Luister naar

Het eureka-moment in de toeslagenaffaire? Zelfs daarover verschillen de betrokkenen van mening

Achtergrond
Vorige week werden topambtenaren van Sociale Zaken en Financiën gehoord, deze week zijn de politici aan de beurt. Vrijdag schuurde het zichtbaar tussen de twee oud-topmanagers van Financiën tijdens de vijfde verhoordag over de toeslagenaffaire.
Yvonne Hofs en Marc Peeperkorn / vk / vk
maandag 23 november 2020 om 03:00 aangepast 06:42
De parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag hoort Jaap Uijlenbroek, directeur-generaal van de Belastingdienst in de periode 2017-2020.
De parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag hoort Jaap Uijlenbroek, directeur-generaal van de Belastingdienst in de periode 2017-2020. beeld anp / Lex van Lieshout

Den Haag

Jaap Uijlenbroek en Manon Leijten komen waarschijnlijk niet op elkaars verjaardag. Dat het niet botert tussen de oud-topmanagers van het ministerie van Financiën mag duidelijk zijn. Alle toeschouwers van de vijfde verhoordag van de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag hebben het vrijdag zien schuren tussen de twee.

De contrasten in persoonlijkheid kunnen op het eerste gezicht haast niet groter zijn. De droge, precieze, ietwat betweterige Uijlenbroek gebruikt zijn vier uur durende ochtendverhoor om de parlementariërs streng de les te lezen; de gestreste en nogal vage Leijten bezwijkt ’s middags bijna onder het spervuur van vragen waarop ze geen antwoord heeft. Ze lijkt de meeste niet te begrijpen en kan zich überhaupt weinig herinneren. Voorzitter Chris van Dam vraagt aan het eind: ‘Ik zie u nogal worstelen, klopt dat?’ Ze beaamt dat bijna in tranen. Beide ambtenaren zitten tijdens hun verhoor subtiel op elkaar af te geven.

Leijten was tot voor kort secretaris-generaal op het ministerie van Financiën en in die functie de directe leidinggevende van directeur-generaal Belastingdienst Uijlenbroek. De laatstgenoemde geeft een gedetailleerd verslag van wat er onder zijn bewind foutging bij de Belastingdienst als geheel en de afdeling Toeslagen in het bijzonder. De commissieleden prijzen hem om zijn scherpe geheugen.

Uijlenbroek schetst grotendeels hetzelfde beeld als zijn ondergeschikten eerder die week; dat van de Belastingdienst als complexe organisatie die staat en valt met procesmatig werken. Voormalig directeur Toeslagen Gerard Blankestijn sprak woensdag van een ‘fabriek die elke maand acht miljoen betalingen en honderdduizenden mutaties daarop moet verwerken’. Dat lukt alleen als standaardisering en automatisering de norm is, waarbij de menselijke maat al snel verloren gaat. ‘De politiek kan maatwerk eisen, maar daar hebben we gewoon de mankracht niet voor’, hield Blankestijn de commissie voor.

Uijlenbroek wijst op de vele bezuinigingen die de dienst sinds 2010 zijn opgelegd. ‘De Belastingdienst wordt al vijftien jaar zwaar verwaarloosd. De automatisering is sterk verouderd en we hebben te weinig medewerkers in verhouding tot de hoeveelheid werk die we moeten verzetten. Er is te weinig tijd voor inhoudelijke en individuele beoordeling van dossiers. In die situatie weet je gewoon dat het aantal fouten toeneemt.’ Uijlenbroeks voorganger Peter Veld had het over ‘robotisering’ van belastingambtenaren.

De voormalige topmanagers maken zichzelf wel degelijk verwijten, zeggen ze. Uijlenbroek, die in 2017 aantrad, vindt dat hij meer had moeten doorvragen toen hem duidelijk werd gemaakt dat honderden ouders de dupe waren van een mislukt fraudeonderzoek bij een Eindhovens gastouderbureau. ‘Ik heb lang gedacht dat deze zaak (CAF-11) een geïsoleerd geval was. Het is me pas in 2019 duidelijk geworden dat het probleem veel groter was en dat er heel veel vergelijkbare zaken waren waarin de Belastingdienst grote fouten heeft gemaakt.’

eureka-moment

Uijlenbroek beschrijft beeldend het moment waarop dit kwartje viel. Bij hem, maar ook bij staatssecretaris Menno Snel en de rest van de top van het ministerie en de Belastingdienst. ‘Het was tijdens een overleg op 4 juni 2019. We hadden een Kamerbrief over de toeslagenaffaire voorbereid voor de staatssecretaris. Daarin legden we de Tweede Kamer nogmaals uit hoe de wereld volgens ons in elkaar zat. Terwijl Snel in een andere kamer de brief zat te lezen, vertelde een van de teamleiders wat zij had aangetroffen in de dossiers van onze fraudeonderzoeken: slechte administratie, onvolledige dossiers, de inhoudelijke onderbouwing van stopzettingen klopte niet. Toen zei ik: ‘Maar als dat waar is, hebben al die burgers toch gewoon gelijk?’ Er viel een doodse stilte. Daarna ben ik opgestaan om de staatssecretaris te informeren dat de burgers gewoon gelijk hadden. En dat onze brief maar beter niet verzonden kon worden.’

