Luister naar

Engeland zingt

Nieuws
Songs of Praise van de BBC bestaat vijftig jaar. Waarom is zo'n programma er niet in Nederland?
Wim Houtman Wim Houtman
zaterdag 8 oktober 2011 om 05:11
Engeland zingt
Engeland zingt

Je kunt niet zeggen dat Songs of Praise in Nederland massaal wordt bekeken. Afgelopen maand keken op de vroege zondagavond zo'n 25.000 mensen naar BBC1, zegt kijkcijferexpert René van Dammen. 'Dat lijkt niet veel, maar ik zeg altijd: je zal ze maar allemaal tegelijk op visite krijgen.'

Zo is dat, en voor de mensen die ernaar kijken, betekent het programma veel, blijkt uit een flinke stroom lezersreacties na een oproep in onze rubriek 'Meedenken'. De familie B. Hagen verwoordt: 'Wij houden van de Engelse kerkliederen en het valt ons telkens weer op hoe enthousiast en met volle overtuiging er gezongen wordt. Een voorbeeld voor de samenzang die we op de Nederlandse tv zien. Bovendien geven de uitzendingen ons het warme en overtuigende gevoel dat wij niet de enigen zijn die in God geloven, maar dat er 'all over the world' mensen zijn die met vallen en opstaan de Heer willen volgen.'

'Ik denk', schrijft Freek Nijssen, 'dat er heel wat mensen zijn die net als ik vooral zingend geloven. Niet zozeer redenerend. Ook niet altijd door je in te zetten. Maar musicerend, zingend. En dan in die prachtige Britse kathedralen, kerken en kerkjes.'

Janneke Schaafsma keek afgelopen zondag naar de extra lange jubileumuitzending: 'Ik werd tot tranen toe geraakt door het enthousiasme van de zingende mensen. Veel gezichten stralen helemaal; ik zie dat er contact met God is. Ik vind het ook boeiend om naar al die verschillende mensen te kijken: een veelkleurige schepping. Daarin zie ik Gods creativiteit en zijn liefde voor mensen. Mijn geloofsleven gaat ervan glanzen.'

In afwisseling met de liederen zijn het ook de persoonlijke verhalen die het programma dragen. 'Er komen soms mensen aan het woord die veel verdriet hebben, door verlies van geliefden, soms van een eigen kind', zegt Schaafsma. 'Sterke mensen, doordat ze God dichtbij weten. Het gemis gaat niet voorbij, maar ze kunnen verder. Ze geven hoop door aan de kijker.'

De anglicaanse bisschop van Manchester, Nigel McCulloch, schreef in het BBC-blad Radio Times: 'In onze tijd, met zijn obsessie voor beroemdheid, vertelt Songs of Praise onbeschaamd het eindeloze verhaal van Gods hand in het leven van gewone mensen.'

sportweekend

Volgens de overlevering is het programma vijftig jaar geleden bedacht door Donald Baverstock. Hij werkte als producer bij de BBC. Op een avond liet hij zijn tv per ongeluk aanstaan toen de zenders voor de nacht 'op zwart gingen' - 24-uurs televisie had je toen nog niet. En tot zijn verbazing kreeg hij toen beelden van zingende mensen in een kerkje door op zijn scherm. De zender bleek 'gehackt' door tv-makers in Wales, die hun producties na 'sluitingstijd' stiekem de ether in stuurden. Baverstock was onder de indruk; daar moeten we een programma van maken, stelde hij de volgende ochtend meteen voor. Argwaan alom, al was het maar omdat hijzelf uit Wales kwam; had hij misschien heimwee? Nou goed, hij mocht het zes weken uitproberen - en de rest is geschiedenis.

Het programma mocht blijven, ook al omdat de kosten meevielen. Het werd opgenomen met de reportagewagens die in het weekend druk waren met sportuitzendingen; zo hadden ze ook doordeweeks iets te doen.

Songs of Praise werd jarenlang in Engeland uitgezonden van 18.40 tot 19.15 uur (in Nederland dus een uur later). Op dat tijdstip was een godsdienstig programma wettelijk verplicht, voor zowel de publieke BBC als het commerciële ITV. Dat gaf religie op tv een beschermde status. Die regel werd begin jaren negentig geofferd aan de marktwerking. Sindsdien zwabbert het tijdstip van SoP, zo'n beetje tussen 17.00 en 18.30 uur.

Voor Nederlandse kijkers kan dat botsen met de kerkgang op zondagmiddag en zij gaan daar verschillend mee om. Cees en Anneke van der Spek nemen het programma altijd op en kijken voor het slapen gaan. 'Ik trek na de middagdienst nogal eens een sprintje om op tijd thuis te zijn', vertelt Mineke Harmsen-Spruijt. Nans Groeneveld gaat soms een paar minuten eerder weg uit de kerk; H. op de Beek vertelt dat hij er de avonddienst voor laat schieten.

