Luister naar

Rechtszaak tegen een reformatorische hulpverlener in Malawi: ‘Kom me knuffelen, zei hij. Zo begon het’

Achtergrond
De geruchtmakende rechtszaak tegen de reformatorische hulpverlener Wim Akster houdt Malawi al anderhalf jaar in haar greep. Heeft hij nu wel of niet negen – voornamelijk – jonge mannen seksueel misbruikt? Die vraag wordt met het verstrijken van de tijd steeds moeilijker te beantwoorden. De rechtsgang verloopt traag en lijkt te baden in corruptie.
Annegina Randewijk Annegina Randewijk
zaterdag 8 januari 2022 om 03:00
Afbeelding
beeld Renée de Vink

Onderweg naar Wim Akster krijgt de taxichauffeur lucht van het interview. De zaak-Akster is lokaal nieuws. Hij schudt zijn hoofd. ‘Al die alleenstaande witte mannen zoeken jongens en meisjes om seks mee te hebben. Dat weet iedereen’, zegt hij alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. In zijn jonge jaren was de taxichauffeur er ook bijna ingetuind. ‘Het is echt een probleem in Malawi. Zet dat maar in de krant.’ Ook al stelt hij het ietwat simplistisch, het is niet helemaal uit de lucht gegrepen. Op het Afrikaanse continent stikt het van de misbruikzaken waar westerse mannelijke hulpverleners bij betrokken zijn of van beschuldigd worden. Maar een duidelijke uitspraak of vervolging blijft meestal uit.   

Het is een koele vooravond in de meestal oververhitte stad Blantyre. Een plek die Akster al twaalf jaar zijn thuis noemt. Hij zit wat gespannen op zijn stoel. ‘Jij kent de Afrikaanse context, daarom wil ik wel met je praten’, begint Wim Akster het interview. Hij doelt met ‘context’ op de wijze waarop in Malawi de hazen lopen: met geld krijg je veel voor elkaar. Meer dan 50 procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens en is gemakkelijk te paaien met een paar duizend kwacha (een paar euro). Maar ook het gerechtelijke systeem heeft te maken met corruptie. ‘Dat begrijpen veel Nederlanders niet.’ Hij heeft nog niet eerder journalisten ontvangen, maar wil nu ‘het volledige verhaal’ vertellen. Zijn wangen zijn rood en zijn gebaren groots. ‘Ik weet precies wie de waarheid spreekt en wie niet.’ 

Meerdere rechtszaken tegen Akster

Op dit moment wordt Wim Akster voor verschillende zaken vervolgd. Dit artikel gaat over de omvangrijkste zaak: ‘grove onfatsoenlijkheid’ met negen vermeende slachtoffers. Maar er lopen ook nog twee andere rechtszaken tegen Akster: mensenhandel en ‘aanranding van de eerbaarheid’. Hierbij getuigt een jonge vrouw van negentien jaar tegen Wim Akster dat hij haar seksueel misbruikte en verhandelde voor seksuele uitbuiting.

‘Het zijn niet de Malawiërs die me erin willen luizen. Nee, die jongens (vermeende slachtoffers, red.) worden gebruikt en zijn financieel afhankelijk van een groepje Nederlanders die de boel orkestreren.’ Akster ziet zichzelf als het slachtoffer van de snode plannen van de nieuwe directeur van Timotheos, Gerrit Oomen, en een Nederlandse rechercheur – die liever anoniem blijft – die voor Love Justice International is uitgezonden om mensenhandel aan de kaak te stellen in Malawi. 

Akster was tot 2020 de financieel directeur van de snelgroeiende Nederlands-Canadese stichting Timotheos. Twee jaar eerder gingen er stemmen op in het Nederlandse bestuur dat Akster te veel macht zou hebben in Malawi. ‘Als je een organisatie runt met 1,2 miljoen dollar omzet per jaar, dan heb je macht. Dat is logisch’, reageert Akster daarop. Uiteindelijk werd besloten de stichting te splitsen in een Nederlandse en een Canadese tak. ‘Maar de persoon die de Canadese tak ging leiden, Gerrit Oomen, bleek de zoon van de man in het Nederlandse bestuur die mij weg wilde hebben uit Malawi. Ik vind het erg verdacht dat ik kort na de komst van Oomen werd gearresteerd. En nu zwaait hij zonder problemen de scepter over de gehele organisatie.’

