Verlangen naar de euro
Het is een schande dat de Baltische landen nog niet bij de eurozone mogen, vinden sommigen. Centraal- en Oost-Europa zijn een genegeerd crisisgebied.
In een crisis is het, kennelijk, ieder voor zich. Dat zou verklaren waarom de klappen die Tsjechen, Polen en Hongaren krijgen, in West-Europa niet opvallen. Sinds september kampen vele huizenbezitters er met dubbele, soms zelfs driedubbele maandlasten. Tienduizenden consumenten leefden er op te grote voet en kochten hun tv's en auto's op krediet. ,,Nederlanders staan er niet bij stil, maar denk je in dat we nu de euro niet hadden. Dan hadden wij bovenop de economische en kredietcrisis &243;&243;k nog een valutacrisis! Het had dus veel erger gekund'', zegt monetair hoogleraar Sylvester Eijffinger (Universiteit Tilburg). Polen en Hongaren weten dat nu uit ervaring. Zij zijn niet meer zo blij met hun zloty's en forinten. Trots zijn op je nationale munt is één ding, maar daar hangt een prijskaartje aan.
Kerstboom kopen langs de weg in Hongarije is duur
Een kerstboompje kopen is in Hongarije omgerekend tientallen euro's duurder dan in Nederland. Rara, hoe kan dat, zo'n groot prijsverschil met een land waar men zes tot zeven keer mínder verdient dan hier? Elzo Molenberg, hoofd van de economische afdeling van de Nederlandse ambassade in Boedapest: ,,Het prijspeil is hier West-Europees, door de Hongaarse opvatting van handel. De korte termijn regeert, mensen willen zo snel mogelijk veel verdienen en vragen absurd hoge winstmarges.'' Die houding maakt de weg naar de euro hobbeliger. Al was het maar omdat invoering (gepland voor 2012) tijdelijk de prijzen nog zal opjagen.
Toch staat de euro in dit deel van Europa in fleuriger licht dan ooit. ,,Door de crisis schrokken de Hongaren wakker. Opeens roept men om de euro, is er het gevoel van achterlopen bij Slowakije en Slovenië.'' Toen Hongarije op 1 mei 2004 EU-lid werd, had het aan de slag moeten gaan met het voorbereiden van de invoering. ,,Maar de politiek hield zich, tot aan de crisis, niet bezig met de introductie.'' Slowakije mag wel meedoen, vanaf 1 januari 2009. Buurlanden kijken verbaasd en jaloers toe. Wat een geluksvogels: juist nu schuilt Slowakije veilig onder die grote europaraplu.
Hongarije is nog lang niet zover, weet Molenberg. Hij is gehuwd met een Hongaarse; zijn schoonfamilie woont in een klein dorpje en leeft van dag tot dag. ,,Voor hen is de euro ver weg. De stijgende prijzen van levensmiddelen komen wel dichtbij.'' Hij spreekt vloeiend Hongaars en weet wat er leeft op straat. ,,De crisis komt hard aan. Regering en bevolking beginnen pas nu aan den lijve te voelen wat het is om een relatief zwakke munt te hebben.'' De regering betaalt zich scheel aan afbetaling van staatsschulden in een munteenheid die door de mand is gevallen. ,,Ook op straat sloeg de schrik erin. Mensen leenden vaak niet in forinten maar in Zwitserse franken. Als de koers onderuit gaat moet je relatief meer forinten betalen.'' Nu de gewone man direct in zijn portemonnee is geraakt, is de mening over de euro positiever. Geluk bij een ongeluk? ,,Ja, dat kun je wel zeggen.''
Poolse Ikea veel duurder dan de Nederlandse
De verschillen tussen de opkomende economieën in Centraal-Europa zijn groot. Hongarije leeft voor meer dan 60 procent van internationale handel, vooral import. Polen exporteert juist voor 80 procent. Door de financiële crisis in Hongarije daalde de zlotykoers met een vijfde. Polen wordt dus op een hoop gegooid met Hongarije, hoewel de Poolse economie veel sterker is. ,,Veel Polen denken nu: in de eurozone waren we stabieler geweest'', zegt econoom Frank ter Borg in Warschau. ,,Ikea zit in heel Europa en heeft in elk land een website. De Polen kunnen de prijzen vergelijken. Wat blijkt? Ikea is in hun land duurder dan in Nederland. De wisseltransacties worden doorberekend aan de klant. Ik zie op de Autobahn dan ook menige afgeladen auto naar Polen rijden.''
Best kans dat Janusz Hrynova (28) en zijn echtgenote Kamila (27) daar ook tussen rijden. Het duo woont en werkt al drie jaar in Nederland, als klusser en hulp in de huishouding. Onlangs gaven ze een christelijk centrum in de Alblasserwaard een nieuw aanzien. Ze werken zo hard om in Polen hun droomhuis te kunnen bouwen. Voor de kerstdagen rijden ze straks weer naar huis. Mét een kledingkast achterin, want die is hier, inderdaad, goedkoper.
