Bijbelvertaler op Papua werd vermoord bij z’n varkens. Was het een gerichte actie van het leger?
Hitadipa
Waren het bandieten of rebellen, zoals Indonesische militairen - steeds meer gedempt - zeggen? Was het een gerichte actie van het leger of de politie tegen een christelijke voorganger die ook opkwam voor een zelfstandig Papua en regionale etnische groepen? Of was het die ene doorgedraaide soldaat?
Zeker is dat Jeremia Zananbami omkwam en dat zijn vrouw Meriam en dochter Rode diep bedroefd zijn. De dominee van de Gospel Tabernacle Church of Indonesia was ook bijbelvertaler en bezig met het omzetten van teksten uit het Indonesisch in het Moni, de etnische groep waartoe hijzelf behoorde. Het Moni is een van de ruim tweehonderd talen die alleen al in Papua worden gesproken.
De bloedige moord op de evangelische voorganger markeert de escalatie van geweld die sinds 2018 plaatsvindt in West-Papua. Maar een correct beeld daarvan is niet zomaar te schetsen. Desinformatie aan Indonesische kant en onderlinge meningsverschillen tussen rekkelijke en radicale Papoea’s zijn daarvan de oorzaak.
messteken
De moord zelf vond plaats rond vier uur in de middag, in het dorp Hitadipa, tachtig kilometer ten noorden van Timika, met de bijna vijfduizend meter hoge Puncak Jaya ertussen. Soldaat Alpius Hasim Madi liep met twee andere militairen naar de omheinde plek waar Jeremia Zananbami zijn varkens hoedde. De soldaat kende hem en zijn familie, sprak Meriam aan met ‘mama’.
Desondanks ontstak hij, moslim en gespannen door de recente aanslagen van vermeende Papoea-rebellen, in woede bij het zien van de combinatie christen en varken. Nadat hij de bijbelvertaler had beschuldigd van hulp aan de rebellen stak hij hem in de rug met een militair mes en schoot hem door de afwerend opgeheven linkerhand. De predikant bloedde dood. Hij kon nog net zijn vrouw en een getuige vertellen wat er gebeurd was en stierf in het ochtendgloren.
Indonesische politie-eenheden in Nduga, West-Papua.- afp
Kolonel Gusti Nyoman Suriastawa wist het meteen: rebellen hadden het gedaan. Het leger niet, dat was ‘fake news’, zei hij in de media. Brigadegeneraal Awi Setiyono van de politie was al wat voorzichtiger: ‘Het is te vroeg voor conclusies, we wachten de rapporten af.’ En de regionale legercommandant, generaal-majoor Herman Asaribab gaf aan dat eventueel betrokken militairen of agenten gestraft zouden worden. Het verloop van de officiële lezingen is te volgen als je tien weken googelt door bladen en sites als Jakarta Post, Kompas, Tempo, Benarnews en Free Papua Blog.
Curieus is dat er na tien weken drie onderzoekstrajecten lopen naar de moord.
Het eerste is van de National Commission on Human Rights (Komnas HAM). Die ziet soldaat Alpius als dader en woordvoerder Muhammad Choirul Anam noemt hem zelfs vice-commandant van het dorp.
In oktober 2019 kende Hitadipa nog geen enkel persoon in uniform. Nu zijn er 305 soldaten en politiemensen, is de christelijke school tot hoofdkwartier gemaakt en zijn elfhonderd dorpelingen de bush in gevlucht. Er zijn al doden gemeld, aan honger en ziekten. Volgens Usman Hamid van Amnesty International is dat gepland. ‘Zo voorkomen ze massaprotesten tegen nieuwe boskap of ontginningsactiviteiten’, zei hij begin november tegen Asianews. Dora Balubun, voorganger in de Indonesian Evangelical Christian Church (FKII), zegt dat het dorp voordat de uniformen kwamen ‘absoluut vredig’ was.
patroon
Het tweede rapport dateert van 30 oktober en is van het Humanitarian Team for Intan Jaya, een commissie uit het district zelf. Het is nog stelliger van oordeel dat de moord een legeractie is. Het zet ook op een rijtje hoe de moord past in een patroon van actie en reactie tussen leger en politie aan de ene kant en de rebellen, of wie dan ook maar aanslagen pleegt, aan de andere zijde.
