Luister naar

Door vervuiling is een deel van het natuurvlees ongeschikt voor consumptie

Achtergrond
De vervuiling van Munnikenland, een uiterwaard in de Bommelerwaard, leidt ertoe dat er minder ‘wildernisvlees’ op de markt komt dan gebruikelijk. Ook paardenvlees uit de Oostvaardersplassen bleek deze zomer vanwege een te hoog dioxinegehalte deels ongeschikt voor consumptie.
Theo Haerkens
maandag 30 november 2020 om 03:01 aangepast 14:24
Konikpaarden met veulens in het Munnikenland bij Brakel in het westen van de Bommelerwaard.
Konikpaarden met veulens in het Munnikenland bij Brakel in het westen van de Bommelerwaard. beeld Theo Haerkens

Beuningen - Wageningen

‘Natuurbegrazer’ Free Nature kan dit jaar minder slachtvlees verkopen als wildernisvlees. Doordat er kankerverwekkende stoffen zijn aangetroffen in de runderen en paarden die de uiterwaarden van het Munnikenland rond Slot Loevestein in de Bommelerwaard begrazen, is het vlees van die runderen en paarden niet geschikt voor consumptie.

Directeur Roeland Vermeulen spreekt van een behoorlijke tegenvaller. ‘We zijn nog aan het bekijken hoe we verder kunnen.’ Vermeulen benadrukt dat Free Nature zich met zijn ‘sociale kudden’ in de eerste plaats bezighoudt met het laten begrazen van natuurgebied om op die manier vorm te geven aan het landschap. ‘De vleesproductie is daarvan niet meer dan een afgeleide.’ De problemen hebben betrekking op een derde van de gebieden die Free Nature begraast in het rivierengebied. Free Nature heeft steekproeven laten doen bij dieren uit de Millingerwaard bij Nijmegen en uit de Noordwaard, een ontpolderd stuk Biesbosch waar naast Schotse hooglanders en konikpaarden ook waterbuffels lopen. ‘Het vlees van de dieren daar viel binnen de normen.’

onderzoek

De Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzoekt in hoeverre de dioxines en pcb’s waar het hier om gaat, zijn opgenomen door dieren die lange tijd buitendijks hebben gegraasd. ‘We proberen het mechanisme te achterhalen en in zijn algemeenheid uit te zoeken hoe het werkt’, aldus woordvoerder Lex Benden. ‘De meeste boeren laten hun dieren niet zomer en winter buiten lopen en zeker niet jaren achtereen, zoals Free Nature. Dat vermindert het risico dat ze te veel kwalijke stoffen binnenkrijgen.’ Hoelang het onderzoek gaat duren, is nog niet bekend.

‘Het zou triest zijn die dieren zomaar te vernietigen.’

Staatsbosbeheer, dat ook uiterwaarden beheert, heeft voor de zekerheid zijn pachters langs de rivieren die hun dieren hele jaar door buiten laten lopen geïnformeerd over de problemen, zodat zij zelf kunnen bekijken wat in hun geval verstandig is, aldus woordvoerster Joke Bijl.

Zelf had Staatsbosbeheer vergelijkbare problemen met dioxines en pcb’s in de Oostvaardersplassen, waarvoor een maximum van 1100 grote grazers geldt. Voor een deel van de konikpaarden werd een ander woongebied gevonden, de rest zou worden geslacht, bij elkaar honderdvijftig dieren. Het vlees van volwassen hengsten bleek afgelopen zomer echter niet geschikt voor consumptie.

‘Als ze vier jaar oud zijn, is het dioxinegehalte te hoog. Daarom zijn de hengsten ouder dan drie jaar naar de destructie gegaan’, vertelt Bijl.

Omdat er voor edelherten geen normering bestaat, zijn de normen voor runderen toegepast: de herten voldeden daaraan. De heckrunderen uit het gebied mogen vanwege wettelijke beperkingen niet worden geslacht om te worden gegeten, zelfs niet door roofdieren in de dierentuin. De dieren hebben een bijzondere status en dragen ook geen oormerken, zoals verplicht is bij koeien van de boer.

