Jan Bakker: ‘Van Hem wil ik blijven leren, totdat de echt grote zomer komt’
‘Het voelt voor mij alsof de grote zomervakantie is aangebroken.’ Jan Bakker (66) laat deze constatering vergezeld gaan met een voor hem typerende lach. Sinds een week of twee is hij met pensioen. Hij nam afscheid van zijn werk als uitvoerend directeur voor de regio Europa en Midden-Oosten van Alpha International.
heilige grond
Als hij op de parkeerplaats bij restaurant De Roskam in Houten uit zijn Volvo ‘Young Timer’ stapt, staat er een twinkeling in zijn ogen. Bij hem thuis was het moeilijk praten, omdat bouwvakkers drukdoende zijn met een verbouwing. ‘We zijn hier voor de stichting Alpha op heilige grond. In 1997 en 1998 logeerde Nicky Gumbel, schrijver van de Alpha-cursus, hier. We hadden hem uitgenodigd om een Alpha Conferentie te leiden. Na twee keer gaf Gumbel aan dat we het nu zelf konden doen. En dat is een prima principe.’ Zo geschiedde. De stichting Alpha werd opgericht en Bakker was ruim zestien jaar als directeur van de stichting actief. Eerst in deeltijd, maar later werd Alpha een levensvullende roeping. In alles heeft hij willen helpen om zichzelf en anderen te leren kijken met de ogen van Jezus. ‘Als je een andere blik op de werkelijkheid krijgt, gebeurt er veel.’
Gepassioneerd vertelt hij over tal van gewone en buitengewone gebeurtenissen die hij meemaakte tijdens cursussen, reizen en ontmoetingen. Veelvuldig gebruikt hij het Engelse ‘by coincidence’, dat zoiets betekent als ‘bij geval’. ‘Steeds meer ben ik onder de indruk geraakt van die schijnbare toevalligheden. De juiste mensen op het juiste moment op de juiste plek. Het kan niet anders dan dat er een Regisseur met hoofdletter aan de knoppen zit.’
Zoals in 1979 op Gara de Nord in Boekarest. ‘Op dat treinstation kwam ik een jonge vrouw uit Nederland tegen. Ik kende haar niet, maar we raakten aan de praat en zij stelde me allerlei vragen over mijn geloof. Zij was van rooms-katholieken huize, maar in het geloof weinig actief. Al was ze zoekende en had ze meer dan eens gebeden dat ze iemand zou vinden die haar het geloof zou kunnen uitleggen.’ Bakker schudt verbaasd met zijn hoofd als hij eraan terugdenkt. ‘Naderhand vertelde ze mij dat ze na het afscheid met mij op het treinstation tegen haar vriendin had gezegd dat ze met mij zou gaan trouwen. Waarop die vriendin haar verbijsterd had aangekeken en had gezegd: “Nee, je gaat echt niet trouwen met zo’n griezelige Jesusfreak?”’ Bakker lacht uitbundig. ‘Ze heeft woord gehouden, want we delen nu al 38 jaar lief en leed.’
Zijn donkere en gebroken stem herinnert aan een moeilijke periode in hun leven. In 2012 werd er een gezwel ter grootte van een hockeybal achter zijn borstbeen geconstateerd. Een thymoom. Het zette het leven van Bakker en zijn geliefden op de kop. Nu gaat het naar omstandigheden goed, al is hij nog steeds onder controle en veranderde zijn stem. ‘Vandaag heb ik een goede dag, maar er zijn momenten dat ik amper stemgeluid heb. In principe praat ik over één stemband.’
volle harde schijf
De grote zomervakantie is dus aangebroken voor Bakker, want zo ziet hij zijn pensioen. Mensen in zijn omgeving zijn bang dat hij zich gaat vervelen, maar daarvoor vreest hij zelf niet. ‘Na zes jaar werken als directeur in Europa en Midden-Oosten is het tijd voor een sabbatical. Mijn spreekwoordelijke harde schijf zit vol.’ Hij wijst naar zijn hoofd, terwijl hij daarna met zijn hand als een volleerd fotomodel door zijn haren gaat. ‘Ik was zeven dagen in de week bezig en heb de afgelopen jaren veel gereisd.’ Hij klaagt geenszins, want hij voelt zich een bevoorrecht mens in alles wat hij mocht doen.