nachtwaker

Oomen ondersteunt vanuit Timotheos de vermeende slachtoffers. Hij is dan ook degene die de volgende dag tegelijk met drie van hen bij het hotel aankomt, waar de mannen later op de dag geïnterviewd worden. Ietwat schuchter schuift Oomen aan om te reageren op de situatie. In 2020 arriveert Oomen in Blantyre en komt naast Akster te wonen op hetzelfde complex. Daar ziet hij een aantal opmerkelijke dingen gebeuren. ‘Achteraf denk je: dat was vreemd. Het waren van die situaties waarbij je je wenkbrauwen optrekt’, vertelt hij gereserveerd. Hij wil de details van die voorvallen niet in de krant hebben, maar geeft off the record een aantal voorbeelden die overeenkomen met de verhalen die de vermeende slachtoffers later op die dag vertellen. Oomen schudt zijn hoofd meerdere keren en zucht: ‘Ik snap Wim niet. Als je zegt dat je onschuldig bent, dan pak je die rechtszaak aan en zuiver je je naam. Maar de afgelopen anderhalf jaar is er niet één keer inhoudelijk over de zaak gesproken.’  

De drie vermeende slachtoffers wachten ondertussen in de weldadige groene tuin van het hotel. Twee studenten en één ex-medewerker van Akster, die sinds het begin van de rechtszaak geen werk meer heeft kunnen vinden. Ze groeiden allemaal op in extreme armoede. ‘We kregen elk jaar in de droge maanden noodvoedsel, omdat we anders niet te eten hadden’, vertelt Daniël* (23) over zijn jeugd. Zo leerde hij Akster kennen. ‘Hij was de eerste mzungu (witte) die ik ontmoette. Iedereen in het dorp kende hem. Er werd wel gefluisterd dat hij een gemene man was, maar dat geloofde ik niet. Hoe kun je slecht zijn als je zo veel mensen helpt?’

Ook voor ex-medewerker Doma* (42) was Akster de eerste witte persoon die hij leerde kennen. ‘Meestal halen witten hun neus voor mij op. Maar Wim was anders. Hij was echt geïnteresseerd in je, tenminste: zo leek het.’ Doma kende de geruchten dat Akster homoseksueel zou zijn, maar hij zag daar geen probleem in toen hij in dienst trad als nachtwaker. Hij had het geld nodig om te zorgen voor zijn gezin met vijf jonge opgroeiende kinderen. 

‘Hij weet dat ik niets kan doen. Ik moet mijn baan houden voor mijn gezin.’

Toen hij na drie maanden in dienst ‘s avonds werd binnengeroepen, zocht hij daar niets achter. ‘Hij zei me dat hij een probleem had met zijn geslachtsdeel. Ik zei gelijk: hoe kan ik je helpen? Hij zou mij wel vertellen wat ik moest doen. Ik moest dichterbij komen en toen stopte hij mijn hand in zijn broek en moest ik spelen met zijn geslachtsdeel.’ Doma schuift op zijn stoel heen en weer en probeert zo snel mogelijk over de situatie te vertellen. Hij richt zijn blik op een punt in de verte en maakt geen oogcontact meer. ‘Akster zei: ik ben niet helemaal op mijn gemak in de woonkamer, kunnen we naar mijn slaapkamer gaan? Ik weigerde. Ik zei: dit is heel erg schaamtevol voor mij, ik ben een getrouwde man met kinderen. Hij dwong mij vervolgens zijn slaapkamer in en deed de deur op slot. Ik kon alleen maar bidden dat ik mijn baan niet zou verliezen.’ Doma moest naakt op het bed gaan liggen. ‘Ik lag als een vrouw en hij kwam boven op mij liggen.’ Doma moest Akster aftrekken. ‘Nadat Akster was klaargekomen, deed hij de deur van het slot en liet mij gaan. Ik begreep niet wat er met me was gebeurd.’ Op de vraag hoe Doma denkt dat Akster ook oudere mannen zoals hij wist te misbruiken, antwoordt hij resoluut: ‘Doordat ik arm ben. Hij weet dat ik niets kan doen. Ik moet mijn baan behouden om mijn gezin te ondersteunen. Hij weet dat hij die macht heeft en daarom kan hij dit doen.’ 

financieel afhankelijk

Al anderhalf jaar loopt de rechtszaak, maar er zijn alleen nog maar procedurele zittingen geweest. En dat frustreert de eisende partij. Het is de advocaat van Akster gelukt om de originele ‘sodomie’-rechtszaak – waarin Doma getuigt – weg te halen bij het strafhof en om te zetten naar het constitutionele hof. De vraag is niet meer of Akster deze mannen heeft misbruikt, maar of de regering wel mag oordelen over wat er in de slaapkamer gebeurt. ‘Het is nu een mensenrechtenzaak geworden’, verklaarde Akster een dag eerder. ‘Ik heb zelf nooit vermoed dat ik als streng reformatorische man symbool zou staan voor homorechten in Malawi. Maar zo is het gelopen. En ik sta daarachter, want ik vind ook dat de regering niets te zeggen heeft over de seksuele voorkeur van een persoon.’ 