Snel zag meteen de ernst van de zaak in en vroeg secretaris-generaal Leijten een interdisciplinair crisisteam te formeren. Tot groot ongenoegen van Uijlenbroek gaf Leijten niet hem, maar zijn plaatsvervanger Jasper Wesseling de leiding. Als de commissie haar vraagt waarom ze de logische kandidaat Uijlenbroek passeerde, draait Leijten er opzichtig omheen. Totdat D66’er Salima Belhaj haar confronteert met een notitie aan de staatssecretaris waarin ze stelt dat ‘het niet gemakkelijk samenwerken’ is met Uijlenbroek en dat de andere afdelingen van het ministerie daarom liever Wesseling in die functie zien. ‘Uijlenbroek werd van alles op de hoogte gehouden’, reageert ze kortaf.

Uijlenbroek beweert in zijn eigen verhoor het tegendeel. ‘Ik kan uw vragen over wat er werd besproken in het crisisteam helaas niet beantwoorden, omdat ik daar geen deel van uitmaakte.’ Saillant is dat Leijten ook een heel andere lezing geeft van het ‘eureka-moment’ waarop de top van de Belastingdienst zich realiseerde dat de toeslagenaffaire zich niet beperkte tot klanten van één gastouderbureau. ‘Dat overleg waar Uijlenbroek het over heeft was helemaal niet het moment waarop iedereen de spreekwoordelijke draai maakte. Voor mij kwam dat moment al eerder, eind april, toen ik de staatssecretaris adviseerde een externe commissie naar deze zaak te laten kijken. Menno Snel volgde mijn raad op. Dat werd de adviescommissie-Donner.’

Opmerkelijk: beide ambtenaren dichten zichzelf een hoofdrol toe bij het doen kantelen van de toeslagenaffaire in de goede richting. <

verhoor politici

Deze week worden op drie dagen politici gehoord. De parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag wil vooral weten: wat wisten de politici over de aanpak van toeslagen en wat hebben zij ermee gedaan? Vandaag worden de voormalig staatssecretarissen Frans Weekers en Eric Wiebes van Financiën gehoord, net als oud-minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher. Woensdag volgen de voormalige staatssecretarissen Tamara van Ark en Menno Snel, donderdag minister Wopke Hoekstra van Financiën en premier Mark Rutte.

Mail de redactie
Mail de redactie
Heeft u een tip over dit onderwerp, ziet u een spelfout of feitelijke onjuistheid? We stellen het zeer op prijs als u ons daarover een bericht stuurt.
Afbeelding

Bosma: Baudet betuigt spijt maar kwam niet opdagen

FVD-leider Thierry Baudet heeft in een telefoongesprek met Kamervoorzitter Martin Bosma spijt betuigd voor wat hij woensdag na een debat heeft gezegd tegen Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA).

Voorzitter Martin Bosma wil dat Thierry Baudet zich donderdagochtend bij hem meldt voor een gesprek.

Bosma meldt bedreiging Klaver door Baudet na debat, wil gesprek

FVD-leider Thierry Baudet heeft Tweede Kamerlid Jesse Klaver (GroenLinks-PvdA) woensdag na een debat tot twee keer toe bedreigd. Dat schrijft Kamervoorzitter Martin Bosma in een brief aan Baudet.

Deskundigen (v.r.n.l.) Jacquelien Bulterman-Bos, Els Stronks, Gerdineke van Silfhout, Martin Bootsma en Henk Wilbers na afloop van het rondetafelgesprek over lees- en taalvaardigheid woensdag in de Tweede Kamer.

De boodschap aan de Tweede Kamer klinkt luid en breed gedragen: 'Het leesplezier moet terug in de klas'

Wat gaat er mis met het Nederlandse leesonderwijs? Een stoet deskundigen trok woensdag aan de Tweede Kamer voorbij in de zoektocht naar antwoorden. ‘De verwachtingen moeten omhoog, de lat ligt echt te laag.’

GroenLinks/PvdA-leider Frans Timmermans, geflankeerd door zijn fractiegenoten Jesse Klaver en Kati Piri.

De achilleshiel van Timmermans: Israël en de Palestijnen verdelen GroenLinks-PvdA tot op het bot

Terwijl partijleider Frans Timmermans een verklaring tegen Jodenhaat tekende, zat senator Karimi met een ‘arafatsjaal’ in de Eerste Kamer. Hoe het Israëlisch-Palestijnse conflict de achilleshiel van GroenLinks-PvdA werd.

Op initiatief van Mirjam Bikker (ChristenUnie) spreken dertien van de vijftien fractievoorzitters in de Tweede Kamer zich uit tegen antisemitisme.

Bijna alle fractievoorzitters spreken zich uit tegen Jodenhaat. 'Dit moet stoppen. En wel nu'

Voor de meeste fractievoorzitters in de Tweede Kamer is na de verstoring van het concert van zangeres Lenny Kuhr de maat vol. Zij spreken zich in een gezamenlijke verklaring uit tegen wat zij 'Jodenhaat' noemen.

GroenLinks-PvdA-fractie in conclaaf. De Kamer moet in de demissionaire periode vaker naar dekking voor de eigen plannen.

Plan om minima te ontzien bij gemeentelijke belastingen stuit op vragen over financiën

Een voorstel om kwijtschelding van gemeentelijke belastingen voor meer minima uit te breiden, staat voorlopig in de pauzestand. Een kritische reactie van het kabinet op het plan van GroenLinks-PvdA en NSC roept nu vragen op over de financiële dekking.