Jonge Chinezen willen praisen
De leider van de dienst - voorzitter, in het Chinees - opent met gebed, geloofsbelijdenis en bijbellezing. ,,Voor we beginnen, wil ik jullie verzoeken je mobieltje uit te zetten.'' Op deze zondagochtend zit de zaal van de Chinese Nederlandstalige dienst in Den Haag met ruim zeventig mensen helemaal vol. Straks zal voorganger Hans Wulffraat de preek houden, eerst voert Hannah de leiding over het zingen. De meeste bezoekers zijn tussen de twintig en veertig jaar, de tweede generatie Chinezen in Nederland. Sommigen werden geboren in China, de meesten werden groot op Nederlandse bodem en volgden hier onderwijs. Het Kantonees, naast Mandarijn de voertaal in hun vaderland, spreken en verstaan ze nauwelijks meer. Ze noemen zich 'de bananen': geel van buiten, wit van binnen. Tijdens de dienst gaat Het Boek open en op de projector liggen Engelstalige gospelsongs.
Chinese versjes
KamYin Tang (34) spreekt redelijk Kantonees. Haar ouders kwamen eind jaren zestig naar Nederland vanuit Hongkong en voedden haar Chinees op. Ze volgde de zondagschool in Rotterdam, waar ze Chinese versjes moest overschrijven en in het Kantonees leerde bidden. Maar haar voertaal was Nederlands, omdat ze dat de hele week op school hoorde en sprak. ,,Toen ik als tiener meeging naar de gewone kerkdiensten, verstond ik lang niet alles van de preken. Ook de Chinese liederen kon ik moeilijk meezingen. Die formele taal sprak ik thuis niet, de betekenis drong ook niet tot me door.''
Om haar heen haakten steeds meer jongeren af. Ze gingen tot aan hun achttiende mee naar de kerk en de zondagschool, maar nadat ze zich hadden laten dopen, lieten ze zich in de diensten niet meer zien. Hun geloof wortelde niet, de kerk associeerden ze met het verleden waar hun ouders toe behoren. ,,Het cultuurverschil is voor onze generatie te groot. Volgens de Chinese traditie gehoorzaam je je ouders. Als iemand je vraagt iets te doen, doe je dat uit respect, zonder te vragen waarom. Bovendien zijn Chinezen praktische mensen. Je doet iets met overgave, zo hoort dat. De Nederlandse cultuur zit heel anders in elkaar, het onderwijs leert je mondigheid en zelfstandig denken. In de kerk kwam ik daarmee steeds vaker in conflict. Ik zat op een reformatorische school waar om mijn mening werd gevraagd. In de kerk was wat ik dacht voor mijn gevoel niet belangrijk. Toen ik in de kerk opeens vragen ging stellen, keken mensen me verbaasd aan. Niet eens de vraag zelf was vreemd, maar het feit dát ik een vraag stelde was al heel bijzonder.''
Pas toen KamYin 25 jaar was, kwamen de eerste Nederlandstalige diensten. ,,Een verademing'', vindt ze. Ze drukt zich in het Nederlands gemakkelijker uit dan in het Kantonees. Bovendien is de liturgie veranderd: de Johannes-de-Heerliederen uit de Kantonese traditie maakten plaats voor gospelsongs en liederen uit Opwekking en er is iets meer ruimte voor spontaniteit. Ook op de zondagschool verandert de cultuur geleidelijk, al verschilt dat per gemeente. In Rotterdam is het programma voor de kleintjes nog overwegend Chineestalig, in Amsterdam dringt steeds meer het Nederlands door als spreektaal. Sommige liederen worden in het Kantonees gezongen, maar de vertelling wordt voorgelezen uit een Nederlandse bijbelvertaling.
Struikelblok
Het is vooral prettig je geloofsleven met anderen te kunnen delen in de taal waarin je denkt, vindt KamYin. Met haar ouders heeft ze het daar niet over. In Chinese gezinnen is dat niet gewoon, zegt ze, en ze zou er haar ouders ook niet mee willen lastig vallen. ,,Als ik ze ernaar vraag, zullen ze zich in verlegenheid gebracht voelen.'' Haar vader en moeder bezoeken nog steeds de Kantonese diensten. KamYin zelf gaat, sinds ze haar studie theologie heeft afgerond, voor in Nederlandstalige diensten van de Chinese gemeente van Amsterdam. ,,De zondag is nog altijd hetzelfde. Als we thuiskomen, hebben we iets verschillends beleefd, maar daarover praten we niet. We voelen de behoefte niet te delen in geloof. Ik mis dat niet, omdat ik die verwachting niet koester. Mijn vader is bekeerd toen ik acht jaar was, maar er veranderde daarmee niet zoveel aan hem. Mijn moeder bidt veel, dat is het enige wat ik weet over haar geloof. Als ik met anderen wil praten over de Bijbel en mijn geloofsleven, zoek ik leeftijdgenoten op. Zo heb ik het altijd al gedaan, ook toen ik op school zat. Mijn leven is opgedeeld in twee werelden die onderling niet communiceren.''
Dat 'delen' van een geloofsleven is voor de derde generatie jongeren juist het struikelblok, weet KamYin. De Haagse groep jongeren dijt uit, maar Rotterdam heeft nog steeds problemen de jeugd bij de kerk te houden. ,,Jongeren willen de diepgang van wat ze geloven, uitwisselen met volwassenen, die generatie nog sterker dan de twee andere. Ze missen vriendschappelijke voorbeelden, ze zijn al te Nederlands geworden om het geloof 'als vanzelfsprekend' aan te nemen. Ik denk dat de Nederlandstalige diensten voor hen onmisbaar geworden zijn.''