SoP is sinds 2002 ook regelmatig op zondagochtend te zien bij de IKON. Met een vaste schare van zo'n 80.000 kijkers, zegt woordvoerster Mirjam Nieboer. 'Songs of Praise past heel erg goed bij de IKON, omdat het de kijker de vrijheid geeft voor een persoonlijke invulling van religie. Het biedt vanuit een christelijke basis veel inspiratie, maar het vult niet te veel in. Het is in die zin niet evangeliserend, wel pastoraal en troostrijk.'

massaal

Veel kerkmuziek en koor- of samenzang is er verder niet op de Nederlandse tv. De NCRV had vroeger U zij de glorie en een maandelijkse eigen viering op zondagochtend; die zijn er niet meer. De KRO is zelfs op de radio met zijn enige kerkmuziekprogramma gestopt. Alleen Nederland zingt van de EO is nog over.

Liturgiewetenschapper Martin Hoondert wil niet zeggen dat de Nederlandse omroepen hier 'een gat laten vallen'. 'Het budget is er waarschijnlijk niet voor. De IKON kan veel voordeliger iets inkopen dan een programma van dat niveau zelf maken.'

Het succes in Engeland, en voor een groep Nederlandse kijkers, verklaart hij uit de sterke inzet op kwaliteit. 'Songs of Praise geeft een ervaring van schoonheid, die je raakt en meetrekt. In Nederland zie je die kwaliteit lang niet altijd in vieringen op televisie. We zouden er best van mogen leren: welke muziek kies je, waarmee je mensen kan raken?' En dan niet te bang zijn voor romantiek in de kerk, is zijn advies. 'We zijn in Nederland meer op de Duitse kerkmuziek georiënteerd, maar die vraagt veel meer van de luisteraar; daar ga je veel minder makkelijk in mee.'

Vergeleken met SoP is Nederland zingt erg op de massaliteit gericht, zegt Hoondert, waardoor de 'muzikale nuance wel eens ondergesneeuwd raakt'. 'De makers doen wel goed hun best om alles mooi in beeld te brengen. Maar de manier van zingen is zoveel minder vloeiend dan in Engeland. Ik merk het ook bij de koren die ik dirigeer: laat de lijnen eens wat meer uitlopen, denk ik dan, in plaats van zo op de noten te hakken en de maten uittellen. Engelsen zijn daar veel soepeler in.'

En waar in Nederland nog wel eens laatdunkend op 'Opwekking' wordt neergekeken, hoort het nieuwe kerklied er in Songs of Praise helemaal bij. Graham Kendrick, Stuart Townend, Taizé en Iona doen mee naast 'How great thou art' en 'All creatures great and small'. Geen probleem, als het ook met kwaliteit wordt gebracht net als de traditionele gezangen.

dezelfde kleren

Een paar keer in die vijftig jaar heeft Songs of Praise zich de Noordzee over gewaagd voor een uitzending uit Nederland. ND-redacteur en kerkmusicus Peter Sneep was bij de opname van het programma in de Sint-Bavo in Haarlem, zomer 1994. 'De opnamen duurden twee avonden. Aan het eind van de eerste avond bezwoer de regisseur ons de volgende avond dezelfde kleren aan te trekken en op dezelfde plaats te gaan zitten. 'Kijk je buurman of buurvrouw aan en onthoud zijn of haar gezicht. Dan weet je waar je morgenavond moet zitten', zei hij. Niet iedereen hield zich daaraan; de tweede avond waren er ook wat minder mensen.'

Er ging in zijn herinnering iets 'vreselijk mis' bij het zingen van 'Lof zij de Heer, de almachtige Koning der ere', een Duits gezang dat ook in Nederland én Engeland populair is. De organist en de 'gemeente' waren het niet eens over de lengte van de noten aan het eind van de eerste twee regels, en het lukte de (Nederlandse) dirigente niet om ze op één lijn te brengen. 'Ik kan me niet herinneren of de BBC het heeft aangedurfd om dat uit te zenden.'

moslim

De IKON-uitzendingen van Songs of Praise staan intussen op losse schroeven. Het is een voor die omroep bijna ongekend 'kerkelijk' programma, maar minister Marja van Bijsterveldt (Cultuur) bestempelt het als 'klassieke muziek' - en daar moeten kerkelijke en levensbeschouwelijke omroepen zich niet mee bezighouden, vindt zij. Het geld daarvoor moeten ze ook maar afstaan; de minister legt aan die categorie omroepen - naast de IKON ook de Humanistische Omroep, de Joodse Omroep en andere - in totaal een korting van 13 miljoen euro op.

Voor de IKON betekent dat een halvering van zijn budget. Of SoP dan moet sneuvelen, daar durven ze bij de IKON nog niet over na te denken. Eerst hopen ze dat de Tweede Kamer de minister terugfluit, begin december.

En in Engeland zelf? ND-lezer G.A. Offringa is bezorgd, omdat sinds twee jaar een moslim aan het hoofd van de afdeling godsdienst en ethiek staat bij de BBC. Is een expliciet christelijk programma bij zo iemand wel veilig, wordt het straks geen politiek-correct halfuurtje 'for people off all faiths and none'?

