Bonhoeffer in beeld
Over welke twintigste-eeuwse christelijke denker zijn al zeker vier serieuze biografieën verschenen, en nu ook al het – minstens – tweede fotoboek? Dat Dietrich Bonhoeffer tot op vandaag fascineert, heeft maar deels met zijn theologische denken te maken – noteerde biograaf Ferdinand Schlingensiepen al in 2007 (hoewel Bonhoeffer een zeer diepgravend en origineel denker was). Het is vooral dat hij uit zijn theologie politieke consequenties trok, die hem zijn vrijheid en op 9 april 1945 zelfs zijn leven kostten. Dat maakt hem een voorbeeld. En misschien zelfs een moderne heilige, hoewel Bonhoeffer de term ‘heilige’ zeker verafschuwd zou hebben.
In 2013 combineerde het Duitse SCM Verlag een verkorte versie van het boek van die andere Bonhoeffer-biograaf, Eric Metaxas, met een reeks bekende én niet eerder gepubliceerde foto’s tot een ‘beeldbiografie’. Die is nu ook in Nederlandse vertaling beschikbaar, uitgebracht door uitgeverij Jongbloed onder de prozaïsche titel Bonhoeffer. Beeldbiografie. Bij uitstek geschikt voor mensen die weleens wat meer willen weten van die Duitse theoloog over wie iedereen het altijd heeft, maar die niet meteen een boek van 400 bladzijden willen wegkauwen.
Overigens is dit al het tweede Bonhoefferfotoboek op de Nederlandse markt. In 2005 kwam uitgeverij Ten Have ook al met iets dergelijks (Dietrich Bonhoeffer. Zijn leven in beeld), gebaseerd op een Duits origineel uit 1986. Het is verramsjt maar hier en daar nog nieuw verkrijgbaar. Het boek van Jongbloed is zonder twijfel een stuk mooier (en in kleur waar dat kan), al zijn veel foto’s waarop Bonhoeffer zelf staat wel gewoon de bekende. Zo gek veel plaatjes werden er gewoonweg nog niet geschoten in die jaren.
Bijzonder zijn de foto’s van enkele handgeschreven brieven van Bonhoeffer. Onder meer zijn ‘verlovingsbrief’ uit de cel aan zijn Maria von Wedemeyer, die juist per brief ‘ja’ had gezegd op zijn huwelijksaanzoek (17 januari 1943): ‘Ik voel dat ik een geschenk heb gekregen dat zijn weerga niet kent – en daar ben ik door overweldigd. Na de verwarrende weken die achter ons liggen, had ik dit niet meer durven hopen.’ Overigens de eerste brief waarin het stel elkaar niet meer met Sie (‘u’) aanspreekt, maar met Du (‘jij’). Ook bevat het boek een foto van een rommelige notitie van Bonhoeffer over ‘religieloos christendom’. In de gevangenis kreeg hij nieuwe inzichten, die hij later in brieven aan zijn vriend (en eerste biograaf) Eberhard Bethge zou uitwerken.
De tekst van het boek is vlot leesbaar.
Een opmerkelijk detail is dat Bonhoeffers laatste woorden ‘Dit is het einde – voor mij het begin’ in de tekst en een foto-onderschrift als feit worden gepresenteerd, en in een voetnoot als mythe worden ontmaskerd.
Dat had wel even – in het voordeel van de voetnoot – rechtgetrokken mogen worden. Maar verder is het, vooral door de vormgeving, een mooi boek waarvoor ongetwijfeld interesse bestaat. ¦
Eric Metaxas (vert. Carola van der Kruk). Uitg. Jongbloed, Heerenveen 2018. 352 blz. € 39,95
+ laagdrempelig Bonboeffer-boek
+ mooi en fris vormgegeven