Luister naar

Albert Speer had doodstraf moeten krijgen

Nieuws
‘Albert Speer was volbloed nazi en loog altijd.’ Een deconstructie. Zo noemt Magnus Brechtken zijn biografie van Albert Speer.
Herman Veenhof Herman Veenhof
vrijdag 19 oktober 2018 om 03:00
Albert Speer in zijn cel in Neurenberg in 1945.
Albert Speer in zijn cel in Neurenberg in 1945. bundesarchiv

Dat is nog zwak uitgedrukt. Zijn leven was een totale leugen, voor Hitler, na Hitler en zelfs in de boeken die over hem zijn verschenen. Een complete generatie historici en uitgevers raakte verstrikt in het web van gespeelde openhartigheid en onecht berouw, dat Speer spon. Brechtken snijdt elk draadje door, pijnlijk en precies.

Het succes dat Albert Speer had, was immens. Hij genoot tot lang na zijn dood een onbevlekte reputatie en werd miljonair door zijn memoires. ‘Hitlers architect’ wordt tot op de huidige dag door velen gezien als een ‘nette nazi’, een vakman die nauwelijks iets wist van de Holocaust en pas later besefte hoeveel lijden zijn Duitse gedegenheid had veroorzaakt. Een man die sorry zei, luidde de titel van de BBC-documentaire die een begin maakte met de ontmaskering van Speer. Der gute Nazi, zoals, ironisch bedoeld, de Brits-Nederlandse historicus Daan van der Vat zijn boek over Speer noemde, in 1997. ‘Zelfs hij doorgrondde nog niet de helft van Speers leugens’, bromt Brechtken, die als historicus aan het gerenommeerde Institut für Zeitgeschichte in München mede aan de basis stond van de wetenschappelijke uitgave van Hitlers Mein Kampf: een cassette met twee banden, waarin ruim tweeduizend bladzijden worden ‘omsingeld’ door 3748 voetnoten.

gelogen

‘Alles wat hij zei, was gelogen’, zegt Brechtken, in de salon van het Ambassadehotel in Amsterdam. ‘Speer is schuldig, niet door wat hij zei, maar door wat hij dééd.’ Hij was een fanatieke nazi die zelfs zijn spijtbetuiging stileerde tot een soort veralgemeniseerde schuldbelijdenis. Speer werd nooit concreet over wat hij wist en deed, hij mijmerde vriendelijk over wat hij had moeten doen, als hij maar niet zo in trance was geweest door het charisma van Hitler.

Zelf had Speer ook charisma. Hij bouwde al in de jaren dertig aan zijn faam als doener, als moderne, technische man. ‘Hij was innemend en charmant, bovendien een knappe, ­beschaafd overkomende man. Heel anders dan die rabauwen in hun bruine overhemden’, zegt Brechtken.

Het is bijna niet te geloven dat Speer zo lang wegkwam met zijn leugens, tot na zijn dood. ‘Ja’, zegt Brechtken. ‘Bovendien had men al veel eerder beter kunnen weten. Belastend materiaal over Speer lag decennialang onbestudeerd in openbare archieven.

Al vanaf de jaren zeventig verschenen er studies over deelonderwerpen als de huisuitzetting van Joden in Berlijn, het aanleggen en vergroten van de gaskamers en lijkenkelders in Auschwitz-Birkenau en de aanwezigheid van Speer bij besluiten en redevoeringen waarin Hitler en Himmler klip en klaar over het uitroeien van de Joden spraken.’

Speer stelde zich na de oorlog op als redelijke vent, die het ‘Nero-bevel’ van Hitler om in plaats van te capituleren het Duitse land en volk dan maar te vernietigen, had gesaboteerd en daardoor levens zou hebben gered. Ook dat stond haaks op de waarheid, zegt Brechtken. ‘Speer heeft de oorlog verlengd, met een of twee jaar, juist door zijn fanatieke inzet en orga­nisatietalent. Speer was een volbloed nazi, die Hitler tot het eind blind volgde. Duitse, maar gek genoeg juist ook de Angelsaksische media en historici, bouwden ijverig mee aan de ‘mythe-Albert Speer’: de gentleman in een kamer vol met boeven. Brechtken ontwart de complexe oorzaken: geld, koppigheid en psychologische behoefte.