Onderzoeker Ron Hoogenboom van de Wageningen Food Safety Research, expert op het gebied van gifstoffen en voedselveiligheid, verwacht dat vlees van volwassen merries minder dioxine bevat dan dat van hun mannelijke leeftijdsgenoten. Dat is een gevolg van het feit dat merries van die leeftijd veulens hebben en zogen. ‘Dioxines stapelen zich op in het vet en een beetje in de lever. Melk bevat veel vet en als een moederdier haar jong zoogt, verliest het met het vet in de melk ook dioxines.’

verdund

Voor de gehaltes in een kalf of veulen heeft dat uiteindelijk geen gevolgen. ‘Het jonge dier groeit zo hard dat het gehalte aan dioxine in zijn lichaam wordt verdund. In de eerste levensjaren is het peil dus best laag. Pas als het dier is uitgegroeid, neemt het dioxinegehalte toe. Dat duurt net zo lang tot er een evenwicht ontstaat omdat dieren ook altijd wat dioxines uitscheiden.’

Hoogenboom, die meedenkt bij het oplossen van de problemen van Free Nature, verwacht dat de dioxinegehalten in de kuddes rode geuzen en konikpaarden vanzelf afnemen als ze een poos op terrein hebben gelopen waar ze geen nieuwe dioxines of pcb’s binnenkrijgen. In dat geval is het niet nodig dat overtollige dieren worden gedood en naar de destructor gaan.


Rode geuzen van Free Nature in het Munnikenland. - Theo Haerkens

‘Het is de moeite waard om dat uit te proberen. Het zou triest zijn die dieren zomaar te vernietigen.’ De onderzoeker verwijst naar positieve ervaringen met schapen en varkens. ‘Bij groeiende schapen is de halfwaardetijd minder dan een maand, van paarden en koeien weten we dat niet precies.’

oorzaak

Het is nog onduidelijk waar de dioxine en pcb’s in Munnikenland vandaan komen. Rijkswaterstaat onderzoekt de herkomst.

De rivier de Waal, die de uiterwaarden van Munnikenland bij hoog water ’s winters van tijd tot tijd blank zet, is de laatste decennia aanzienlijk schoner geworden.

Het slib dat na overstroming achterblijft kan dioxinen en pcb’s bevatten, maar de stoffen kunnen ook in de grond zitten. Dat het rivierwater een stuk schoner is geworden betekent niet dat het slib op de rivierbodem vrij is van kwalijke stoffen. Hoogenboom vermoedt dat hier sprake is van een ‘erfenis van decennia’, iets wat Rijkswaterstaat bevestigt. Hij verwijst naar de gehalten dioxinen en pcb’s in paling, een vis die op de bodem leeft en daar zijn voedsel vindt. ‘Het slib op de bodem is niet schoon en kun je vermoedelijk niet zomaar afvoeren. Er is te veel van en waar zou je het moeten laten?’

De onderzoeker roept de problemen met dioxinen eind jaren tachtig in de Zuid-Hollandse polder Lickebaert in herinnering. Toen leidde de verspreiding van dioxines afkomstig van vuilverbrandingsinstallaties van de Afvalverwerking Rijnmond en AKZO in Rotterdam tot sluiting van een kaasboerderij. Sindsdien zijn de schoorstenen van vuilverbranders uitgerust met filters die die stoffen wegvangen. De vervuiling in de Oostvaardersplassen wordt wel in verband gebracht met afvalverbranding bij Amsterdam.

verplaatsen

Free Nature hoeft niet onmiddellijk veel minder dieren te laten slachten. Door dieren wat langer aan te houden en te verplaatsen naar binnendijks land, kan mogelijk toch een deel van de jaarlijkse aanwas worden geslacht en als wildernisvlees worden verkocht.

Verplaatste dieren krijgen ‘een kruisje achter hun naam’ zodat ze later niet zomaar alsnog naar de slager gaan, aldus Vermeulen. Hij wijst erop dat niet alle dieren uit de Munnikenwaard ongeschikt zijn voor consumptie. ‘Vlees van dieren die er maar kort hebben gelopen, of nog jong zijn, valt binnen de marges en voldoet aan de normen.’

