Opinie: 3 manieren waarop de overheid kan kiezen voor radicaal rentmeesterschap

Het kabinet-Rutte is naar eigen zeggen ‘het groenste kabinet ooit’, maar toch laten concrete maatregelen nog op zich wachten. Wat nodig is, is een duurzaamheidsvisie gebaseerd op rentmeesterschap, op de overtuiging dat de wereld niet van ons is, maar (slechts) bij ons in beheer.

Vergelijk het met een huis van iemand anders waar je in mag verblijven. Uiteraard mag je dan niets stelen of kapotmaken, maar er komen ook plichten bij kijken: het huis schoonhouden en de planten water geven.

Dit uitgangspunt is radicaal. Het gaat niet om een beetje duurzamer, maar om duurzaam genoeg om het huis intact te laten. Hieruit volgt dat de bescherming van de wereld om ons heen niet selectief mag zijn. We moeten dus niet alleen beschermen wat ons goed uitkomt, maar ook datgene waar we zelf de toegevoegde waarde (nog) niet van inzien. Net als dat we in het door ons gebruikte huis ook niet een plant mogen laten doodgaan omdat we deze niet mooi of nuttig vinden, want wie zijn wij om die keuze te maken?

terug naar nul

Wie zegt voor rentmeesterschap te staan, laadt dus nogal een verantwoordelijkheid op zich. Concreet betekent het namelijk dat vervuiling en uitbuiting van de aarde terug moeten naar nul, en zelfs dat de al aangerichte schade moet worden hersteld.

Principieel gaat het erom onderdeel te zijn van de oplossing, en niet van het probleem.

Omdat de mens rentmeester is, behoort de overheid dat ook te zijn (en niet andersom).

Daarbij hoort om te beginnen het ondersteunen van maatschappelijke initiatieven.

Aansluiten bij wat al gebeurt, is de houding die nodig is om tot een duurzaamheidsbeleid te komen dat effectief is, maatschappelijk draagvlak heeft en rekening houdt met de (internationale) concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven.

consumentisme

Dit duurzaamheidsbeleid is om die reden anders dan dat van GroenLinks, maar het is ook geen ‘Groen Rechts’, dat de oplossing louter in technologische innovatie ziet, en zich kortweg laat omschrijven met ‘Niet minder vliegen, maar duurzamere vliegtuigen’.

Natuurlijk moet technologische innovatie een onderdeel van duurzaamheidsbeleid zijn, maar de problematiek is te groot om niet ook veel andere maatregelen te nemen. Groen Rechts ontkent dat consumentisme de ware oorzaak is achter de vervuiling en uitbuiting van de aarde. Zoals de paus in Laudato Sí aangeeft, gebruiken we op deze manier technologie slechts om onze eigen slechte gewoontes in stand te houden.

Wat we nodig hebben is niet GroenLinks of Groen Rechts, maar het midden.

Dat is geen middenweg, maar een eigen weg die deelbelangen overstijgt, verantwoordelijkheden naar vermogen verdeelt, en gericht is op de lange termijn. Dat is het radicale midden.

draagvlak

Het is makkelijk beleid voor te stellen waar geen draagvlak voor is. Net zoals het makkelijk is iets voor te stellen wat op draagvlak kan rekenen, maar ontoereikend is.

In beide gevallen neem je niet serieus dat een groot deel van de bevolking duurzaamheid urgent en noodzakelijk vindt en inziet dat het (op de lange termijn) in ons voordeel is.

Ook is wel duidelijk dat economische groei niet alles is.

Groei zegt bijvoorbeeld niets over de verdeling van de welvaart of de houdbaarheid ervan. Daarom wordt ook steeds meer aandacht besteed aan een breed welvaartsbegrip, waarin naast inkomen ook zaken als onderwijs, gezondheid en milieu worden meegenomen.

Oftewel: niet meer de groei staat centraal, maar wat we echt belangrijk vinden.

Duurzaamheidsbeleid kan hier goed op aansluiten en op zo’n manier worden vormgegeven dat het op een breed draagvlak kan rekenen. Daarvoor moet de overheid langs de volgende drie sporen aan de slag.

1. het goede voorbeeld geven

Om te beginnen moet de overheid zelf helemaal groen worden. Dat betekent onder andere: alleen groene stroom afnemen en waar mogelijk zelf plaatselijk opwekken met zonnepanelen, het wagenpark omzetten, hoge duurzaamheidseisen stellen bij alle aanbestedingen en infrastructuurprojecten.

Duurzaamheidsbeleid is namelijk niet geloofwaardig als degene die het uitdraagt, niet zelf het goede voorbeeld geeft.

2. kosten doorberekenen

Ten tweede moet vervuiling als (maatschappelijke) kosten worden opgenomen in de prijs van producten. Zo wordt het consumentisme ingedamd.

Dit kan bijvoorbeeld door een algemene CO2-belasting in te voeren. Uit de studie De prijs van transitie van De Nederlandsche Bank blijkt dat een verhoging van de belasting op uitstoot met vijftig euro per ton voor een aantal bedrijfstakken die veel uitstoten, forse gevolgen heeft, maar dat er geen grote gevolgen zullen zijn voor de economie als geheel, zelfs niet als de belasting alleen geldt voor Nederlandse bedrijven.

Verder kunnen alle vleesproducten onder het hoge btw-tarief worden gebracht, met daar bovenop nog extra belasting. Dit sluit veel beter aan bij de mate van vervuiling in de vlees­productie. Neem alleen al de uitstoot van methaan en lachgas (broeikasgassen die véél schadelijker zijn dan CO2).

3. geld uittrekken

Ten derde: als duurzaamheid echt prioriteit heeft, moet er ook een aanzienlijk deel van de rijksbegroting naartoe.

Om te beginnen moet een groot deel van de inkomsten uit milieubelastingen ten goede komen aan het duurzaamheidsbeleid. Anders lijkt duurzaamheidsbeleid slechts de melkkoe om andere rijksuitgaven mee te dekken, en die beeldvorming is funest voor het draagvlak.

Door binnen de bestaande rijksbegroting extra geld beschikbaar te stellen hoeven de totale lasten voor burgers en bedrijven niet toe te nemen.

Kortom: richt de economie zo in dat het huis waar we in wonen maar dat niet van ons is, intact blijft.

Dit is een ingekorte versie van een verhaal uit de nieuwste editie van Christen Democratische Verkenningen.