Oomen vindt het onbegrijpelijk dat Akster akkoord gaat met de gang van zaken. ‘Want eigenlijk zegt hij indirect, met deze constitutionele rechtszaak, dat het om een wederzijdse relatie gaat. Terwijl het juist de vraag is of het überhaupt vrijwillig was. En wat te zeggen over de machtspositie die hij had binnen de organisatie?’ Alle vermeende slachtoffers waren financieel afhankelijk van Akster. Of doordat zij in dienst waren bij de stichting, of doordat zij onderdeel waren van het sponsorprogramma. De advocaat van de negen overwegend jonge mannen probeert al maanden het proces weer terug te krijgen naar het strafhof, maar dit verzoek is al meerdere keren afgewezen.

vaderfiguur

De vermeende slachtoffers spreken tijdens de afzonderlijke interviews allemaal over machtsmisbruik. De twee studenten vertellen dat zij na het seksueel misbruik te horen kregen dat zij hun mond moesten houden, anders verloren zij hun studiebeurs. Terwijl Akster zich – volgens hen – aan het begin van het contact juist opstelde als vaderfiguur voor de jongens. Beiden waren net achttien jaar geworden toen Akster hen benaderde op Facebook. Bradley* (23) weet nog precies hoe dat eerste contact ging. Het was gelijk heel intensief. ‘Hij stuurde mij berichtjes via Facebook dat ik hem altijd alles kon vertellen en dat ik niet moest twijfelen om contact met hem op te nemen als ik hulp nodig had. Wat het ook was, ik kon bij hem terecht, want hij was mijn baas. Dat zei hij.’ 

Kort daarna kreeg Bradley een telefoon, ‘want dat is gemakkelijker contact houden’ en werd hij meegenomen naar een lodge waar Akster hem kuste en knuffelde. Bradley wist zich ervan af te maken met een smoesje en pakte de bus naar school. Zijn studiegenoot Daniel was niet zo mondig. ‘Na afloop van een overleg met meerdere studenten en Akster moest ik van hem nablijven. Mijn vrienden moesten lachen, want zij wisten wat er met mij ging gebeuren.’

Daniel kijkt beschaamd naar zijn handen. Hij is 23 jaar, maar oogt jong en weerloos. Zijn hoofd houdt hij iets gebogen, terwijl hij zacht praat en af en toe een onzeker lachje laat zien. ‘Toen de deur dicht was, zei hij: kom me knuffelen. Ik knuffelde hem natuurlijk, want hij is mijn baas. Maar toen zoende hij mij gelijk. Zo begon het allemaal.’ Daniel vertelt dat Akster hem een baantje aanbood als tuinman, zodat hij wat extra geld kon verdienen. Hij was de oudste van zes kinderen en alle hoop was op hem gevestigd om het ‘te maken’. Zijn moeder was al jong overleden en zijn vader was hertrouwd. Wat in Malawi eigenlijk betekent dat je praktisch wees bent, want bij dat nieuwe gezin hoor je niet. 

Terwijl Daniel een extra zakcentje probeerde te verdienen bij Akster – ‘maar hij betaalde me pas uit na het misbruik’ – werd hij in het huis geroepen. ‘Ik dacht nog: misschien wil hij alleen even kletsen. Toen ik binnenkwam, was ik verrast dat hij gelijk zijn kleding uittrok. Hij stond naakt voor mij.’ Daniel moest ook zijn kleding uitdoen. ‘Ik begon allemaal verklaringen te zoeken in mijn hoofd: misschien is het gebruikelijk bij witte mensen dat je je werkkleding uitdoet, want anders wordt het huis vies. Ik deed wat me werd opgedragen.’ Terwijl Daniel naakt in de woonkamer stond, werd hij door Akster naar de slaapkamer gebracht. ‘Hij was erg dominant. Ik had het gevoel dat ik er niets tegen kon doen. Ik moest hem aftrekken. Nadat hij was klaargekomen, ging ik weg. Ik was zo boos over wat er met mij was gebeurd. Ik wilde terug naar mijn dorp, ik wilde ontsnappen uit deze situatie, maar ik kon nergens heen.’ Later op de avond kreeg Daniel via een sms’je te horen dat hij ‘erg mooi’ was en dat ‘de andere jongens’ hem wel konden uitleggen hoe Akster het liefst ‘geholpen’ wilde worden. Twee dagen later werd Daniel weer naar binnen geroepen en misbruikt. Een week later kwam de zaak aan het rollen en werd Akster opgepakt.

