Is de melatoninepil onschadelijk?
Eindeloos woelen, de uren op de wekker zien verstrijken of ruim voor het ochtendgloren ontwaken en niet meer inslapen – veel mensen kampen met slaapproblemen. Bijna een vijfde van alle Nederlanders boven de twaalf jaar om precies te zijn, zo blijkt uit de meest recente gezondheidsenquête van het CBS.
Niemand kan zonder slaap. Een slaaptekort kan wanhopig maken en is ongezond. Om toch de gewenste uren per nacht te maken, grijpen mensen naar hulpmiddelen. De melatoninepil is daar een bekende van.
Melatonine is een hormoon dat ons lichaam zelf aanmaakt. Het wordt geproduceerd in de hersenen en geeft een intern signaal af waardoor we ’s avonds moe worden. Vandaar dat het in de volksmond ook wel het ‘slaaphormoon’ wordt genoemd. Die naam is verwarrend, zegt Reinier de Groot, somnoloog en medisch directeur bij het Nederlands Slaap Instituut (NSI). ‘Het regelt je slaap-waakritme, niet het in slaap vallen zelf.’
‘Melatonine is geen slaappil’, zegt ook Marcel Smits, neuroloog en slaaparts in het ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. ‘Het is een geneesmiddel dat helpt de afstelling van de biologische klok te regelen en dat zodoende het slaap-waakritme beïnvloedt.’
Smits en De Groot zijn er, zoals veel slaapartsen, geen voorstanders van dat melatonine zonder recept verkrijgbaar is. Bij verkeerde inname kan het de slechte slaap (die niets met een verstoord ritme te maken heeft) namelijk nog slechter maken. De Groot: ‘Stel, je melatoninepiek (het moment dat het lichaam denkt: bedtijd) zit ergens tussen 22 en 23 uur. En je neemt om 22 uur een pil, dan denkt het lichaam dus: o, het melatoninepeil is blijkbaar nog niet op z’n hoogst, we blijven nog lekker even wakker tot we echt moe worden.’
Smits schrijft melatonine voor aan patiënten met een slaap-waakritmestoornis. Het ziekenhuis in Ede heeft een speciale melatoninepoli. Daar komen bijvoorbeeld mensen die in ploegendiensten werken, in het nachtleven of in verschillende tijdzones, maar ook mensen bij wie de biologische klok om andere redenen is verstoord.
‘Om melatonine op de juiste wijze te gebruiken, moet je weten op welk moment de productie ervan in het eigen lichaam begint’, zegt Smits. Dat noemen somnologen de DLMO, de dim light melatonin onset, vanwege de samenhang met het vallen van de avond (vandaar ook: géén melatonine-remmende schermen met blauw licht rond je bedtijd).
Bij de meesten van ons begint de aanmaak van melatonine in de vroege avond, geeft ze een ‘ga-naar-bed-signaal’ tussen 22 en 23 uur en piekt ze ergens tussen 1 en 3 uur in de ochtend. Bij een verstoord slaap-waakpatroon kan de DLMO alleen via een speekseltest worden bepaald, waarna moet worden berekend op welk tijdstip de melatonine moet worden ingenomen voor de ritmeverplaatsing (naar voren of naar achteren).
Verder is de dosis van groot belang, zegt Smits. ‘Een te lage dosis werkt niet. Een te hoge dosis, boven de 3 mg, kan tot gevolg hebben dat ook overdag melatonine in het lichaam aanwezig is en gaat stapelen. Hierdoor kan de eigen productie in de war raken en werkt de melatonine niet of zelfs averechts.’
Beide artsen noemen één uitzonderingssituatie waarbij een zelf voorgeschreven melatoninepil uitkomst kan bieden: de jetlag. En dan alleen bij reizen naar het oosten, dus als je terugkomt uit bijvoorbeeld Amerika, of als je vanuit Nederland naar het oosten reist. ‘Dat kan dan helpen de biologische klok weer aan te passen aan de lokale tijd.’ ¦