Voor jezelf leren opkomen bij pesten

Ze zijn allemaal even schrijnend, de verhalen van de kinderen die gepest worden. Stasja Delfgou (12) uit Amstelhoek werd dusdanig gepest, dat ze niet meer wilde leven. Haar moeder Miranda vertelt: ‘Stasja is autistisch. De eerste vier jaar heeft ze op gewoon basisonderwijs gezeten. Maar de kinderen begrepen háár niet en zij begreep de kinderen niet. De pesterijen gebeurden stiekem. Ze deden de deur voor haar dicht, zeiden iets lelijks in haar oor of haalden haar stoel weg. Net dat de juf het niet zag. Op school deed Stasja haar best om de dag door te komen. Maar thuis stortte ze in.’

Stasja vertelt dat ze werd buitengesloten door de hele klas. ‘Ik werd zelfs dood gewenst. Dat vond ik verschrikkelijk. Soms deden ze me fysiek pijn. Ook online werd ik gepest. Bijvoorbeeld bij games, zoals Roblox, of als ik een reactie plaatste op YouTube. Ik had altijd buikpijn en hoofdpijn. Toen ik naar een andere school ging en het pesten weer opnieuw begon, wilde ik niet meer verder leven.’

Voor haar moeder Miranda kwam dat hard binnen. Ze zocht hulp en kwam bij de praktijk van Mirelle Valentijn in Wilnis terecht. De Sta Sterk-training die Stasja er heeft gedaan, heeft haar geholpen. Stasja: ‘Het helpt me om sterk te staan: hoe ik moet zeggen dat ik iets niet leuk vind, maar ook dat ik niet zo snel boos of verdrietig moet worden. Mijn klasgenoten vonden het daardoor niet leuk meer om mij te pesten.’

Ze heeft nog we eens momenten dat ze het niet meer ziet zitten, maar zoekt eerder hulp. ‘Als ik me zo voel, zeg ik tegen mezelf: “Kom op. Sta recht. Je kunt het”. Dat helpt me vaak wel. Anders zoek ik mensen op. Dan videobel ik met een vriendin.’

uit de taboesfeer

Mirelle Valentijn, eveneens initiatiefnemer van de Stichting Omgaan met Pesten, merkt dat scholen actiever met pesten bezig zijn. ‘Iedere school moet iemand hebben aangewezen om antipestbeleid onder de aandacht te brengen en de sociale veiligheid te monitoren. Diegene moet als aanspreekpunt zichtbaar zijn. Pesten is uit de taboesfeer gekomen. Veel scholen organiseren ouderavonden en schakelen eerder hulp in. Wij bieden trainingen in de klas waarmee we het slachtoffergedrag doorbreken.’

Online pesten maakt het probleem ingewikkelder, legt Mirelle uit. Daarom komt de stichting juist op dat gebied met een campagne. ‘Onderzoek van CBS toont dat een op de acht meiden slachtoffer is van online pesten. Kinderen worden steeds jonger actief online. Voor hen is de online- en offline wereld één geheel. Kinderen die je tegenkomt op school of sport, kom je ook in een groepsapp of game tegen. Dat kan 24/7 doorgaan. Als je alleen op school wordt gepest, heb je thuis nog rust. Maar online niet. Kinderen blijven de app checken. Zo kom je niet meer tot rust en is er constant stress en een onveilig gevoel.’

Met de campagne ‘Feel Fine Online’ wil de stichting benadrukken de online wereld positief te gebruiken. Mirelle: ‘Bij mediawijsheid gaat het vaak alleen over risico’s van bijvoorbeeld shame-sexting (het online verspreiden van seksueel getinte foto’s, waarbij het beschamend is voor de persoon op de foto). Wij leren kinderen ook hoe je online op een leuke manier met elkaar omgaat. En als er iets is, hoe je het oplost. Maar ook: hoe kom je voor jezelf op? Je kunt bijvoorbeeld jouw mening geven of in de pauze zeggen: “Je bent over mijn grens gegaan.” Veel kinderen die nu op de middelbare school zitten, hebben weinig begeleiding gekregen van hun ouders. Zo veel meiden zijn slachtoffer van sextorsion (afpersing) nadat ze intieme foto’s hadden gedeeld op social media. De campagne biedt handvatten: hoe moet ik me in de online wereld handhaven?’

De campagne ondersteunt de lijst-Dekker, die in opdracht van staatssecretaris Dekker is samengesteld naar aanleiding van zelfdodingen van kinderen die gepest werden. Op de lijst staan dertien veelbelovende methodes die scholen kunnen gebruiken bij de aanpak van pesten. Twee methodes hiervan zijn ontwikkeld door de Stichting Omgaan met Pesten. Deze methodes ‘Omgaan Met Elkaar’ en ‘Sta Sterk Op School’ zijn gericht op het vergroten van de sociale weerbaarheid van slachtoffers en het versterken van de helpersrol in de groep.

