Wat je al niet aantreft in oude kerken
Schoonmakers deden in de voormalige vrijgemaakt-gereformeerde Goede Herderkerk in Bedum een opvallende vondst: een voorwerp dat verdacht veel leek op een rechaud, een warmhoudplaatje voor gerechten. Het geval was achteloos weggestopt in een van de gangkasten bij de keuken van het monumentale kerkgebouw. Ze wisten de neiging om het ding weg te gooien te onderdrukken, en dat is maar goed ook: het bleek te gaan om een bijzondere doopvont.
Architectuurhistorica Anja Reenders uit Groningen kent het geheim van dit roerend religieuze erfgoed. De kerk werd in 1937 gebouwd door de Groninger architect Egbert Reitsma (1895-1966) in de bouwstijl van de Amsterdamse School, die zich kenmerkt door het gebruik van expressieve vormen. Het gebouw heeft glas-in-loodramen en een fraai vormgegeven preekstoel waaraan vroeger de doopvont vastzat, vertelt Reenders. ‘Reitsma werkte veel met kleurrijke panelen. In de Bedumer kerk zie je er ook een paar. Een van die panelen, een rode, zat aan de kansel, mét de doopvont. Maar die is al snel verwijderd. Ik vermoed dat men vond dat het paneel te veel afleidde van de man op de preekstoel, of liever gezegd: van wat uit zijn mond kwam.’
De historische waarde van de doopvont is groot, weet de historica. In 2003 is de kerk bij een restauratie zo veel mogelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht. ‘Het zou mooi zijn om deze doopvont weer op zijn oude plek te bevestigen. We moeten nog eens goed zoeken of het paneel nog ergens in de kerk ligt. Anders kunnen we het reconstrueren.’
hondenslager
Worden er vaker dergelijke bijzondere vondsten in kerken gedaan? Ja, zegt Annemieke Woldring van de Stichting Oude Groninger Kerken, eigenaar van 84 monumentale kerken, waaronder sinds 2014 de Goede Herderkerk. Spontaan schiet haar de oude kerk in Nieuw Scheemda te binnen. Naast de kansel in dit godshuis uit 1660 hangt een houten stok met een strook leer eraan. Het is een zweep die in vroeger tijden werd gebruikt om honden de kerk uit te ranselen. Het gebouw werd op zondag gebruikt voor de eredienst, maar op andere dagen voor handel. Met het publiek slopen honden naar binnen. Een speciaal aangestelde hondenslager joeg de dieren weg. Ze brachten ziekten over.
De Scheemdase hondenzweep wordt ook genoemd in het boekje De kerk als schatkamer van Marco Blokhuis van Museum Catharijneconvent in Utrecht. Daarin staan veel meer bijzondere voorwerpen uit kerken: rouwborden, doopbekkens, een Spaanse stoel en gekalligrafeerde herdenkingsteksten met knipselranden. De specialist op het gebied van het protestantse religieuze erfgoed noemt het verrassend wat hij ‘elke keer weer’ tegenkomt in de vele leegkomende kerkgebouwen waarvan zijn organisatie de religieuze voorwerpen inventariseert.
Twee weken geleden nog werd hem in de kerk van de Protestantse Gemeente Twist, Hauwert, Oostwoud en Midwoud een zilveren schaal getoond. Niemand wist waarvoor die diende. De schaal paste niet bij het avondmaalsgerei. ‘In de kerk zag ik een zwarte standaard met bovenin een gat. Het gebruik daarvan was ook onbekend. De schaal bleek daar precies in te passen. Ik denk dat die gebruikt werd om te dopen. Zo’n verplaatsbare bijzettafel met schaal bood meer ruimte dan de doopvont die aan de preekstoel vastzat.’ ?