Luister naar

In verzet tegen vaccinatiedwang

Nieuws
In de rubriek Net als vroeger wordt vanuit de actualiteit van nu teruggeblikt naar de actualiteit van toen. Vandaag: gewetensvrijheid of vaccinatiedwang.
Willem Bouwman Willem Bouwman
donderdag 30 augustus 2018 om 03:00
De Engelse arts Edward Jenner voert in 1796 de eerste vaccinatie tegen pokken uit bij de achtjarige James Phipps. Schilderij van Ernest Board.
De Engelse arts Edward Jenner voert in 1796 de eerste vaccinatie tegen pokken uit bij de achtjarige James Phipps. Schilderij van Ernest Board. wikimedia commons (boven) en scottish national galleries

Amersfoort

De Wereldgezondheidsorganisatie WHO was ooit van plan om drie besmettelijke ziekten uit de wereld te helpen: polio, pokken en mazelen. Het middel was vrij eenvoudig. Mensen krijgen geen polio, pokken en mazelen als ze zich laten vaccineren met een antistof. Niet alle mensen doen dat, zodat polio en mazelen geregeld de kop opsteken, ook in Nederland. Wel zijn de pokken stapsgewijs uit Nederland verdwenen. De laatste epidemie dateert uit 1900, het laatste ziektegeval uit 1954. Volgens de WHO zijn de pokken sinds 1979 wereldwijd verleden tijd.

De polio en de mazelen blijven geregeld slachtoffers eisen. Vijf jaar geleden was er een uitbraak van mazelen in de zogeheten Biblebelt, de strook van Zeeland tot de kop van Overijssel, waar veel reformatorische christenen wonen. Een deel van hen heeft principiële bezwaren tegen inenten, omdat niet de mens maar God over ziekte, leven en dood beschikt. In 2014 stierf in Tholen een niet ingeënt meisje van 17 aan de gevolgen van een mazeleninfectie.

De laatste polio-epidemie in Nederland deed zich voor in 1992 in Streefkerk in de Alblasserwaard. Het toenmalige kabinet-Lubbers III zag af van een inentingsplicht, omdat het meer verwachtte van voorlichting en overtuiging. Die voorlichting werd gegeven in het boekje Polio. Een gesprek hervat, geschreven door een voorstander van inenting, de gereformeerde ethicus Jochem Douma, en een tegenstander, ds. Aart Moerkerken, predikant in de Gereformeerde Gemeenten. De Nijmeegse historicus Peter Maas beschreef de historische achtergrond.

koepokken

De discussie over het inenten tegen besmettelijke ziekten is begonnen toen er een middel tegen de pokken gevonden werd. Dat middel staat op naam van de Engelse dokter Edward Jenner (1749-1823). Jenner wist van het bestaan van koepokken, een pokkenvariant die voorkwam bij koeien, waardoor ze puistjes op de uier kregen en minder melk gaven. Ze gingen er niet aan dood. Mensen die besmette koeien molken, bleken immuun te worden voor andere pokkenvirussen.

Zo kwam Jenner op het idee om twee kinderen te infecteren met pus uit koepokken. Net als de koeienmelkers werden ze immuun voor andere pokkenvirussen. Het was een belangrijke ontdekking, want de pokken brachten onnoemelijk veel leed teweeg. In de tijd van Jenner stierven er in Europa jaarlijks 400.000 mensen aan de pokken, onder wie relatief veel kinderen.

Jenner beschreef zijn methode in een boekje uit 1798 met de titel Inquiry into the cause and effects of Variolae Vaccinae, waarin het begrip vaccinatie werd gemunt. Het woord was afgeleid van het Latijnse woord voor koe, ‘vacca’, en koepokken, ‘vaccina’. Jenner werd er beroemd mee, want vaccinatie redde vele mensenlevens. Toen Jenner in 1823 overleed, wilde een Amsterdamse professor een ‘feest der mensheid’ houden, ter ere van Jenner.

In het sterfjaar van Jenner was vaccinatie in Nederland geen keuze meer. De minister van Onderwijs, Anton Falck, besloot dat kinderen die niet waren ingeënt, en dus geen vaccinatiebewijs of ‘pokkenbriefje’ konden tonen, niet meer op school mochten komen.

Armlastige mensen ontvingen geen bedeling meer als ze niet waren ingeënt. Predikanten prezen vaccinatie bij hun gemeenteleden aan. In Ruurlo ging ds. J.H. Woldringh met de pokkenprik langs de huizen en vaccineerde 51 kinderen uit zijn gemeente. Met medewerking van de pastoor gaf hij ook de katholieke kinderen een prik.

weldadige crisis

Toch waren er mensen die zich niet lieten inenten. Het bekendste voorbeeld zijn de orthodoxe protestanten, die zich lieten leiden door de arts Abraham Capadose en diens geestverwanten uit het Réveil. Volgens Capadose waren de pokken een ‘weldadige crisis’ in de ontwikkeling van de mensheid en was vaccinatie zinloos, omdat andere ziekten in plaats van de pokken zouden komen, zoals mazelen en roodvonk. Capadose redeneerde vanuit de gedachte dat God alleen over leven en dood beschikt, en dat vaccinatie zou spotten met Gods voorzienigheid.