Dat laatste speelde lang een dominante rol: ‘Speer stond model voor de ‘functionele elite’, de intellectuele en zakelijke top van Duitsland, die gewoon had meegedraaid tijdens de nazitijd en zich daarvan wilde distantiëren. Met Speer kon je voor de dag komen, aan zo’n man wilde je je graag spiegelen. Je had dan de ‘echte nazi’s’, Hitler, Himmler, Göring en Goebbels, en de fatsoenlijke mensen die zich misschien meer hadden moeten verzetten. Het is in wezen vergelijkbaar met het onderscheid dat werd gemaakt tussen de brute SS en de correcte Wehrmacht. Daarvan weten we nu ook dat het verschil gradueel en fictief was. Leger en burgerij, overheidsapparaat en vrije beroepen hebben ook meegewerkt aan de ergste praktijken van het nationaalsocialisme.’

arrogantie

Geldzucht en koppigheid ziet Brechtken vooral bij media, uitgevers en historici van naam, die groot werden met de herinneringen, halve waarheden. ‘Het was in toenemende mate ook een zakelijk belang. Uitgever Wolf Jobst Siedler verdiende miljoenen aan de boeken van Speer, Joachim Fest, een journalist, hielp voor een flink percentage van de opbrengst mee aan het redigeren van Speers boeken, schreef er zelf een handvol. Ik heb daar niets op tegen, maar ben negatief over zijn onvermogen en onwil zijn ongelijk te bekennen, toen duidelijk was dat hij volkomen om de tuin was geleid, bedrogen tot en met.’

Fest en Siedler stierven in 2006 en 2013. ‘Ik vond het wel ironisch dat mijn boek waarin Speer wordt gedemonteerd in Duitsland juist door zijn uitgeverij werd uitgegeven. Fest is tragisch omdat hij zijn eigen publieke ondergang meemaakte, iets dat zelfs Speer bespaard bleef. Maar hij bleef allerlei nieuw onderzoek afkraken als detailgepeuter van jonge amateurs, tot en met zijn laatste boek, Die unbe­antwortbaren Fragen, waarin hij erkent dat Speer hem te slim af was en misbruikt heeft. Die arrogantie heeft hem de das omgedaan, niet zijn redactie van Speer. Zelfs zijn zoon Alexander Fest houdt die lijn vast en wilde van mij geen vragen beantwoorden.’

Germania

Albert Speer (1905-1981) kwam uit een gegoed burgermilieu in Mannheim. Hij studeerde architectuur in Berlijn en koos al in 1930 voor de nazi’s, nadat hij door had gekregen dat er toekomst zat in Hitler. Die verleende hem grote opdrachten (zoals het rijkspartijdagcomplex in Neurenberg en later de kanselarij in Berlijn) en er kwamen plannen voor ‘Germania’, met een hoofdas door Berlijn die vanaf het Südbahnhof via de met een monsterconstructie overkapte Brandenburger Tor zou uitkomen bij de Halle des Volkes, een über-mega-versie van Sint Pieter en Capitool.

In 1937 werd Speer Generalbau-Inspektor en in februari 1942 minister voor bewapening. Hij organiseerde de oorlogsindustrie. In mei 1945 namen de Amerikanen hem gevangen. Hij kreeg tijdens het proces van Neurenberg twintig jaar, die hij vooral doorbracht in de gevangenis van Spandau. ‘Gemeten aan wat we nu weten, had Speer de doodstraf moeten krijgen op basis van de punten waarop de nazi’s in Neurenberg werden aangeklaagd. Maar ik kan natuurlijk als historicus van deze tijd niet voor de strop pleiten’, zegt Brechtken.

herinneringszwendel

Speer schreef aantekeningen op in zijn cel, die naar buiten werden gesmokkeld. ‘Dat gebeurde onder andere door de Nederlandse ­verpleger Toni Proost (1924-1962); Speer ­betaalde hem en zijn nabestaanden flinke ­sommen geld voor die diensten en geheim­houding’, zegt Brechtken.

