Les in burgerschap? Kijk naar helden en heiligen

Nieuws
DEN HAAG - Sinds 1 februari zijn scholen verplicht aandacht te besteden aan burgerschapsvorming van leerlingen. Het gaat daarin om het leren deelnemen aan de samenleving en omgaan met verschillen. Maar het concept burgerschap is ideologisch geladen. Scholen van verschillende identiteit geven er elk een eigen invulling aan.
Aaldert van Soest Aaldert van Soest
zaterdag 15 juli 2006 om 22:15

Het Forum voor Katholiek Onderwijs reageerde onlangs kritisch op de plannen van de overheid met een nota over burgerschap vanuit katholiek perspectief. Het forum stelt dat een opvatting over burgerschap niet te ontwikkelen is zonder ideologisch kader. Volgens de auteur, Wilbert van Walstijn, is de visie van de overheid gebaseerd op een neoliberaal gedachtegoed. Daarin staat 'individuele zelfredzaamheid' centraal.

Van Walstijn stelt een ander concept van burgerschap voor, namelijk van de 'collectieve zelfredzaamheid'. Dat komt overeen met het katholieke sociale gedachtegoed. In de nota wordt onder meer verwezen naar uitspraken van paus Johannes Paulus II over solidariteit en naar de eerste encycliek van de huidige paus Benedictus XVI over liefde. Dit zou uitgewerkt kunnen worden in een sociaal practicum, dat op sommige katholieke scholen in Duitsland verplicht is. Leerlingen moeten dan meedraaien in bijvoorbeeld ziekenhuizen, huizen voor stervensbegeleiding of zorg voor drugsverslaafden.

Verder zouden volgens Van Walstijn ,,helden en heiligen, idolen en iconen'' en goed aanknopingspunt kunnen vormen voor burgerschapsvorming. ,,Veel scholen hebben namen van heiligen of andere grote persoonlijkheden. Deze kunnen gebruikt worden om leerlingen te wijzen op voorbeeldig gedrag.''

Radicalisering

Het motief van de overheid om aandacht te schenken aan burgerschapsvorming op scholen is tweeledig: de school leert leerlingen participeren in de democratie en moet eventuele radicalisering indammen. In maart verscheen een rapport van de Stichting Leerplanontwikkeling (SLO), waarin dit verder werd uitgewerkt. Een aantal concrete doelen zijn het doorzien van de Nederlandse cultuur en staatsinrichting, het begrijpen van de verschillende geestelijke stromingen in de samenleving, respect opbrengen voor andersdenkenden, zorg voor het milieu en het belang van mensenrechten zien.

Paul Boersma, adviseur identiteit bij de Besturenraad, de organisatie van het protestants-christelijk onderwijs, vindt bestrijden van radicalisering een te negatieve insteek: ,,Sinds de moord op Theo van Gogh is Nederland ontzettend bang voor elke vorm van extremisme. Dit geldt allochtonen, maar ook sommige groepen autochtonen. Er wordt een soort neutraliseringspolitiek gevoerd. Die benadering is pedagogisch gezien niet goed. Je moet scholen niet belasten met het oplossen van problemen in de samenleving.''

Jan Voorthuyzen van Driestar Educatief, een kenniscentrum voor reformatorische en orthodox protestants-christelijke scholen, vindt wel dat dit signaal serieus moet worden genomen. Omdat zijn organisatie nog middenin een proces van bezinning hierover verkeert, is hij terughoudend in zijn commentaar, maar hij is bang dat de verharding van de samenleving reformatorische christenen niet voorbijgaan is. ,,Wat in de samenleving gebeurt is zorgelijk en wij hebben ons afgevraagd of wij daaraan zelf ook schuldig zijn. Hoe is de houding van onze jongeren tegenover andere bevolkingsgroepen en wat denken ze over hen te kunnen zeggen? Daar zijn we niet gerust op. We willen die zaken niet uit de weg gaan.''

De verschillende vertegenwoordigers van het bijzonder onderwijs zien hun identiteit als een voordeel in burgerschapsvorming. Leerlingen kunnen dan vanuit een soort zelfbewustzijn integreren in de maatschappij. Boersma: ,,Het gaat er ons om hoe je christelijk burger bent. Dat geeft juist een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor de maatschappij en impliceert dus participatie. Tegelijk mogen we als christen wel kritisch blijven naar de samenleving.''

Ook Voorthuyzen ziet de christelijke identiteit als een pré in morele vorming. ,,Het gaat ons erom hoe je als christen in de multiculturele samenleving staat en daarin omgaat met de andersdenkende. Omdat het liefhebben van de naaste hiervan de kern vormt, moet dat ook in overeenstemming te brengen zijn met het doel van de overheid.''

De meeste scholen zijn nog niet met de wetswijziging bezig, maar in de praktijk doen scholen al heel veel aan de door de overheid beoogde burgerschapsvorming. Er worden bijvoorbeeld acties voor goede doelen gehouden, contacten gezocht in de omgeving en excursies georganiseerd binnen de eigen stad.

Interessant is in dit verband de discussie over moskeebezoek door christelijke scholen. Dit is bij uitstek een voorbeeld van wat de overheid voor ogen staat met burgerschapsvorming. Enkele maanden geleden werd door een christelijke school in Oene een excursie naar een moskee afgeblazen, vanwege bezwaren van ouders. VVD-Kamerlid Balemans vond dat dan de wettelijke voorschriften dan wel de prullenbak in konden, maar minister Van der Hoeven gaf aan dat scholen vrij zijn in de invulling van de richtlijnen en er dus niets tegen de afzegging was.

