Als je wel door de grond kunt zakken: ‘Erkennen dat je iets verkeerd hebt gedaan, is een heel lastige’

Het overkomt vrijwel iedereen weleens. Zo’n moment dat je wel door de grond kunt zakken. Je hebt iets gedaan wat eigenlijk niet oké is. En anderen weten ervan, er wordt over gesproken. Je gezicht verliezen, wat is dat eigenlijk, en hoe ga je ermee om?  

‘Gezichtsverlies gaat over het bewust of onbewust overtreden van de wet, een – ongeschreven – regel, persoonlijke beloftes of al dan niet persoonlijke waarden.’ Aan het woord is Leni Kruijs, psychosociaal therapeut en systeemtherapeut in haar eigen praktijk Sela, in Moordrecht. ‘Gezichtsverlies kan iedereen overkomen. We kennen het uit de politiek, uit bestuurlijke kringen, maar het kan jou en mij net zo goed gebeuren. 

Iedereen die vanuit zijn of haar positie of verantwoordelijkheid dingen doet die de veiligheid en het vertrouwen – de hechting – tussen mensen in gevaar brengt. Als zo’n misstap openbaar wordt, verlies je je gezicht. Je loopt een deuk op in je zelfbeeld of het beeld dat anderen van je hebben loopt een deuk op. Iemands aanzien wordt aangetast, met als mogelijk gevolg dat men minder respect voor je heeft.’ 

geweten

Het lastige volgens Kruijs: ‘Het gevoel gezichtsverlies te lijden, heeft alles met de beleving van het individu te maken. Stel een schaatser rijdt niet het record dat hij en zijn fans verwacht hadden. Dan kan dat voor die schaatser als gezichtsverlies voelen. Toch is dat niet wat hier bedoeld wordt, bij de meeste fans zal hij namelijk niet in aanzien dalen. Gezichtsverlies heeft daarom ook te maken met schuld. 

Een zwaar woord, dat pas waarde krijgt als je geweten gezond functioneert. Er moet iets gebeurd zijn wat zichtbaar is voor de omgeving en het vertrouwen aantast. Gezichtsverlies speelt zich daarom altijd af op het vlak van relaties. Stel, je vertrouwt iets toe aan een collega, en zij vertelt het verder, terwijl je hebt gevraagd dat niet te doen. Of je stuurt – zoals mij een keer gebeurde – een mail aan cliënten die elkaar niet kennen en ook niet hoeven te kennen, maar vergeet hen in de bcc te zetten. 

Dan schend je de vertrouwensregel, er vindt plichtsverzuim plaats. Wordt dat openbaar, dan schaam je je natuurlijk verschrikkelijk, tegenover meerdere mensen. Maar erkennen dat je iets verkeerd hebt gedaan, is in onze tijd en samenleving een heel lastige. We hebben het liever over rechten: ik heb recht hierop en daarop.’ 

zelfreflectie

‘Gezichtsverlies vraagt om zelfreflectie’, zegt Kruijs. ‘Is er inderdaad iets misgegaan? Hoe heeft dat kunnen gebeuren? Welke keuzes heb je gemaakt, en waarom? Het is mooi als daar berouw uit voortkomt. Het inzicht dat de ander door jouw toedoen iets is kwijtgeraakt; het vertrouwen in jou, zodat de ander zich emotioneel veilig kan voelen. Zelfreflectie impliceert daarom empathie, het in- en aanvoelen van de ander. Iets wat je niet per se leert tijdens een studie of loopbaan, maar al aan de keukentafel, in het huisgezin.’

verloren zoon

Gezichtsverlies, is dat iets wat voor altijd blijft? Kruijs denkt van niet. ‘Het onderlinge vertrouwen kan hersteld worden als er recht wordt gedaan: schuld bekend, excuses aangeboden. Weet je, we leven in een tijd waarin we het liefst onze eigen wet en onze eigen spelregels bepalen, terwijl we er als de kippen bij zijn als een ander gezichtsverlies lijdt. Herlees liever het verhaal van de verloren zoon. Hij erkende schuld, zei: ‘Ik ben niet meer waardig’. En wat zei zijn vader? Precies.’ 

Leni Kruijs. beeld Dirk Hol