En toch zijn de Hrynova's niet positief over de euro. Als onderdeel van het Poolse arbeidsmigrantenleger hebben ze juist valutav&243;&243;rdeel. ,,Nu de zloty zwakker wordt, krijgen we meer voor de euro's die we bij jullie verdienen'', zegt Janusz. ,,Mijn ouders en andere ouderen zijn niet zo enthousiast. Zij hebben een pensioen van omgerekend 280 euro. Als de euro komt, wordt zelfs een gewoon brood duurder.''
Van alle Poolse huiseigenaren heeft 60 procent een hypotheek in buitenlandse valuta. Meteen na de omwenteling konden mensen voor een bescheiden bedrag hun huurflatjes kopen, gebouwd als communistische staatswoningbouw. ,,Dat was een succesvolle politiek. Maar nu zitten ook Poolse collega's van mij in de val'', zegt Ter Borg. ,,Het ging eerst jaren goed, de zloty werd maar sterker. Maar één collega moet nu 250 euro méér betalen per maand. De zloty daalde en de Zwitserse frank werd nota bene in twee weken tijd een kwart meer waard.''
Janusz en Kamila betalen de bouw van hun droomhuis uit eigen zak. Ze hebben nog een jaar werken in Nederland te gaan. Bouwmaterialen worden al duurder in Polen, merken ze. Maar arbeidskosten hebben ze weer niet, want vaders en ooms helpen mee. ,,Lenen in Zwitserse franken kan nog maar bij twee banken. En je krijgt nu pas een lening als je eerst de grond zelf koopt met spaargeld en zelf een derde van je huis alvast bouwt. Dan komt de bank eerst nog een foto maken.''
Euro had Baltische landen beschermd tegen crisis
Er is ook verschil met Hongarije: het bedrijfsleven in Polen had weinig schulden en betaalde veel uit de ouwe sok, uit ingehouden winsten en eigen vermogen. ,,Dat is het pluspunt van relatieve achterstand'', zegt Ter Borg. ,,Het bestaande wantrouwen in het economisch verkeer zorgde dat mensen niet al hun geld bij banken hadden gestald.''
Voor de rest neigt de trend meer naar pro-Europa dan ooit. ,,Polen wordt langzaam een Europees land. Het wordt moderner, tegelijk groeit de economie gestaag met 5 procent per jaar. Sinds de omwenteling in 1990 is geen enkele zittende regering herkozen. De stem voor Donald Tusk, de huidige premier, staat voor vernieuwing en Europa. Veel migranten trokken naar de Poolse ambassades in hun gastlanden om voor hem te stemmen, soms met hun kleine kinderen op de arm. Ze willen verandering.'' Dat proces mag onomkeerbaar zijn: het gaat nog wel twee stappen vooruit, een achteruit, zoals altijd in Polen.
De economische nood roept de vraag op of Europa niet te streng is naar kandidaat-eurolanden toe. Vorig jaar mocht Litouwen niet toetreden tot de eurozone, omdat de inflatie 0,07 procentpunt te hoog was. Wringt deze strenge behandeling van nieuwkomers niet, omdat landen van het eerste uur (België, Griekenland en Italië) hun begroting destijds totaal niet op orde hadden? Redeneert de EU niet te veel naar de letter in plaats van naar de geest? Ja, vindt monetair deskundige Eijffinger. ,,Als de Baltische landen vandaag al de euro hadden gehad, waren ze veel minder geraakt door de crisis. Een schánde! Dat is het!'' Kandidaat-eurolanden moeten strikt voldoen aan de criteria van Maastricht, waaronder een vaste wisselkoers. ,,Maar juist landen die een inhaalslag maken, kennen snelle groei en hoge inflatie.''
Hij noemt het onzinnig om de criteria die toegespitst zijn op een eenvormige groep landen, zo strikt toe te passen op nieuwkomers met heel andere, zwakkere economieën. Hij pleit voor maatwerk per land. ,,Anderhalf jaar geleden sprak ik voor parlement en regering van Hongarije. Ik vind heus dat landen die er een puinhoop van maken, zoals Hongarije, langer in de wachtkamer moeten, zodat ze hun economie op orde brengen. Maar landen die het wél goed doen, moet je juist sneller toelaten.''
Eijffinger vind de stilte over de huidige crisis in Centraal-en Oost-Europa gênant. ,,Terwijl die landen nu enorme klappen krijgen. Waar is de Europese solidariteit? Vreemd dat de EU zich daar zo weinig om bekommert.''
De kracht van de euro zal nog verrassingen opleveren, voorspelt hij. ,,Zelfs de Britten discussiëren nu voor het eerst serieus over vervroegde toetreding tot de eurozone. Dat was tien jaar geleden ondenkbaar.'' De vraag is of het Europa lukken zal, het zilver van de nieuwe euroliefde te smeden nu het heet is.
