Char en 'een oude man, gehuld in een mantel...'
Char heeft er twee gelovigen bij, schreef Reina Wiskerke op donderdag 20 december in deze krant. In november 2005 schreef haar collega Koert van Bekkum ook al eens over Char Margolis, het medium dat mensen via 'readings' in contact brengt met overleden dierbaren. Sinds afgelopen donderdag wordt het programma Char weer door RTL4 uitgezonden. Het scoort hoge kijkcijfers.
Een link naar Saul bij de heks te Endor ligt voor de hand. Wiskerke en Van Bekkum legden die link. Maar hoe ligt die precies?
1 Samuël 28 is een geschiedenis die tot de verbeelding spreekt. Saul vraagt een medium de overleden Samuël te laten opkomen uit de dood. En zo waar, er wordt gecommuniceerd tussen de koning en de profeet! Het verhaal laat menig orthodoxe Bijbellezer met vragen achter. Wat gebeurt hier? Is het werkelijk Samuël die uit de aarde opkomt en spreekt?
De uitleg van dit gedeelte heeft veel exegeten beziggehouden. Sinds de Reformatie denken sommige Bijbeluitleggers dat er sprake is van zinsbegoocheling. Als de heks Samuël oproept, zegt zij dat zij een schim waarneemt. In werkelijkheid ziet zij niets. Als medium geeft zij aan Saul door wat Samuël zogenaamd zegt. Boerenbedrog dus. Er is geen sprake van het oproepen van geesten van doden.
Een andere uitleg die in de vorige eeuw sterk naar voren kwam, wijst in de richting van de parapsychologie c.q. telepathie. In dat geval voelt de heks haarfijn aan wat Saul denkt en beleeft. Zij projecteert zijn gevoelens in de (al dan niet aanwezige) geest en construeert zo een dialoog tussen de koning en de profeet. Deze uitleg houdt rekening met occulte invloeden. Immers, als er wel een geest aanwezig is, houdt de heks zich bezig met spiritisme (geloof dat de mens na zijn dood zijn persoonlijk bestaan als geest voortzet en onder bepaalde omstandigheden in staat is zich met zijn nabestaanden in verbinding te stellen) of necromantie (het voorspellen van de toekomst door het te-voorschijn-roepen van doden).
Wie echter 1 Samuël 28 leest, kan niet heen om de directe dialoog tussen Saul en Samuël. Het medium blijft op de achtergrond. Nadat zij de schim heeft opgeroepen, treedt zij terug. Zij spreekt pas weer als Samuël uitgesproken is. Bovendien is er weinig of niets in dit gedeelte te vinden dat boerenbedrog of telepathie doet vermoeden.
Nog enkele overwegingen. Het volk Israël leefde in een wereld waarin dodenbezwering aan de orde van de dag was, vooral bij de Kanaänieten. Sprekend is dat Endor een Kanaänitische enclave was (Jozua 17:11). Op diverse plaatsen waarschuwt de HEER zijn volk ernstig voor occulte praktijken als het oproepen van geesten van doden. Je leest erover in Leviticus 19:26,31, 20:6-7,27 en Deuteronomium 18:10-11. Zou God zijn volk zo indringend waarschuwen voor zaken die in feite neerkomen op zinsbegoocheling of aanvoelend vermogen?
Duivelse activiteit
Wie Schrift met Schrift vergelijkt, vindt nog een interessante tekst. Mijns inziens is de boodschap van 1 Kronieken 10:13-14 van doorslaggevend belang. Daar staat dat Saul de dood vond omdat hij de HEER ontrouw was geweest én omdat hij de geest van een dode had geraadpleegd in plaats van de HEER om raad te vragen. Is dit niet een echo van wat er staat in Leviticus 19-20 en Deuteronomium 18?
Een oude exegese wijst op demonie. Er is wel degelijk sprake van een geest die opgeroepen wordt en communiceert met Saul! Tertullianus, Luther, Calvijn en Abraham Kuyper gaven een dergelijke verklaring al. In 1 Samuël 28 is sprake van duivelse activiteit. De vraag is wel hoe een demon zich verhoudt tot de persoon van Samuël. Want de schim die uit de aarde opkomt en spreekt, doet zich voor als Samuël en geeft een boodschap van God door: de HEER is van Saul geweken en hij zal sterven. Een demon die spreekt namens God?
Gods toelating
Al komt het op sommigen wat vreemd over, naast de geschiedenis van 1 Samuël 28 zijn nog enkele Bijbelplaatsen te vinden waar zoiets gebeurt. Onder Gods toelating komt satan in actie. De HEER is de Almachtige die zich in zijn regering ook van gevallen engelen bedient. Zo zendt God een boze geest tussen koning Abimelek van Sichem en de burgers van die stad (Richteren 9:23). Vervolgens, in 2 Samuël 24:1 lees je dat God koning David aanzet tot een volkstelling. In 1 Kronieken 21:1 lees je hoe God dat doet: satan zet David in beweging. In de derde plaats lees je in 1 Koningen 22:19-23 dat de HEER een geest van zijn troon naar de aarde stuurt om de profeten van koning Achab leugens te laten profeteren. Het bekendste voorbeeld vind je in de eerste hoofdstukken van het boek Job. God staat toe dat de duivel Job kaalplukt en ziek maakt. Een vijfde voorbeeld wordt gevonden in Lucas 22:31-32 waaruit blijkt dat satan zijn verzoeking op de discipelen - in het bijzonder op Simon Petrus - mag loslaten. Alleen door Jezus' gebed blijft Petrus' geloof behouden.
Deze voorbeelden maken God geenszins tot een bron van kwaad. Ze laten juist zijn almacht zien. Duivel en demonen staan onder Gods gezag. Dat maakt de mens niet minder verantwoordelijk en de 'readings' van de heks te Endor en Char op RTL4 niet minder verwerpelijk.
Lieuwejan van Dalen is christelijk-gereformeerd predikant in Hoogeveen.
de mening van het Nederlands Dagblad