Met plantaardig eten kun je het verschil maken
Alfred Slomp (40) woont in Veenendaal is teamleider op een school voor voortgezet speciaal onderwijs. Sinds een paar jaar heeft hij een speciale interesse in duurzaamheid. Dat heeft vooral te maken met mensen uit zijn omgeving die een inspirerend voorbeeld zijn geweest, vertelt hij. ‘Een interessante vraag die mij triggert, is: ‘Wat maakt dat mensen hart krijgen voor duurzaamheid?’ Voor mijzelf zijn er verschillende zaadjes in de loop van de jaren geplant. Mijn ouders zijn overleden op jonge leeftijd en zelf leerde ik hoe het is om kwetsbaar te zijn. Mijn broer, die in het ‘groene’ Wageningen ging studeren was een voorbeeld.
Met zijn vriend Arjan Schoonhoven die hij nog kent uit zijn studententijd had hij ook inspirerende gesprekken over duurzaamheid. ‘Hij is lerarenopleider, docent biologie en promovendus aan de Radboud Universiteit. Allebei zijn we geraakt door de schoonheid van de natuur, maar ook door onrecht in de wereld. We komen beiden uit het onderwijs en hebben een workshop ontwikkeld om met consumenten na te denken over hun keuzes in de supermarkt.’ Deze workshop ‘God in de supermarkt’ geven Schoonhoven en Slomp sinds 2014. Vandaag verschijnt over hetzelfde onderwerp het boek SuperWaar.
Alfred Slomp
Slomp: ‘We weten wat consumenten lastig vinden, wat hun dilemma’s zijn. Wij beginnen de workshop vaak met Gods droom voor deze wereld. In de Bijbel staan meer dan tweeduizend teksten over recht doen aan de armen en weldoen aan de naasten. God droomt van een wereld waarin er genoeg is voor iedereen, wat je bijvoorbeeld in het jubeljaar terug kunt zien. In de profeten lees je Gods passie voor de armen. Wij zijn Gods handen en voeten in een wereld vol pijn, juist ook in de supermarkten. Op zondag aanbidden we God in de kerk, op maandag in de supermarkt.
Tijdens de workshop focussen wij op het verschil tussen wat we vinden als burger en wat we doen als consument. Als je aan honderd mensen de vraag stelt of ze het belangrijk vinden dat koeien in de wei staan, vindt iedereen dat belangrijk. Maar de vraag is of ze in de supermarkt ook voor biologische melk of weidemelk kiezen. Dat zijn er waarschijnlijk veel minder. Wat wij willen bereiken, is dat consumenten niet voor gemak of kwaliteit gaan, maar dat hun overtuiging doorslaggevend is bij de keuze die ze maken.’
Wat is het probleem met hoe wij boodschappen doen?
‘Ik denk dat steeds breder duidelijk wordt dat er grote zorgen zijn over de natuur, bijvoorbeeld over klimaatverandering en de afname van biodiversiteit. Steeds meer mensen maken zich zorgen, niet alleen de ‘groene hippies’. De manier waarop we met deze wereld omgaan en consumeren, heeft veel invloed op de natuur. De meeste impact kun je maken met wat er dagelijks op je bord ligt.
De hoeveelheid dieren die wij houden voor ons dagelijks eten en de manier waarop ze worden gehouden, doet geen recht aan de dieren. Hetzelfde geldt voor de mensen die ons eten produceren met bloed, zweet en tranen: zij worden vaak onderbetaald. Dan kun je denken aan ontwikkelingslanden, waar mensen tegen lage lonen en onder slechte arbeidsomstandigheden ons eten moeten produceren, maar ook aan de boeren in Nederland, die het vaak echt heel zwaar hebben. Veel mensen moeten voor weinig of zelfs geen geld onder slechte arbeidsomstandigheden voor onze dagelijkse aankopen werken. Op de website slaveryfootprint.org kun je uitrekenen hoeveel slaven er voor je werken. Tijdens de workshop laten we een filmpje zien van kindslaven in de cacao-industrie. Ik word daar boos en verdrietig van en denk aan mijn eigen kinderen. Maar ondanks dat ik het niet wil en in opstand kom, zijn er wel 26 slaven voor mij aan het werk. En dan let ik meestal wel op wat ik consumeer. Ik koop in vergelijking met anderen weinig producten; ook koop ik veel fairtradeproducten en tweedehandsspullen; en toch kom je dan op zo’n hoog aantal slaven uit. Dit motiveert mij om te onderzoeken hoe ik nog meer eerlijkere keuzes kan maken.
Verder zie je dat groepen mensen steeds ongezonder zijn gaan eten met (ernstig) overgewicht en leefstijlgerelateerde ziekten als gevolg. Dit heeft niet alleen negatieve gevolgen voor deze mensen zelf, maar levert ook de maatschappij als geheel problemen op. Zo geven we in Nederland bijvoorbeeld meer geld uit aan medicijnen dan aan voedsel, terwijl meer dan de helft van de chronische ziekten voedselgerelateerd is.’
Waar moet je dan rekening mee houden als je duurzaam boodschappen wilt doen?