Valentijn: ‘Je moet voorzichtig zijn met de hele klas aanpakken. De klas is een systeem dat zichzelf in stand houdt. Beter is het om de klas te splitsen in subgroepen en daarin werken aan nieuw gedrag. Als subgroepen sterker worden gemaakt, beïnvloedt dat de hele dynamiek.’

De oorzaak van het pesten moet eerst onderzocht worden, vertelt Mirelle. ‘Er zijn verschillende typen pesters: kinderen die pesten vanuit een pestverleden, om zelf niet gepest te worden. Pesters die vanuit ontwikkelingsproblematiek weinig empathie hebben. Er kunnen problemen thuis zijn, zoals alcoholmisbruik, verlies of scheiding. Ook zijn er pesters met een geïdealiseerd zelfbeeld, zoals narcisme.’

Kinderen die gepest worden zijn eveneens in te delen in verschillende categorieën. ‘Kinderen die minder weerbaar zijn, kinderen die snel agressief reageren, kinderen die pleasen of die juist clownesk gedrag vertonen.’

Daarnaast heb je in de klas meelopers, die actief meepesten, en aanmoedigers, die erom lachen en publiek verzamelen. ‘Ook heb je moedige kinderen in de helpersrol. Die verdedigen. En kinderen die indirect helpen: ze troosten het slachtoffer of halen de juf.’

Naast de methodes worden er een-op-een gesprekken gevoerd om de angels eruit te halen, vertelt Mirelle. ‘Kinderen die meelopen en pesten hebben vaak niet door dat de impact van hun gedrag zó groot is dat de gepeste kinderen buikpijn hebben, niet slapen en de héle dag gestrest zijn.’

In haar eigen praktijk zet Valentijn verschillende methodes in. ‘Ik maak een programma op maat, met als basis de Sta Sterk-training. Bij kinderen met fysieke klachten, zet ik ook ontspanningstechnieken in. Bij kinderen die slecht slapen en piekeren gebruik ik elementen van ‘Ik Denk Me Sterk’. Daarmee probeer ik de mindset te veranderen, bijvoorbeeld: ik kan hulp vragen of ik sta sterk.’ Ze noemt een voorbeeld: ‘Een kind dat normaal in tranen uitbarst, denkt nu: ik zeg wat ik vind. Als iemand dan een opmerking maakt over je schoenen, kun je zeggen: “Ik vind ze wél mooi” en ga je stevig staan.’

Mirelle helpt eveneens pesters in haar praktijk. ‘De pester pest niet voor niets. Hij of zij heeft problemen. De oorzaak moet worden opgelost, in combinatie met andere hulp. We werken aan het vergroten van empathie en herkennen waar de grens van een ander ligt. Ook werken we aan eigenwaarde. Als die goed is, heeft een kind het niet nodig om over de grenzen van anderen te gaan.’

oppassen

Roan van Scheppingen (20) uit Mijdrecht werd ook jarenlang gepest. ‘Ik was slim. Dat konden ze niet hebben. Ik werd bijvoorbeeld uit schoolfoto’s gefotoshopt. Maar het was ook fysiek. Op de gang werd ik heen en weer geduwd. Ze stonden zelfs een keer voor mijn huis. Ik heb de deur op slot gedaan en gezorgd dat ik niet gezien werd.’

Het was voor Roan de druppel. Hij besloot om de Sta Sterk-training te doen bij Mirelle. ‘Ik wil dolgraag dat pesters veranderen, maar dat gaat niet gebeuren. Dus wilde ik zelf veranderen.’ Het heeft hem veel gebracht. ‘Ik ben duidelijker geworden. Ik lachte het pesten vaak uit ongemak weg. De pesters dachten: hij vindt het prima. Ook heb ik mijn houding veranderd. Ik ben nu veel zelfverzekerder.’

In de training heeft hij handvatten gekregen. ‘Basisdingen waar je je bewust van moet worden. Zoals rechtop staan. Maar ook hoe je moet reageren en met emoties moet omgaan. Bijvoorbeeld als iemand iets over je uiterlijk zegt, dat je niet passief of agressief reageert, maar een middenweg kiest, waarbij je zelf aangeeft wat je wel of niet prettig vindt. De pesters reageerden er goed op. Maar ik heb er vooral zelf beter mee leren omgaan. Ik leerde opmerkingen meer van me afzetten.’

Een jaar later begon het pesten ineens weer. ‘Iemand zette een bericht op Twitter: “Als we allemaal tien euro inleggen, kunnen we Roan wat aandoen”. Ik heb een van de pesters opgebeld en gezegd: “Hoe haal je het in je hoofd?” Hij reageerde dat het een grapje was, waarop ik duidelijk maakte dat ík het vervelend vond. Ik heb de grens gezet: nu moet je oppassen. In eerste instantie deed het pijn, omdat ik dacht dat het pesten over was. Maar uiteindelijk was ik trots dat het lukte op die manier.’ ¦