Die normen zijn niet voor alle diersoorten gelijk. Paardenvlees is minder vet dan rundvlees en mag wat meer van de omstreden stoffen bevatten. Bovendien wordt het minder gegeten dan rund- of varkensvlees, legt hij uit. ‘Het gaat om stoffen die altijd in meer of mindere mate in het milieu aanwezig zijn. Absoluut nul bestaat niet, dat geldt ook bij zware metalen.’

Overigens zijn de gehalten zo gering dat de dieren zelf er geen hinder van ondervinden. Het duurt jaren voordat dergelijke niveaus worden bereikt. De meeste paarden en runderen leven daarvoor niet lang genoeg, zij worden hooguit vijftien tot twintig jaar oud, aldus Vermeulen. Bij langlevende soorten, zoals olifanten en walvissen en ook bij de mens, ligt dat anders omdat die aanzienlijk ouder worden. Volgens Hoogenboom kan een te hoog gehalte aan dioxine leiden tot problemen met de voortplanting. ‘Ik heb niet de indruk dat dit hier aan de orde is.’ <

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Agenten met machinegeweren bewaken de Dom in Keulen rond Kerst en Nieuwjaar na de ontdekking van aanslagplannen van ISIS-Khorasan.

ISIS heeft Europa nog steeds in het vizier voor aanslagen als die in Rusland

In heel Europa zijn veiligheidsdiensten in staat van paraatheid. Want de aanslag in Moskou was niet het enige plan van ISIS. Het heeft Europa weer stevig in het vizier, te beginnen met kerken.

‘Je kunt aan je vlucht een CO2-uitstootcijfer hangen, maar wat zijn de precieze gevolgen dan?'

Waarom we toch blijven vliegen ondanks schaamte. 'Zet op een rij wat je belangrijkste waarden zijn'

Vliegschaamte blijft een dingetje, van de 18 tot 65-jarigen heeft 1 op de 5 er last van. Waarom blijven we vliegen, terwijl we weten dat het het klimaat fors schaadt?

De brug over het Noordhollandsch Kanaal bij Purmerend ligt midden in de A7, en is verreweg de belangrijkste verkeersader in het gebied.

Motorambulances en speedpedelecs om de file te omzeilen: de brug over de A7 wordt verbouwd

De verkeersoverlast in Noord-Holland zal gigantisch zijn zodra Rijkswaterstaat begint met de versteviging van een brug, midden in de A7. Artsen en verpleegkundigen maken zich zorgen over de gevolgen voor de spoedzorg.

Boerenprotest dinsdagmorgen in Brussel.

EU-landen komen boeren ongekend snel tegemoet, GroenLinks spreekt van 'symboolpolitiek'

De EU-landen zijn akkoord met een serie maatregelen die tegemoetkomen aan de protesten van boeren. De milieueisen om EU-landbouwsubsidies te krijgen worden versoepeld, kleinere landbouwbedrijven worden helemaal niet meer gecontroleerd.

Het gezin Laan, met rechtsboven Henk-Willem en daaronder zijn gehandicapte zoon Joas pleit voor betere toiletvoorzieningen voor mensen als Joas. ‘We hopen dat het balletje nu snel verder gaat rollen.’

Waar verschoon je onderweg een ernstig gehandicapt kind? 'Soms moet het in de bosjes'

Naar de wc gaan tijdens een dagje uit levert kinderen en volwassenen met een ernstige beperking veel gedoe op. Ze hebben vaak een ruimte nodig waarin ze liggend verschoond kunnen worden. Maar die zijn er nauwelijks.

Anniek Pheiher leidt een trainingssessie voor activistische beleggers bij The Field in Leiden.

Klimaatactivistische beleggers trainen voor de confrontatie met CEO's: 'Ik wil ja of nee horen'

In de aanloop naar het aandeelhoudersseizoen stoomt Milieudefensie honderden klimaatactivisten klaar om een duurzamer beleid af te dwingen bij bedrijven. Actrice Anniek Pheifer traint de activistische beleggers.