De Besturenraad wil een kader scheppen waarin scholen de activiteiten die al plaatsvinden kunnen benoemen als vorm van burgerschapsvorming. Boersma: ,,De kans is groot dat ze na kennisname van onze handreiking tot de conclusie komen dat ze het al goed doen. De meeste scholen zullen weinig hoeven te veranderen.''

Voorthuyzen erkent dat de scholen in de praktijk al veel doen, maar zegt dat Driestar Educatief op termijn ook nog met concrete handreikingen wil komen. Hij ziet een parallel met de programma's voor seksuele vorming en media-educatie, die de organisatie al heeft ontwikkeld. ,,Het gaat in die programma's niet in de eerste plaats om kennisoverdracht, maar om vorming. Leerlingen moeten zelf leren afwegen wat wel en niet kan. Burgerschapsvorming ligt op hetzelfde terrein.''

Islamitische scholen

Het ideaal van burgerschapsvorming richt zich vooral op integratie in de Nederlandse samenleving en cultuur. Voor islamitische scholen is dat geen probleem, zegt Aziz Adahchour van de Islamitische Scholen Besturen Organisatie (ISBO). ,,Wij vinden de aandacht voor burgerschap heel goed. Natuurlijk is onze islamitische identiteit daarin belangrijk. Identiteit is kwaliteit naar onze mening, maar we concretiseren dat wel in de context van de Nederlandse samenleving. We richten ons in de aandacht voor burgerschap op wat we gemeenschappelijk hebben en proberen tegenstrijdige dingen weg te laten.''

Het islamitische onderwijs is al behoorlijk ver gevorderd in de bezinning op de nieuwe verplichting. Het ISBO organiseerde bezinningsdagen op islamitische scholen in Hilversum, Lelystad en Almere, waarop met het personeel nagedacht werd over de concrete invulling van burgerschap. Adahchour: ,,Een van de belangrijkste conclusies was dat wij al heel veel doen aan burgerschapsvorming door bijvoorbeeld contact te zoeken in de omgeving en lokale politici uit te nodigen. Wat minder goed loopt is de communicatie naar de buitenwereld. Veel mensen denken dat wij gesloten systemen zijn, maar dat is absoluut niet waar.''

De gedachte dat de zorg van de overheid voor radicalisering specifiek met islamitische scholen te maken heeft, wijst Adahchour van de hand. ,,Radicalisering is een zorg van iedereen en niet specifiek van mijn groep. Wij zijn niet geradicaliseerd en er is ook geen verband tussen extremisme en onze scholen.''

Inspectie

Jaarlijks zal de inspectie aan scholen vragen wat ze doen op het gebied van burgerschapsvorming. De overheid is terughoudend in het opstellen van toetsingscriteria, omdat de samenleving pluriform is. Wel zal er aandacht worden besteed aan het indammen van excessen. Geen probleem, vindt Adahchour: ,,De inspectie is er niet om te straffen, maar om de kwaliteit te verbeteren en dat is alleen maar toe te juichen.''

De onderwijsinspectie is van plan een aantal kernwaarden op te stellen om de ideeën van de school aan te toetsen, zoals vrijheid van meningsuiting, verdraagzaamheid en autonomie. Volgens Boersma is dat normatiever dan nodig, omdat er in een pluriforme samenleving juist discussie mag zijn over die waarden. De vraag is hoe we met die discussie omgaan. ,,De overheid mag van ons wel vragen om de ontmoeting te zoeken met andersdenkenden. Het is bijvoorbeeld best goed om eens te gaan buurten bij een zwarte school.''

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Afbeelding

New York gaat wapendetectiesystemen testen voor de metro

De Amerikaanse stad New York gaat wapendetectietechnologie testen in verschillende metrostations. Dat heeft burgemeester Eric Adams donderdag aangekondigd. De politie zal onder meer het gebruik van draagbare scanmachines uitproberen.

Afbeelding

Gemeenteraad Haarlem breidt betaald parkeren niet uit

De gemeenteraad van Haarlem heeft donderdagavond het plan ingetrokken om betaald parkeren in de stad uit te breiden. Daarmee geeft de raad gehoor aan de uitkomst van een referendum onder inwoners.

Afbeelding

Long Alliantie waarschuwt voor tekort aan astmamedicijn

Er is in Nederland een tekort aan het astmamedicijn salbutamol aerosol. Veel apotheken hebben het inhalatiemiddel voor maximaal twee weken op voorraad, waarschuwt de Long Alliantie Nederland (LAN).

Afbeelding

Zelensky wil snel vitale militaire hulp van Amerikaans parlement

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft een krachtig pleidooi voor vitale militaire hulp gehouden bij een kopstuk van het Amerikaanse parlement. Hij oefende druk uit op de Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, Mike Johnson.

Afbeelding

Wall Street begint met kleine koersuitslagen aan lang paasweekend

Wall Street is met kleine koersuitslagen aan een lang paasweekend begonnen. Na een sterk eerste kwartaal kwamen de belangrijkste beursgraadmeters in New York donderdag amper van hun plek.

Afbeelding

Van der Wal: Kamer roemt natuur, maar kiest er vaak niet voor

In een debat over een reeds gestrande Europese natuurherstelwet, merkte demissionair minister Christianne van der Wal (Stikstof en Natuur) op dat veel partijen de natuur een warm hart toedragen en nationaal beleid zeggen toe te juichen.