Dus de Hagia Sophia wordt weer moskee. Dit is een kans: laat het patriarchaat naar Griekenland verhuizen
Als iemand die de Oosters-Orthodoxe Kerk redelijk kent, voel ik enerzijds wel degelijk de pijn die veel orthodoxe christenen voelen bij het besluit van Turkije om van de Hagia Sophia weer een moskee te maken. Maar anderzijds vraag ik me af, en dat gevoel overheerst bij mij: waar hebben we het eigenlijk over, hoe belangrijk is dit nu ten diepste?
De Hagia Sophia (kathedraal van de Heilige Wijsheid) is immers al sinds halverwege de vijftiende eeuw geen christelijke kerk meer. Daarna was het tot 1934 een moskee en sindsdien is het een museum. Ofwel, het is achthonderd jaar een belangrijke christelijke kerk geweest, met een belangrijke geschiedenis, en een belangrijk symbool van en voor de oosterse kerk van de ‘zeven oecumenische concilies’.
Maar het is dus ook al bijna zeshonderd jaar géén christelijke kerk meer. Als er nog altaren staan, dan zijn die ongetwijfeld ontdaan van de relieken. Het is geen gewijde kerk meer, er hangt geen geur van wierook meer, er branden geen lampen meer voor de iconen, er vinden geen liturgische rituelen meer plaats. De facto is het nu een prachtig, heel oud, maar ‘gewoon’ monumentaal gebouw.
een nieuw Constantinopel
Ik weet dat ik hiermee tegen veel schenen schop, maar dit is een mooi moment om een van de vele tradities rigoureus overboord te gooien. De oosterse kerk is gebaseerd op traditie. Het is niet voor niets dat voor orthodoxen niet alleen de Bijbel leidend is, maar dat de traditie een bijna net zo belangrijke plaats inneemt.
Zonder de kerkvaders uit de eerste eeuwen en zonder de zeven oecumenische concilies - tussen 325 en 787 - had de christelijke kerk er heel anders uitgezien - de protestantse kerken óók. Maar aan de andere kant: niet alle tradities hoeven in beton gegoten te zijn; tradities moeten kunnen meebewegen met de tijd.
Ik voel de pijn, maar dit is ook een kans, een zegen.
En daarom lijkt mij dit hét moment voor het patriarchaat om de Phanar in Istanbul (het oude Constantinopel, het ‘nieuwe Rome’) te verlaten en het patriarchaat te vestigen in Griekenland. Hetzelfde geldt voor het theologisch instituut van Halki.
De Orthodoxe Kerk kan dan in Griekenland een nieuw Nieuw Rome, of beter: een Nieuw Constantinopel vestigen en een nieuw theologisch instituut. En de Oecumenisch Patriarch kan weer de status krijgen die hem toekomt.
Dat gaat niet in Turkije, waar ieder woord op een goudschaaltje moet worden gewogen en waar nagenoeg iedere uitspraak in het geopolitieke licht wordt bezien. In het ‘vrije Westen’ kan hij weer met een vrije stem de herder en de ‘eerste onder gelijken’ van de orthodoxe wereld te zijn.
Patriarch Bartholomeus is een patriarch van en in deze wereld. Daar waar de meeste andere patriarchen zich opsluiten in hun eigen lokale kerkelijke bubbels en hun regeringen naar de mond praten, komt Bartholomeus op voor vrede, gerechtigheid en heelheid van de schepping in de hele wereld. Met andere woorden: dit is een kans, een zegen.
parochies blijven
Zou een vertrek van het patriarchaat gevolgen hebben voor de christenen in Turkije?
Volgens de tellingen zijn er nog iets meer dan 100.000 christenen in Turkije. Van hen zijn nog circa 2500 Grieks-orthodoxen.
Verhuizing van het patriarchaat zal bitter zijn, vooral voor die laatste groep, maar met het patriarchaat verdwijnen de parochies nog niet.
Ik ben me ervan bewust dat dit een theoretisch verhaal is (“droom maar verder”), maar ik gun het dit patriarchaat en deze patriarch oprecht. <