Verzet tegen vaccinatie was er eveneens in het katholieke zuiden. De vaccinatiegraad bleef er laag, doordat de katholieke elite weerzin voelde tegen de verlichte protestanten in het noorden, voor wie het vaccineren een vorm van beschaving was en de koepokprik het paradepaardje van de vooruitgang. De meeste afgescheidenen, de orthodoxe gereformeerden die tijdens de Afscheiding van 1834 de Hervormde Kerk verlaten hadden, lieten zich evenmin vaccineren. Hun bekendste leider, Hendrik de Cock, verloor in 1841 zijn jongste zoontje aan de pokken.

De discussie laaide op als het land door een pokkenepidemie getroffen werd, zoals in 1870/’71. Meer dan twintigduizend Nederlanders stierven aan de pokken. Het was de zwaarste epidemie sinds jaren. Het virus had zich snel verspreid door nieuwigheden als het treinverkeer en de groei van de steden. Er kwam toen een wet die vaccinatie voor alle leerlingen verplicht stelde, ook de leerlingen in het bijzonder onderwijs.

zware boete

Abraham Kuyper, de leider van de orthodoxe protestanten, organiseerde een petitionnement, een smeekschrift aan koning Willem III, om de wet niet te tekenen. Kuyper was niet tegen vaccinatie, wel tegen gewetensdwang. Tachtigduizend mensen plaatsten hun naam onder het petitionnement, maar de koning liet zich niet vermurwen. Dankzij de nieuwe wet steeg de vaccinatiegraad van 60 naar 85 procent. Wie de vaccinatieplicht verzaakte, riskeerde een boete van 5 tot 25 gulden, een enorm bedrag in die tijd.

De orthodoxe protestanten bleven zich verzetten en stichtten een ‘Bond tegen de Vaccinedwang’. In het parlement streed de Antirevolutionaire Partij, de partij van Abraham Kuyper, onvermoeibaar tegen de vaccinatiedwang, uit overtuiging, en later ook om de SGP de wind uit de zeilen te nemen. Uiteindelijk kwam er in 1939 een nieuwe Inentingswet, die rekening hield met gewetensbezwaarden. <

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Agenten met machinegeweren bewaken de Dom in Keulen rond Kerst en Nieuwjaar na de ontdekking van aanslagplannen van ISIS-Khorasan.

ISIS heeft Europa nog steeds in het vizier voor aanslagen als die in Rusland

In heel Europa zijn veiligheidsdiensten in staat van paraatheid. Want de aanslag in Moskou was niet het enige plan van ISIS. Het heeft Europa weer stevig in het vizier, te beginnen met kerken.

‘Je kunt aan je vlucht een CO2-uitstootcijfer hangen, maar wat zijn de precieze gevolgen dan?'

Waarom we toch blijven vliegen ondanks schaamte. 'Zet op een rij wat je belangrijkste waarden zijn'

Vliegschaamte blijft een dingetje, van de 18 tot 65-jarigen heeft 1 op de 5 er last van. Waarom blijven we vliegen, terwijl we weten dat het het klimaat fors schaadt?

De brug over het Noordhollandsch Kanaal bij Purmerend ligt midden in de A7, en is verreweg de belangrijkste verkeersader in het gebied.

Motorambulances en speedpedelecs om de file te omzeilen: de brug over de A7 wordt verbouwd

De verkeersoverlast in Noord-Holland zal gigantisch zijn zodra Rijkswaterstaat begint met de versteviging van een brug, midden in de A7. Artsen en verpleegkundigen maken zich zorgen over de gevolgen voor de spoedzorg.

Boerenprotest dinsdagmorgen in Brussel.

EU-landen komen boeren ongekend snel tegemoet, GroenLinks spreekt van 'symboolpolitiek'

De EU-landen zijn akkoord met een serie maatregelen die tegemoetkomen aan de protesten van boeren. De milieueisen om EU-landbouwsubsidies te krijgen worden versoepeld, kleinere landbouwbedrijven worden helemaal niet meer gecontroleerd.

Het gezin Laan, met rechtsboven Henk-Willem en daaronder zijn gehandicapte zoon Joas pleit voor betere toiletvoorzieningen voor mensen als Joas. ‘We hopen dat het balletje nu snel verder gaat rollen.’

Waar verschoon je onderweg een ernstig gehandicapt kind? 'Soms moet het in de bosjes'

Naar de wc gaan tijdens een dagje uit levert kinderen en volwassenen met een ernstige beperking veel gedoe op. Ze hebben vaak een ruimte nodig waarin ze liggend verschoond kunnen worden. Maar die zijn er nauwelijks.

Anniek Pheiher leidt een trainingssessie voor activistische beleggers bij The Field in Leiden.

Klimaatactivistische beleggers trainen voor de confrontatie met CEO's: 'Ik wil ja of nee horen'

In de aanloop naar het aandeelhoudersseizoen stoomt Milieudefensie honderden klimaatactivisten klaar om een duurzamer beleid af te dwingen bij bedrijven. Actrice Anniek Pheifer traint de activistische beleggers.