‘Mijn vrouw heeft mij de afgelopen jaren alle ruimte gegeven om te doen wat ik wilde doen. Nu is het tijd voor haar. Ze heeft haar Joodse wortels ontdekt en we hopen later dit jaar naar Polen te reizen om het Joodse museum in Warschau te bezoeken en naar Sobibor te gaan.’ Ook ziet hij deze sabbatical als tijd voor reflectie, voor het lezen van boeken en voor het zijn van opa. ‘We hebben vier kinderen, vijf kleindochters en nog een kleinkind op komst. In juli gaan we met de hele familie naar een vakantiehuis in België.’ Je kunt aan zijn gezicht zien dat hij uitkijkt naar die tijd samen en een periode van rust. ‘Over een jaar zien we wel verder. Misschien dat ik dan twee dagen in de week voor mijzelf houd, twee voor vrienden en familie, twee voor werk in maatschappij en Gods koninkrijk, en een rustdag.’
digitale gebedsruimte
Gek genoeg heeft de afgelopen periode met alle beperkingen vanwege het coronavirus hem al wel enigszins voorbereid op het leven thuis. ‘Ik zou tot een week voor mijn pensionering nog allerlei reizen gaan maken met mijn Poolse opvolger om hem in te werken. Die reizen zijn er niet van gekomen en ik ben langer aaneengesloten in Houten geweest dan ooit tevoren.’
In de afgelopen weken hielpen de dagelijks digitale gebedsmomenten met medewerkers van Alpha door heel Europa hem enorm. ‘We waren dan met zo’n vijftig mensen in een digitale gebedsruimte. Niet alleen voor mijn gebedsleven waren deze momenten waardevol, maar ook om ritme te krijgen en te houden in mijn dagelijks leven.’ Bakker hoopt dat hij het patroon kan vasthouden, al schakelt hij nu niet meer in. ‘Ik ga afstand nemen van Alpha, want ik wil niet over mijn graf heen regeren. Gelukkig kan ik ook in vertrouwen afstand nemen, want ik heb fantastische opvolgers.’
Een avond naar het filmhuis gaan met zijn vrouw of uit eten met vrienden, zo zoekt hij graag ontspanning. ‘Ik ben geen sporter, al heb ik in de afgelopen weken meer gewandeld dan ooit.’ Wel zijn stedentrips met zijn vrouw hem op het lijf geschreven. ‘Het is heerlijk om samen bijvoorbeeld naar Berlijn, Brugge of Barcelona te gaan.’ Reizen werkt ontspannend voor deze voormalig leraar aardrijkskunde en geschiedenis. ‘Door ontmoetingen met mensen in andere landen heb ik het meest geleerd over mijzelf en mijn moederland.’
vrijheid
Bakker wrijft in zijn handen. ‘In de afgelopen weken heb ik me af en toe gevoeld als de kleine Jan op het moment dat de zomervakantie aanbrak. Zes weken vrijheid.’ Bakker vertelt dat hij tot zijn dertiende elke zomer naar grootouders in Zee-
land ging. ‘Mijn oom had een bakkerij en lunchroom in Borsele en daar kwam ik veel. Elke dag snoepen van brood, gebak en in het weekend ook van patat. En bolussen.’ De zomertijd bij grootouders en in de bakkerij van zijn oom voelden voor de kleine Jan als het paradijs op aarde. Hij haast zich te zeggen dat er toen nog geen kernreactor was in Borsele en het strand er nog prachtig was.
De afgelopen jaren heeft hij zichzelf tekortgedaan in zomervakanties, biecht hij op. ‘Ik had wel vakantie, maar nam lang niet altijd genoeg afstand. Dat heeft te maken met verantwoordelijkheidsgevoel en misschien ook wel dat er veel gaande is in Oost-Europa. En juist dit gebied van de wereld heeft mijn hart veroverd.’ Dat gebeurde overigens al in 1977. ‘Ik herinner me een eerste kerkdienst die ik daar meemaakte. Het is moeilijk te omschrijven, maar laten we zeggen dat ik getroffen werd door het feit dat ik de mensen niet kon verstaan maar wel diepe geestelijke verbondenheid ervoer.’
ontmoetingen
Bakker spreekt enkele keren over scharnierpunten in zijn leven. Dat zijn ouders in 1967 buiten het verband van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt kwamen te staan, is er een voorbeeld van. ‘Het heeft mij, achteraf gezien, in de ruimte gezet.’ En ander scharniermoment was dus de eerste ontmoeting met zijn vrouw. Maar ook de uitnodiging tot een sollicitatiegesprek bij Youth for Christ, die na een vakantie in 1988 volkomen onverwacht op zijn deurmat lag. ‘In mijn leven en in mijn werk heb ik dergelijke schijnbare toevalligheden geregeld meegemaakt.’
