Portret Martin Jan de Jong: Voorbij de zonnetjes (vervolg)

Hij wil hoop brengen, kansen, gelijkwaardigheid. ‘De school in Chennai heeft minder middelen, maar wij hebben veel te ontvangen van hen. Die hele school, de hindoemoeder van mijn schoonzoon daar (die mij met mijn hoogmoedige verleden nota bene kúst), de hindoepleegmoeder van een vriend – heel veel mensen bidden voor mij.’

Het is een van de momenten in het gesprek dat zijn ogen verstarren, overvallen door opkomende tranen. ‘Als je dan nog niet kunt toelaten dat je iets brengt wat mensen raakt, dan heb je een plaat voor je kop.’

geloof

Zijn ultieme geloofsbelijdenis is er een vol verlegenheid: ‘Ik geloof maar dat God het in zijn hand heeft. Anders hebben mensen het in de hand, dan is er geen hoop meer. En die God presenteert zichzelf onorthodox in deze wereld, in genade, vergeving, dienstbaarheid, gelijkwaardigheid, eerlijkheid en trouw.’

Hij is altijd een vragensteller geweest. ‘Als je de volgende keer weer zo veel vragen stelt, ga je maar alleen naar huis’, zei een medecatechisant ooit. In de gereformeerde studentenwereld staakte hij een tijd het bijbellezen omdat iedere tekst een theologische discussie in zich had.

‘Gelovigen kennen veel bezweringsformules – voor God ben je van waarde, een geliefd kind ... Ik voelde dat niet zo, het werd een last. Alsof je ballen onder water moest houden. Niemand zag het, maar wat een energie kost dat!’ Die ballen zijn de laatste vijftien jaar nagenoeg leeggelopen.

En nu? Een paar jaar terug begon hij aan een master theologie om dingen beter te begrijpen. Dat helpt, maar voert hem net zo hard naar nieuwe vragen. ‘Een persoonlijke relatie met God? Dat vind ik ingewikkeld. Mensen met wie ik persoonlijk iets heb, kan ik begrijpen. God niet, Hij is voor mij te groot.’ Hij waarschuwt ervoor Jezus te gebruiken voor je eigen doelen. ‘Als ik in mijn hart maar los ben van geld, kan ik rustig die dure auto kopen, redeneren christenen dan.’

Zelf woont hij in een doorsnee middenwoning in Zwolle-Zuid. De kinderen zijn de deur uit, de achtertuin grenst groen aan een geluidswal.

De laatste jaren komen er nogal wat kaarten door de bus. Lachend: ‘Hét voordeel van de diagnose ‘doodgaan’ is dat mensen je gaan schrijven van hoeveel betekenis je voor hen bent.’

Hij merkt, zelfs in zijn eigen bewoordingen, dat het woordje ‘nog’ erin sluipt: werk je nog gewoon? ‘Ik leef niet vanuit het ‘nog’. Ik wil op het werk dingen verder brengen, ga vanavond op pad met een vriend, bouw met mijn zoon en zijn kinderen een legoboot. Als ik mij richt op straks, wordt het leven nu niet beter, ook niet voor de mensen om mij heen. Gisteren zongen we in de kerk dat ‘prachtige’ lied van Sela: ‘De toekomst is zeker, ja eindeloos goed. Als ik eens moet sterven, als ik U ontmoet: dan droogt U mijn tranen …’

En ook nu zakken zijn ogen onder water. Maar prachtig? ‘Het zijn niet mijn woorden, hoepel op! God heeft mij hier in het leven gezet, met een bedoeling. En dan moet ik mezelf troosten met iets wat komt en beter is? Ik haal troost uit het leven.’

Die rector uit uw jeugd, die in vol vertrouwen absentiebriefjes tekende, zit die ook in u?

‘Iedereen heeft iets te brengen en iedereen is gelijkwaardig. Al op mijn negentiende ging ik mee met vakantiekampen van Dit Koningskind. Die mensen leefden van vakantie naar reünie, naar vakantie. Ze vonden daar iets wat kennelijk ontbrak bij al die professionals die met hen werkten. In heel veel relaties speelt ongelijkheid. Terwijl er iets gebeurt als je een ander mens in de ogen kijkt.’

Daaraan heeft hij als directeur van Dit Koningskind en op scholen geprobeerd te werken. Verantwoordelijkheid geven, luisteren, ontdekken dat mensen vaak goede redenen hebben voor wat ze doen. ‘Op onze school haalt een 12-jarige tijdens een sponsoractie 1000 euro op. Wat doen we met een jongen die daartoe in staat is? Zetten we hem gewoon weer in het bankje met lesverplichtingen, of kunnen we hem anders inzetten? Wij hebben het Bureau van Waarden opgericht en daarvoor jongeren in dienst genomen die op andere momenten leerling zijn. Ze produceren een video, zijn gastheer, helpen bij de ict-desk, zijn fotograaf, blogger. We betalen ze daarvoor en ze krijgen een kerstpakket.

Ik ben bang voor ongelijke verhoudingen. Macht en geld voeden onrecht. Waarom moeten de fietsen van leerlingen op een andere plek staan dan die van het personeel? Zijn leerlingen minder?’

Het fenomeen ‘grootbrengen door klein te houden’ heb ik vaak gezien in mijn werk. ‘Ik kwam weleens met plannen die door een bestuur werden afgeschoten omdat ze niet in de doelstellingen pasten. Pas op dat je geen samaritanenorganisatie krijgt die tot doel heeft ezeltjes van Jeruzalem naar Jericho te transporteren. Dan hoort het optillen van die gewonde langs de weg niet tot de doelstelling. Zo kijk ik naar het onderwijs. De hele wereld om ons heen verandert, met onveilige of gebroken gezinnen. En kerken bieden geen structuur meer – waar vinden jongeren een veilige plek? Dan kun je zeggen: wij zijn er voor het onderwijs en vervolgens naar de politiek of de jeugdzorg wijzen. Maar dan voel ik mij als de priester of leviet. Ik wil een samaritaan zijn.’ ?