‘Dat houdt voor mij in dat je voedsel koopt met respect voor mens, dier en milieu, dichtbij en ver weg. In de praktijk kan dit voor even lastige als interessante dilemma’s zorgen. Denk bijvoorbeeld aan het dilemma van dierenwelzijn versus milieu. Je koopt een biologische kip, omdat je het belangrijk vindt dat het dier een zo’n goed mogelijk leven heeft gehad. Tegelijk stoot die kip meer CO2 uit dan een normale kip, waarmee jouw goede keuze voor dierenwelzijn een negatieve impact kan hebben op het klimaat. Terwijl de biologische landbouw juist wel weer beter is voor de biodiversiteit. Het is handig om die dilemma’s te snappen, zodat je een afweging kunt maken. Een ander voorbeeld van een dilemma is: kies je biologische komkommers in plastic of normale komkommer zonder plastic? Nog zo’n leuke: kies je een frikandel of een kaassoufflé? Je zou zeggen dat er voor een kaassoufflé geen dier hoeft dood te gaan. Tegelijk wordt de frikandel gemaakt van restvlees: het dier is al dood en wordt heel efficiënt gebruikt. Maar de kaas heeft een grotere CO2-uitstoot. En er moet een kalfje voor geboren worden. De kans is dat het een stiertje wordt, dat met een paar maanden geslacht wordt. Kun je dan niet beter de restjes van het dier goed opeten? Kies je fairtradebananen in plastic of gewone bananen? Cashewnoten op de markt in een meegenomen bakje of fair trade in de winkel in een plastic bakje? Ga je met de auto naar de lokale boer om daar biologische courgette te halen, of naar de supermarkt om daar ‘normale’ courgette te kopen? Biologische appels uit Nieuw-Zeeland of gewone appels van de Betuwe? Weinig mensen weten dat de appels uit Nieuw-Zeeland tot wel veertig procent minder CO2 uitstoten. De bodem is heel vruchtbaar, het transport per boot levert niet veel CO2 op en de Nederlandse appel die jij in de winter koopt, heeft al enkele maanden in de koeling gelegen. Al die factoren zorgen ervoor dat de appel uit Nieuw-Zeeland minder CO2 uitstoot. Dat dilemma van de appels verraste mij echt.’
Wat zijn uw tips voor mensen die duurzamer willen consumeren?
‘Onze focus ligt niet zozeer bij het geven van tips, maar op het begrijpen van de dilemma’s die spelen rondom voedsel. Wij vinden het belangrijk dat mensen de argumenten snappen en vanuit hun eigen overtuiging een passende keuze maken. Waar je echt een verschil mee kunt maken, is door plantaardiger te gaan eten. Leer zelf plantaardige pesto te maken: dat is zo lekker, dan lust je nooit meer de pesto uit de supermarkt. Google bijvoorbeeld eens op ‘courgette pesto pizza’ van de Groene Meisjes. Ongebrande noten zijn een goede eiwitvervanger. Maak zelf tomatensoep of tomatensaus. Laat het een paar uur pruttelen op het gas en je hebt een prachtige expansie van geuren en kleuren. Onze boodschap is niet: ga allemaal plantaardig eten. We maken met elkaar een groter verschil wanneer we allemaal een goede stap zetten, dan wanneer één duurzame ‘hippie’ plantaardig gaat eten. Daarnaast gebruiken we de wereld het meest efficiënt wanneer we wereldwijd een tiende van het vlees gebruiken van wat we nu eten. Voor ons in Nederland betekent dit één keer per week een goed stuk vlees eten.
Kies daarnaast voor meer biologische en lokale producten, koop zo veel mogelijk fair trade. En vergeet niet om je boodschappen met de fiets te doen. Interessant is dat mensen denken dat duurzaam eten altijd duurder is, terwijl je per persoon honderdvijftig euro per jaar bespaart wanneer je geen eten verspilt. De stronkjes van de broccoli zijn gewoon eetbaar, maar de helft tot driekwart gooit die weg. Als je dat niet doet, hoef je maar één broccoli te kopen in plaats van twee, waarmee je dus ook nog goedkoper uit bent. Als je daarnaast ook nog eens met mate eet en alleen op de fiets boodschappen doet, heb je zo al drie kostenposten waar je goed op kan besparen. Hetzelfde geldt voor kleding. Ik heb pas geleden vier overhemden naar de kleermaker gebracht. Voor veertig euro heb ik nu weer vier hemden die ik lang kan gebruiken. Anders was ik tweehonderd euro kwijt geweest en nu heb ik me ook nog eens keuzestress bespaard. Het meest opvallende wat ik heb geleerd van duurzamer leven is dat ik nu juist meer geniet van mijn leven. Doordat ik minder zuivel eet, geniet ik des te meer van de kaas die ik wel eet. En doordat ik alleen aardbeien van het seizoen eet, smaken ze nog verrukkelijker in de lente.’
Als consument schiet je al snel te kort in het maken van de juiste duurzame keuzes. Hoe moet ik omgaan met een permanent schuldgevoel? Moet ik me steeds schuldig voelen als ik nog steeds vlees eet en niet altijd voor fair trade ga?
‘Laat me beginnen met de vraag te stellen of het verkeerd is om je schuldig te voelen bij zo veel onrecht in de wereld. God gaat in de Bijbel niet bepaald zachtzinnig om met mensen die onrecht doen en eerlijk gezegd denk ik dat wij in het rijke Westen niet minder dan een bekering nodig hebben van onze destructieve levensstijl. Maar wij sluiten onze workshop wel altijd af met het citaat van hoogleraar Roos Vonk: “Beter inconsequent goed dan consequent fout.” Dit citaat geeft een mooi tegenwicht aan een terecht schuldgevoel: gun jezelf de ruimte om inconsequente stappen te zetten en steeds dichter te komen bij de wereld zoals God die bedoeld heeft.’ ¦
Superwaar. Je volgende stap in duurzaam boodschappen doen
Alfred Slomp. Uitg. Adieu Media, Amersfoort 2019. € 19,99