Tot twee jaar geleden had hij Kofi Annan nog weleens toevallig willen ontmoeten. Bakker ziet de voormalig secretaris-generaal van de Verenigde Naties, die in 2018 overleed, als een lichtend voorbeeld. ‘Hij was verbindend, straalde autoriteit en wijsheid uit en verbond dat alles met een Afrikaanse spiritualiteit.’
De term Ubuntu valt. Een Afrikaanse filosofie waarin het draait om de verbinding tussen mensen wereldwijd. Het spreekt Bakker aan, die zelf ook altijd op zoek is naar dialoog en verbinding. ‘We zijn gemaakt om bruggen te slaan, niet om olie op het vuur te gooien.’ Bakker heeft in zijn leven dan ook vaak op zijn tong moeten bijten. ‘Op sociale media heeft het mij geholpen dat ik altijd het vraagteken uit het logo van Alpha in mijn profielfoto had staan. Dat was altijd een waarschuwing voor mijzelf om goed na te denken wat ik de ether in zou slingeren.’
Beelddrager van God zijn vindt hij lastig. Met flair vertelt hij een zoveelste anekdote. Het mondt uit in een citaat van een vrouwelijke cursist tijdens een van de honderden Alpha-cursussen die hij leidde. ‘We spraken over de geestelijke kleding die Jezus ons geeft. Op een gegeven moment zei ze: “Als ik ‘s ochtends het jasje van Jezus niet aantrek, ben ik een bitch.”’ Tranen van het lachen verschijnen bij Bakker in de ogen.
de grote zomer
Met bescheiden trots spreekt Bakker over de muren die in Nederland zijn afgebroken, mede dankzij Alpha. Aan de andere kant is hij ook tegen muren van hardheid opgelopen. ‘Op een gegeven moment werden wij als mensen achter de Alpha-cursus beticht van blasfemie, mede vanwege de aandacht die we gaven aan het werk van de Heilige Geest.’ De twinkeling is even uit zijn ogen verdwenen. ‘Het heeft mij pijn gedaan dat er nooit een gesprek heeft plaatsgevonden met de medechristenen die dit zeiden.’
Nu hij Kofi Annan niet meer kan spreken, zou hij de Brit Jonathan Sacks graag ontmoeten. ‘Ik wil dan aan de voeten van deze emeritus opperrabbijn en schrijver zitten en gewoon naar hem luisteren. Laat hem de Thora maar woord voor woord aan mij uitleggen. En dan neem ik mijn vrouw mee en gaan er mooie gesprekken ontstaan.’ Hij ziet het voor zijn ogen al plaatsvinden. ‘Mijn geloof is sterk gevormd door de duizenden ontmoetingen die ik heb gehad, al die mensen waren leesbare boeken van het geloof. Al wil ik er nu graag werk van maken om meer routine te krijgen in het lezen van de Bijbel zelf. Ik doe het wel, maar in mijn ogen te weinig. Ik denk weleens dat ik meer over de Bijbel heb gelezen dan erin ... Ik wil graag nog meer leren luisteren naar wat God te zeggen heeft.’
Hij is even stil. ‘Dat komt doordat ik Gods trouw en zorg in mijn leven heb ervaren. Van Hem wil ik blijven leren, totdat de echt grote zomer komt.’ Denkend aan die toekomst bij God kijkt hij een beetje peinzend door het raam omhoog. ‘Hoe dat zal zijn, weet ik niet, maar ik denk dat je in feite gewoon doorloopt. Hoe dan ook, het is goed.’ ■
mooiste plekje op aarde?
‘Geografisch vind ik Toscane prachtig met dat adembenemende golvende landschap, die prachtige cipressen en schitterende dorpen en steden. Maar als je vraagt naar de mooiste plek, dan denk ik aan een volle huiskamer met gelovigen in Oost-Europa. Een foto van zo’n huiskamer heb ik niet bij de hand, die zitten in mijn hoofd. Wel heb ik een foto van een ontmoeting in het Siberische Barnaul. We zitten hier in een restaurant met het ontvangstcomité van de Alpha Conferentie in die stad.’
Jan Bakker: ‘Als je vraagt naar de mooiste plek, dan denk ik aan een volle huiskamer met gelovigen in Oost-Europa. Een foto van zo’n huiskamer heb ik niet bij de hand, die zitten in mijn hoofd. Wel heb ik een foto van een ontmoeting in het Siberische Barnaul. We zitten hier in een restaurant met het ontvangstcomité van de Alpha Conferentie in die stad.’ - beeld Jan Bakker