Het derde onderzoeksrapport is het officiële overheidsdocument, maar dat laat op zich wachten. Toch zegt superminister Muhammad Mahfud van Politieke, Juridische en Veiligheidszaken, dat ‘legerpersoneel of een derde partij’ de moord kan hebben gepleegd. Hij spreekt niet van ‘marteling’ zoals de twee andere rapporten wel doen. Het lijkt erop alsof de overheid later en heel miniem zal toegeven dat militairen hier te ver gingen. <
Papua als kort begrip
Papua als woord heeft meerdere betekenissen, die samen een soort Kort Begrip vormen, een gecomprimeerde belijdenis van politieke opportuniteit. Het eiland als geheel omvat een vijfde van het Indonesisch grondgebied, is veertig keer zo groot als Nederland en rijk aan delfstoffen, van goud, koper, nikkel en gas tot en met tropisch hardhout.
De oostelijke helft is de staat Papoea-Nieuw-Guinea.
De westelijke helft was van 1607 tot 1949 Nederlands koloniaal bezit, daarna tot 1963 Nederlands Nieuw-Guinea.
Indonesië kreeg het als tijdelijk UNTEA-gebied op voorwaarde dat de bevolking in een referendum mocht beslissen over de toekomst.
De Act of Free Choice werd in 1969 een Act of No Choice, omdat niet de toen 800.000 Papoea’s stemden, maar een door Jakarta geselecteerde club van elfhonderd doodsbang gemaakte representanten.
Indonesië hanteerde in de halve eeuw daarna een vierkoppige repressie: elke uiting van streven naar onafhankelijkheid werd bruut neergeslagen. Transmigratie bracht een toevloed van meestal Javanen, zodat nu naast 2,5 miljoen veelal christelijke Papoea’s 1,5 miljoen Indonesische moslims wonen. Het gebied werd milieutechnisch verwoest door ongebreidelde houtkap, gas- en goudwinning, met westerse bedrijven als BP en Freeport-McMoRan als gasten van de Indonesische oligarchie.
verzet
Het minst opvallend maar effectief waren de bestuurlijke hervormingen. De naam Irian (‘naakt’) Jaya of Barat was beledigend en de Wet op de Speciale Autonomie die in 2001 een concessie leek, was nep. Onder druk van het Indonesische leger en de veiligheidsdienst werd Papua opgedeeld in een oostelijk gebied (hoofdstad Jayapura) en West-Papua (hoofdstad Manokwari).
Van meet af aan was er verzet. Het Papoea Vrijwilligers Korps (PVK) werd de Organisasi Papua Merdeka (OPM) en nu de TPNPB-OPM (Tentara Pebebasan Nasional Papua Barat, ofwel het nationale bevrijdingsleger voor West-Papua). Die vluchtte in 1965 de jungle in en pleegt nu van tijd tot tijd aanslagen, meestal op militaire doelen, soldaten of politiemensen. De mythische leiders als Permenas Awom en Seth Rumkorem sneefden, de leiding is nu in handen van ‘opperbevelhebber en generaal’ Goliath Tabuni, Jeffrey Bomanak en mediawoordvoerders Sebby Sambom en Amatus Douw.
Ook de Nederlandse tak is veranderd. Marcus en Viktor Kasiepo, leiders van het Papoeafront in Nederland, zijn dood. De militaire club op Papua moet niets hebben van een links segment in Nederland dat eventueel akkoord wil gaan met echte, inhoudelijke autonomie, zoals het United Liberation Movement for West Papua (ULMWP) van GroenLinks-activist Raki Ap in Nederland. Dat maakt het beeld zowel aan Indonesische kant als aan Papoea-zijde complex.
