De Kruijf: Pas je geloof niet aan
Na de moord op Theo van Gogh brandde in Nederland de discussie los over de vrijheid van meningsuiting. In het christelijk geloof speelt de heiliging van de naam van God een grote rol. ,,Een brandende vraag is nu hoe dit onopgeefbaare in het geloof van een christen zich verhoudt tot de vrijheid van menigsuiting in ons land'', aldus de organisatoren, het Theologisch Wetenschappelijk Instituut in Leiden en het Confessioneel Gereformeerd Beraad in de Protestantse Kerk.
Dat in Nederland de roep steeds luider wordt om godsdienstvrijheid te beperken tot het privé-domein, komt volgens De Kruijf door de opkomst van de islam. Deze godsdienst past niet in de gevestigde kaders. ,,Varianten van het christendom waren in de loop der tijd verenigbaar gemaakt met de Verlichting (volgens deze eind zeventiende eeuw opgekomen stroming kan de waarheid worden gevonden met behulp van het verstand, red.), het protestantisme inclusief zijn rechter randje en zelfs de Rooms-Katholieke Kerk. De islam is weerbarstiger, ruwer. Sommigen zeggen: die moet nog beschaafd worden. Anderen zeggen: dat lukt nooit. Ik zeg: is in dat ruwe niet iets in geding dat typerend is voor alle godsdienstig leven, maar dat in ons westers christendom verregaand is uitgesleten? Vormt de situatie geen aanleiding tot zelfreflectie en zouden we daar onze samenleving ook geen dienst mee bewijzen?''
Vreemdheid
Als het gaat om gelijkwaardigheid van man en vrouw en hetero- en homoseksualiteit steekt de islam daar vreemd bij af, constateert De Kruijf. ,,Net zo vreemd als het orthodox-protestantisme en net zo vreemd als het rooms-katholicisme. En toch valt hun vreemdheid minder op. Met die twee hebben we leren leven. Ze zijn ons bij al hun vreemdheid vertrouwd.''
,,Het is toch opvallend dat ze alle drie op dezelfde punten niet voldoen aan de moderne westerse standaard. Het ligt erg voor de hand om vast te stellen dat deze drie godsdienstige stromingen achter gebleven zijn. En dat is ook zo. Ze lopen ongeveer een halve eeuw achter. We zouden wat clement kunnen zijn met wie nog niet zo ver is als wij.''
Maar een gelovige wil niet benaderd worden alsof ,,hij dezelfde ontwikkeling doormaakt maar dan in slow-motion. Hij beleeft zijn morele oordelen niet als cultureel en historisch bepaald maar als lijnen die door God getrokken zijn. In deze religieuze rechtvaardiging van zijn opvatting wil de gelovige erkend en gerespecteerd worden.''
Die erkenning brengen ,,wij'' moeilijker op dan welwillendheid voor de gelovigen, aldus De Kruijf. ,,We mogen de opvatting huldigen dat godsdienstig leven op illusies gebaseerd is. Maar in de publieke ruimte eist het respect dat men de suggestie dat godsdienstig leven lucht en leegte is, achterwege laat. Dat men integendeel erop uit is ruimte te scheppen voor andere opvattingen en belevingen. We hoeven niet de gelijkwaardigheid van verschillende culturen te erkennen, maar ze hebben wel het recht te overleven. Erkenning houdt eenvoudigweg in dat we de ander niet pas aanvaarden als die verandert.''
Zijn opmerkingen waren niet alleen bedoeld voor ,,ongelovige liberalen'', benadrukte De Kruijf. ,,ik wil ze ook gelovigen voorhouden. Kennen wij godsdienst zelf niet vooral als gestolde lava, als erfenis. Nemen wij het gebed om heiliging van de Naam zelf wel ernstig?''
Schroom
Ook prof. dr. H.J. de Jonge, hoogleraar Nieuwe Testament, ging in op de taak van de gelovige die bidt: 'Uw naam worde geheiligd'. ,,Wij vragen dan dat Gods reddend handelen meer en meer erkenning zal vinden en geëerbiedigd zal worden. Maar dat kunnen wij niet vragen zonder ook zelf die erkenning van en eerbied voor Gods reddend handelen op te brengen. Wij mensen heiligen Gods naam door zo te leven - dat wil zeggen door Gods wil te gehoorzamen en een onberispelijk leven te leiden - dat iedereen ziet en erkent dat God de ware God is.''
Daarbij valt volgens De Jonge ook te denken aan de lofprijzing van God in de eredienst. Hij vroeg zich af of de erediensten ,,werkelijk voldoende door eerbied, ontzag en schroom worden gekenmerkt. Zijn onze diensten niet teveel vergaderingen als van een willekeurige, wereldlijke, burgerlijke vereniging? Gedragen we ons in de dienst echt als geplaatst in Gods tegenwoordigheid?''