stigma

En dan beginnen de zogenaamde ‘hazen’ te lopen, zoals Akster het noemt. Verhalen over corrupte rechters, omkoping van getuigen, verdwijnen van bewijslast (dat een paar weken later weer opduikt), machtsmisbruik en valse getuigenissen doen de ronde. Alleen wijst de één naar de ander en de ander naar die ene. Wie de waarheid spreekt, wordt – met het verstrijken van tijd – steeds moeilijker te achterhalen. De zaak draait om geld, macht en seks. Het lijken de ingrediënten voor een dramatische televisieserie uit het Nigeriaanse Nollywood, maar het is de realiteit van alle betrokkenen in de rechtszaak. 

Akster heeft op dit moment geen werk en kan naar eigen zeggen ‘zijn hoofd financieel net boven water houden’. Ondertussen dealen de vermeende slachtoffers met het stigma dat samenvalt met homoseksualiteit. Want als je iets niet wilt zijn in Malawi, is het homo. Daniel: ‘Op de universiteit wijzen mijn medestudenten me na. Ik word gezien als homo, terwijl ik dat helemaal niet ben. Ik wil dat deze nachtmerrie stopt. Ik wil alleen maar erkenning van Akster dat hij ons dit heeft aangedaan. En dan wil ik verder met mijn leven. Ik hoop ooit te trouwen met een vrouw die niet weet wat er met mij is gebeurd.’ 

‘Ik hoop dat hulporganisaties leren van de fouten die hier zijn gemaakt.’

Alle slachtoffers zeggen niet uit te zijn op wraak, maar wel op recht. En zij zien Akster het liefst op het volgende vliegtuig naar Nederland stappen om nooit meer terug te keren. Akster maakt duidelijk dat hij niet van plan is te vertrekken en gaat liever het rechterlijke gevecht aan. ‘Als ik echt voor zestien jaar de gevangenis in ga, dat is de straf die boven mijn hoofd hangt als deze zaak voorkomt bij het strafhof, dan overleef ik dat niet. Dat weet iedereen.’ 

In Malawi zijn de gevangenissen heet, onhygiënisch en overbevolkt. Daarnaast ben je afhankelijk van weldoeners die je voedsel brengen. Heb je die niet, dan is het snel met je gedaan. Akster: ‘Maar ik wil en kan niet terug naar Nederland. Er is daar niets meer voor mij. Hier in Malawi heb ik mijn leven. Ik wil de ervaringen die ik heb opgedaan in de gevangenis (de keren dat hij werd opgepakt en een aantal dagen vastzat, red.) gebruiken voor mijn volgende stichting. Er zitten zo veel mensen onschuldig vast in de gevangenis.’ Dat Akster momenteel ook een stichting opzet voor seksueel misbruikte meisjes, is volgens hem een ‘ongelukkige samenloop van omstandigheden’. Maar hij benadrukt dat hij ‘niets fout heeft gedaan’, dus wil hij niet onder die druk vertrekken. 

De slachtoffers geven ook niet op. ‘Ik wil me uitspreken om zo andere situaties te voorkomen. Ik hoop dat hulporganisaties leren van de fouten die hier zijn gemaakt. Eén persoon moet niet zo veel macht hebben in een organisatie’, zegt Bradley. En daarmee zwemmen deze jonge mannen tegen een heel sterke stroming in. Als het hun niet lukt hun recht te halen, zien zij geen andere mogelijkheid dan te vluchten naar buurlanden, om daar vervolgens ‘opnieuw’ te beginnen. Maar ze bidden voor een andere afloop. Daniel: ‘Met Gods kracht hoop ik op een goede plek terecht te komen in het leven. Zodat ik ook mijn broertjes en zusjes kan ondersteunen in het vinden van een beter leven.’ 

* Daniel, Doma en Bradley zijn niet de echte namen van de vermeende slachtoffers. Hun identiteit is bekend bij de redactie.

verantwoording van dit verhaal

Dit artikel is gebaseerd op gesprekken in Malawi met Wim Akster, drie vermeende slachtoffers, Timotheos-directeur Gerrit Oomen en de lokale onderzoeksjournalist Kandani Ngwira. Ook is gesproken met medewerkers van verschillende hulporganisaties en mensen die betrokken waren bij het onderzoek in Blantyre (hun namen zijn bekend bij de hoofdredactie). Omwille van de leesbaarheid is niet iedereen geciteerd.