De briefjes werden later verwerkt door Speer in zijn vier boeken, verschenen nadat hij in 1966 vrijkwam en een parade door de media begon, als fascinerende spijtoptant, als de hoogopgeleide sfinx voor het nazi-mausoleum: Erinnerungen, 1969; Die Spandauer Tagebücher, 1975 en twee minder bekende, postuum verschenen werken: Der Sklavenstaat. Meine Auseinandersetzungen mit der SS, 1981 en Alles was ich weiß, 1999. ¦

Albert Speer. Een Duitse carrière

Magnus Brechtken. Uitg. Thomas Rap, Amsterdam 2018. 976 blz. € 49,99

Speer in Spandau. De gevangenisdagboeken van een nazi-kopstuk

Albert Speer. Uitg. Meulenhoff, Amsterdam 2018. 478 blz. € 34,99

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Arbeiderswoningen in de Suikerbakkersgang in de Jordaan in Amsterdam in 1895.

De mooiste en de belangrijkste dingen van het moderne leven zijn zó negentiende-eeuws

‘Dat is zó negentiende-eeuws’, wordt er wel gezegd van iets wat achterhaald zou zijn. Maar de grootste zegeningen van de moderne tijd komen uit de negentiende eeuw: van de koude douche tot de parlementaire democratie.

'Migrant Mother' Florence Owens Thompson, en haar kinderen, gefotografeerd door Dorothea Lange (1936).

Jongste Pulitzer Prize winnaar Josephine Johnson schrijft een boek met tijdloze aantrekkingskracht

In weinig woorden schetst Josephine Johnson één beklemmend lang, verschrikkelijk jaar van een arm boerengezin tijdens de depressie. Daarmee wint ze als jongste auteur ooit de Pullitzer Prize.

Murat Isik

De roman die 'de Bijlmer een gezicht gaf' heeft eindelijk een vervolg

Van de Bijlmer naar San Francisco; met het betreden van de nieuwe, vrije wereld is Metin vastbesloten zijn oude zelf achter te laten. Eindelijk kunnen we lezen hoe het hem is vergaan in het nieuwe boek van Murat Isik.

Corrie ten Boom met de Duitse luitenant Hans Rahms in 1951. Rahms was haar ondervrager toen ze gevangen zat in Scheveningen. Hij stelde veel vragen over haar geloof. Na de oorlog kwam hij zelf tot geloof.

Wat maakt Corrie ten Boom zo uitzonderlijk? 'Ze vergaf haar vijanden na de oorlog'

Corrie ten Boom verborg Joden in haar huis in Haarlem. Maar dat is niet wat haar uitzonderlijk maakt, vindt de Amerikaanse auteur Larry Loftis. ‘Ze vergaf de man die haar verraden had. Ze stopte nooit met liefhebben.’

'In de wandelgangen van de Amsterdamse Stadsschouwburg was meteen sprake van paniek.'

Grote onrust onder schrijvers over mogelijke fusie boekenuitgevers

Auteurs uitgeverij De Bezige Bij zijn zeer bezorgd over plannen voor een fusie tussen uitgeefconcern WPG, waar De Bezige Bij onderdeel van is, en VBK Uitgevers, eigenaar van onder meer de literaire uitgeverijen Atlas Contact en Ambo Anthos.

Angela Saini: ‘Ik geloof niet dat een samenleving automatisch beter is als vrouwen de macht hebben.’

Mannen aan de macht, het is níét natuurlijk, volgens schrijver Angela Saini

‘Wat is van alle tijden?’, vroeg een journalist tijdens een interview aan popster Taylor Swift. ‘Het patriarchaat’, antwoordde ze zonder aarzelen. Maar niets is minder waar, ontdekte wetenschapsjournalist Angela Saini.