Ambtsdrager staat niet meer voorop
De in juni gepubliceerde procedure betekent een breuk met het verleden.
Op de eerste plaats maakt het besluit om een dergelijke procedure vast te stellen duidelijk dat hier behoefte aan is. Dat een bisschop (of overste van een religieus instituut) niet geschikt is om zijn bisdom (of orde of congregatie) te leiden, is blijkbaar geen incident meer.
In de tweede plaats wil de paus een einde maken aan slepende zaken van bisschoppen die ofwel zelf misdrijven hebben gepleegd, ofwel andere daders te veel de hand boven het hoofd hebben gehouden.
Primair is de procedure gericht op bisschoppen die nalatig waren om priesters aan te pakken die beschuldigd waren van en veroordeeld waren voor seksueel misbruik. Maar ook bisschoppen die het beheer van het vermogen van het bisdom niet in de hand hebben, kunnen uit hun ambt gezet worden langs deze administratieve procedure.
De afgelopen jaren zijn er voorbeelden van bisschoppen die na lang getouwtrek uit hun functie gezet zijn, maar van wie vervolgens de status van hun ambt onhelder is: de bisschoppen van Brugge en Limburg (Duitsland) zijn de bekendste voorbeelden. Dat getouwtrek moet nu verleden tijd zijn.
geen beroep mogelijk
Het gaat hier niet om een gerechtelijke procedure met onafhankelijke rechters. Er wordt een forum gecreëerd waar bisschoppen (en oversten van religieuzen) zich moeten verantwoorden. Hoor en wederhoor wordt toegepast, omdat het recht van verdediging fundamenteel is.
De schade die door een bisschop wordt veroorzaakt, kan fysiek, moreel, spiritueel of financieel zijn. Ook wanneer de bisschop moreel niet schuldig is, maar toch objectief ernstig tekortschiet, kan hij uit zijn ambt ontslagen worden. Er wordt geen mogelijkheid van beroep voor de bisschop genoemd. Aangezien de beslissing door de paus specifiek wordt goedgekeurd, is geen beroep mogelijk.
De paus en zijn medewerkers hebben niet gekozen voor een procedure via het kerkelijk strafrecht. Niet de (morele) verwijtbaarheid van de bisschop staat op de eerste plaats, maar de effectiviteit van het bisschopsambt.
Hieruit blijkt een verdere doorwerking van het Tweede Vaticaans concilie: niet de ambtsdrager staat voorop, maar de gemeenschap van gelovigen die in een bisdom verzameld is. De bisschop is daaraan dienstbaar en als dat niet effectief is, moet de bisschop wijken ten faveure van het bisdom.
nieuw bisschopsprofiel
In het verleden kon een bisschop ook uit zijn ambt worden gezet, maar door een procedure vast te stellen en te publiceren, wordt er een duidelijk signaal afgegeven. De preventieve werking moet niet onderschat worden en kan bij de selectie van nieuwe bisschoppen een rol spelen. Bij de screening en selectie van kandidaten zal scherper gekeken moeten worden naar de effectiviteit van hun talenten voor het bestuur van een bisdom.
De paus heeft herhaaldelijk blijk gegeven van een – voor de Rooms-Katholieke Kerk – originele visie op het bisschopsambt. De procedure is een nieuw element in het profiel van het bisschopsambt – dienstbaar, ruikend naar de kudde, bereid voor het heil van de kudde en de verloren schapen risico’s te nemen. Niet iedereen zal dit op prijs stellen, maar een vorm van aggiornamento – de kerk bij de tijd brengen – kan dit wel genoemd worden. <