Het Nederlands Dagblad heeft Facebookberichten tussen Akster en de vermeende slachtoffers ingezien. Er is geprobeerd een objectief beeld te schetsen van deze complexe situatie zonder mensen te veroordelen. Het verhaal laat zien hoe lastig het is om recht te halen in een land waar corruptie een geaccepteerd onderdeel is van het maatschappelijke systeem. Maar het illustreert ook hoeveel macht de witte hulpverlener ontleent aan zijn positie en huidskleur.

De vermeende slachtoffers worden anoniem opgevoerd om hen te beschermen tegen eventuele represailles uit de gemeenschap. Wim Akster wordt wel met naam genoemd omdat hij dit interview heeft aangegrepen om zijn kant van de zaak te belichten. Het interview is met zijn toestemming opgenomen.

Na inzage van het artikel trok Akster zijn medewerking in en verzocht hij al zijn citaten te verwijderen. De redactie gaat hier niet in mee, omdat vooraf duidelijk is afgesproken dat Akster alleen onjuistheden in zijn quotes zou mogen wijzigen. Op aangeven van Akster zijn enkele feitelijke punten in het artikel aangepast of aangevuld.

Op een tweede aangeboden mogelijkheid om zijn quotes na te lopen en eventuele onjuistheden aan te wijzen ontving de redactie geen reactie. Na vijf dagen kwam de mededeling dat Akster een dag eerder een ongeluk had gehad en in het ziekenhuis lag. Hij bleek daarna wel in staat over zichzelf te berichten, maar een inhoudelijke reactie op het artikel bleef de week erop uit. Omdat een tweede reactie niet noodzakelijk is en tussen eerste inzage en publicatie meer dan twee weken zat, is besloten dit artikel te publiceren.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Verbijsterde Moskovieten brachten bloemen en kaarsen naar de concertzaal waar ISIS-terroristen zeker 133 mensen ombrachten.

Het vreselijke 'succes' van ISIS in Rusland kan erger worden als Poetin zijn wraak op Oekraïne richt

Vrijwel alle terrorismeonderzoekers wijzen naar ISIS als dader van de aanslag in Moskou. Maar het Kremlin wijst steeds nadrukkelijk naar Oekraïne. Daarmee dreigt de aanslag een bloedig vervolg te krijgen.

Gebruik de geblokkeerde Russische tegoeden om Oekraïne te helpen, zeggen westerse politici.

De oorlog van 300 miljard: Amerika en Europa willen Russisch geld pakken en gebruiken voor Oekraïne

Er ligt voor zo'n driehonderd miljard dollar aan geblokkeerde Russische tegoeden in westerse kluizen. Dat geld zou Oekraïne enorm helpen. Maar Rusland dreigt met vergelding en Nederland is daarbij een belangrijk doelwit.

Een blik op de Noord-Gazaanse stad Beit Lahiya. Een groot deel van deze stad is zwaar beschadigd geraakt bij Israëlische aanvallen

Wat staat er na ruim twee maanden oorlog in de Gazastrook nog overeind? 'Er is geen veilige plek meer'

Het is alweer twee maanden geleden toen Israël een grondoffensief begon in de Gazastrook. Sindsdien valt het woord 'vernietiging' bijna dagelijks, maar hoeveel vernietiging is er eigenlijk aangericht in het gebied?

Afbeelding

Deze zes natuurrampen troffen miljoenen mensen in 2023, maar kregen amper aandacht

Niet elke ramp staat automatisch op de voorpagina van de krant. Hoe kan dat eigenlijk? Van Mexico tot Afghanistan en van Canada tot Oost-Congo: welke verhalen hebben we dit jaar nauwelijks gehoord?

De tentkerk die Hamdu (in wit, zelf een bekeerde moslim) heeft opgezet voor bekeerde vluchtelingen in het kamp Washi Kani in Syrië.

Er is wel degelijk hoop voor het Midden-Oosten, blijkt uit de bekering van duizenden moslimextremisten

Het grootste bekeringsfenomeen in het Midden-Oosten sinds de eerste eeuw daagt ons uit om beter na te denken over de kracht van goedheid richting de ander. Zelfs als dat 'de ultieme andere' is, stelt Scott Gustafson.

Akiva van Koningsveld samen met zijn vrouw Rachel in de nederzetting 'Eli'.

Deze Nederlander woont als kolonist op de Westoever: 'Ik draag juist bij aan de vrede in Israël'

Van rechtenstudent in Utrecht naar Joodse kolonist op de Westelijke Jordaanoever: Akiva van Koningsveld (25) gooide zijn leven radicaal om. ‘Er is geen betere plek om te wonen.’