Keuken
Van de ongeveer honderdduizend Chinezen in Nederland is drie procent christen. De meesten kwamen in de jaren zestig en zeventig vanuit Hongkong hier naartoe en introduceerden de keuken van China in Europa. Ze stichtten hier ook hun Chinese kerkelijke gemeenten, traditioneel, maar met een evangelische inslag. Kinderen gaan van jongsaf naar de zondagschool en worden als ze volwassen zijn gedoopt. In de gemeenten ligt een zwaar accent op evangelisatie. In de zomermaanden worden jeugdkampen georganiseerd, waaraan je alleen kunt deelnemen als je een niet-gelovige vriend of vriendin meeneemt. Door de week en op zaterdag staat de kerk van Den Haag open voor fellowships (kringavonden) en geregeld worden er bijbelstudiegroepen opgericht. Sinds de laatste paar jaar groeit het aantal kerkleden in diverse gemeenten. In 1999 waren er nog vier lokale gemeenten, nu zijn dat er zeven. In Den Haag en Rotterdam zijn sinds 1997 om de twee weken naast Kantonese ook Nederlandstalige diensten.
Pil
Die Nederlandstalige diensten kwamen er niet zonder slag of stoot, weet Eric Lieuw (41), geboren in Suriname uit Chinese ouders en sinds z'n achttiende in Nederland. Hij leidde diverse clubs van de Haagse zondagsschool en bezoekt de Nederlandstalige diensten vanaf het eerste uur. ,,Voor ouderen was het moeilijk de controle over 'hun traditie' uit handen te geven. Aan een Nederlandse voorganger nog wel - Hans Wulffraat - dat was in het begin moeilijk te verteren. Ook de lossere liturgie was een bittere pil. Weten jullie wel wat aanbidding is?, krijgen we nog vaak te horen.'' Ook Lieuw vindt de Nederlandstalige diensten onmisbaar geworden. Sindsdien zijn jongeren trouw aan hun gemeente en nemen ze vaak vrienden mee, merkt hij. De groep christenen in Den Haag groeit. Inmiddels ziet de eerste generatie die positieve wending ook. Dat heeft de meeste kou uit de lucht gehaald. Ook Wulffraat is nu geaccepteerd. Lieuw: ,,Ik denk dat veel ouders blij zijn dat hun kind naar de kerk gaat. Dat is al heel wat. Geloof verbindt Chinezen onderling.''
Wat blijft steken, is de zorg dat de komst van Nederlandstalige diensten het einde betekent van de authentieke Chinese kerk. Met de taal verdwijnt de traditie, hoort Lieuw veel ouderen klagen. Ook Wulffraat hoort dat geregeld voorbij komen. ,,Die zorg is reëel. We willen groeien tot een multiculturele kerk, maar daar zitten grenzen aan, als je het mij vraagt. De Chinese kerk is een Chinees dorp op zondag, waar mensen familiair zijn met elkaar, waar in de dienst verjaardagen worden gememoreerd en waar men elkaar aanvoelt. Vermeng je dat te veel met andere culturen, dan blijven Chinezen uiteindelijk weg omdat ze zich niet meer herkennen in de ander. Een Chinese kerk moet dus wel Chinees blijven.''
Wulffraat denkt dat de verschuiving van Chinese diensten naar Nederlandstalige uiteindelijk niet zo snel zal gaan als de meeste ouderen vrezen. ,,Nog steeds zitten er op zondag honderd tot honderdvijftig mensen in de Kantonese dienst. Daarnaast komen er jaarlijks zo'n tienduizend studenten naar Nederland die alleen maar Chinees praten, en van die kerkdiensten gebruikmaken. Het is echter wel zo, dat de nieuwkomers vooral Mandarijn spreken. Het Kantonees raakt op de achtergrond.''
Napraten
Als de diensten in de Haagse kerk zijn afgelopen, verzamelen de bezoekers zich op de gang. De 'Nederlandstalige bijzaal' wordt omgebouwd tot koffieruimte, zodat de mensen nog even kunnen napraten. Een enkeling vertrekt meteen. Horecawerkers, zegt een jongen die gasten met een warm welkom onthaalt. ,,De meesten zijn al tijdens de Kantonese dienst opgestaan, omdat veel keukens om elf uur opengaan.'' Het zijn vooral de ouderen die eerder vertrekken en op zondag moeten werken, weet hij. Onder de tweede generatie Chinezen zit nog maar weinig horecapersoneel. ,,Hun ouders hebben het geld dat ze verdienden besteed aan goede opleidingen voor hun kinderen. De meeste bezoekers van de Nederlandstalige dienst zijn hoogopgeleid: ict'ers, juristen, bedrijfskundigen. Die zitten de hele dienst uit, want net als Nederlanders zijn ze op zondag gewoon vrij.''
Grondslag
De Haagse en Rotterdamse Chinese gemeenten zijn onderdeel van EMSI Europe, dat staat voor Evangelical Mission and Seminary International. EMSI is een overkoepelende organisatie voor Chinese christenen in Europa. Evangelisatie staat hoog op de agenda. De grondslag van de gemeenten is de apostolische geloofsbelijdenis. In Nederland zijn zeven kerken aangesloten. De voertaal is Kantonees. De tweede en vierde zondag van de maand is er in Rotterdam en Den Haag een Nederlandstalige dienst, in Amsterdam is dat de laatste zondag van de maand.