Hij hoeft er niet over in te zitten, als alle gelukwensen voor het vijftigjarig bestaan gemeend waren. Koningin Elizabeth zelf heeft de makers gefeliciteerd en gezegd dat het programma laat zien hoe belangrijk het christelijk geloof en de kerk altijd nog zijn voor de Britten. En Aaqil Ahmed, die BBC-moslim, noemde Songs of Praise 'niets minder dan een nationaal instituut en de hoeksteen van onze godsdienstige en ethische programmering'.

Hoe dan ook, na drie weken jubileumviering is aflevering 2249 morgenavond weer een gewone uitzending. Aled Jones neemt u mee naar de kathedraal van Salisbury. Daar kwam in juli ook al een uitzending vandaan; zo bespaart de BBC tegenwoordig geld. Het werkt dan precies andersom als destijds in Haarlem: de meezingers moeten op twee avonden juist verschillende kleren aanhebben, voor een zomer- en voor een herfstuitzending.


Bekeerd door Songs of Praise

'Voor mij heeft Songs of Praise mijn leven op z'n kop gezet', vertelt Willeke van den Hoven, leerkracht op een openbare basisschool in Purmerend. Ze is niet christelijk opgevoed en had nooit iets met kerk of geloof. Het is 1990; ze heeft zwaar last van astma, kan haar werk in de kinderopvang daardoor steeds minder aan en raakt burnout. Op een avond zoekt ze afleiding. Ze heeft de dag ervoor de videorecorder ingesteld om een BBC-programma over kunst en antiek op te nemen, en dat wil ze gaan bekijken. Maar blijkbaar heeft ze de tijd niet goed ingevoerd, of is de programmering verschoven; in plaats daarvan staat een aflevering van Songs of Praise op de band.

Ze kijkt het programma af, de liederen raken haar en de onrust en wanhoop over haar gezondheid worden verdreven door een gevoel van liefde en vrede. Via een vriendin krijgt ze een bijbel, ze koopt zelf een Engels liedboek en vraagt informatie bij de BBC; zo komt ze in contact met de Anglicaanse Kerk in Amsterdam. Daar is ze in 1994 gedoopt. Ze is nu ook actief in de PKN in haar eigen woonplaats.


Favoriete hymns

Songs of Praise heeft vier presentatoren, en dit noemen zij als hun favoriete hymns:

Aled Jones: How great thou art, Dear Lord and Father of mankind, Make me a channel of your peace

Sally Magnusson: Be thou my vision

Diane-Louise Jordan: How great thou art

Pam Rhodes: Eternal Father strong to save, A touching place'Ik denk dat er veel mensen zijn die, net als ik, vooral zingend geloven'

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Pieter Derks tijdens zijn voorstelling 'Zo goed als nieuw'.

Pieter Derks doet dit jaar de oudejaarsconference op NPO 1. 'Altijd een droom geweest'

Het is de eerste keer dat Derks op televisie een oudejaarsconference verzorgt. De 39-jarige komiek schreef één keer eerder een conference. Dat was in 2013 voor NPO Radio 1.

Het mediapark in Hilversum. In het plan van aanpak erkent de NPO dat de omroepwereld niet voor iedereen een veilige werkplek is geweest.

NPO gaat slachtoffers grensoverschrijdend gedrag nazorg bieden met psychologen en coaches

De NPO reageert met het plan van aanpak op het in februari verschenen onderzoeksrapport van de commissie-Van Rijn. Zo krijgen slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag nazorg.

Hilbrand Rozema.

ND-journalist Hilbrand Rozema genomineerd voor journalistieke prijs De Tegel. 'Ben er beduusd van'

Journalist Hilbrand Rozema van het Nederlands Dagblad is genomineerd voor De Tegel, de belangrijkste Nederlandse prijs voor journalistiek.

De Britse prinses Catherine heeft een foto van haar en haar kinderen gemanipuleerd. 'Het grote gevaar van nepbeelden is dat mensen straks niets meer geloven.'

Waarom Kate Middleton sjoemelt met haar familiefoto en hoe je dit kunt ontmaskeren

Hoe gelukkig is de Britse prinses Catherine met haar kinderen? Heel gelukkig, toont een recente foto. Maar de prinses heeft gesjoemeld met Photoshop en is daarin niet de enige. Vijf tips om dit gerommel te ontmaskeren.

David Cohen moet kiezen wie van deze mensen hij redt en wie niet

Van kwaad tot veel erger: nieuwe serie over de duivelse dilemma's van De Joodse Raad

Hoelang kun je samenwerken met het kwaad 'om erger te voorkomen'? Pierre Bokma speelt David Cohen in de nieuwe historische dramaserie van de EO: De Joodse Raad. Bokma: 'Cohen koos om Satan in de ogen te kijken.'

Theo Maassen in juli 2023 aan de tafel van het VPRO-interviewprogramma Zomergasten.

Samenwerking Theo Maassen en VPRO stopt na berichten over privéleven presentator

Theo Maassen stopt als presentator van het VPRO-interviewprogramma Zomergasten. Dit naar aanleiding van de ophef die is ontstaan na een publicatie over Maassens privéleven in het weekblad Privé.