niet aan te nemen. ‘Wij kunnen er inderdaad voor kiezen om niet deel te nemen aan projecten in ‘moeilijke landen’, maar we proberen juist meerwaarde te creëren.’ Hoe Van Oord dat in Mozambique doet, kan De Bruin niet concreet uitleggen omdat ze nog maar net begonnen zijn met de voorbereidende werkzaamheden. ‘Ons doel als bedrijf is altijd om in een kwetsbare regio het land sociaaleconomisch vooruit te helpen en onze waterbouwkennis in te brengen.’ Maar De Bruin zegt ‘even eerlijk’ dat Van Oord natuurlijk wel een infrastructuurbedrijf is en daardoor altijd aanpassingen maakt in de natuurlijke omgeving. Dat het project voor de gemiddelde Mozambikaan lang duurt – het gasveld werd ontdekt in 2011 – en dat dit zorgt voor ongeduld en onbegrip, begrijpt De Bruin wel. ‘De ontwikkeling van de Maasvlakte kostte ook vijftien jaar. Maar Nederlanders leven niet van maar twee dollar per dag. Ik vergelijk het belang van gas voor Mozambique met het belang van de aardgasbaten voor Nederland. Daar hebben we als land een groot deel van onze ontwikkeling aan te danken en duurde ook enkele decennia.’
De Jonghe van Both Ends: ‘Er zijn inmiddels tien jaren verstreken en de situatie is er alleen maar slechter op geworden. Het minimale wat je mag verwachten is toch dat de ongelijkheid niet verder toeneemt. Dit is toch niet de bedoeling? Contacten van mij in Cabo Delgado heb ik horen zeggen: Dit project brengt ons alleen maar ellende.’ <
