Zes typen lastige bazen, en hun handleiding: hoe kun je met je leidinggevende omgaan?

‘Mensen verlaten geen banen, ze verlaten bazen’. Vijf minuten scrollen op LinkedIn en er komt geheid een meme met die boodschap voorbij. Eronder steevast een aantal jubelreacties, waarin gefrustreerde werknemers beamen ‘hoe waar dit is’.

Wat iedereen allang wist, bleek twee jaar geleden ook uit het Intermediair Imago Onderzoek: meer dan een kwart van de hoogopgeleiden die actief op zoek zijn naar ander werk, doet dat vanwege zijn of haar leidinggevende. Vooral mannen botsen nogal eens met hun baas, zij zoeken 50 procent vaker naar nieuw werk vanwege hun manager dan vrouwen.

Maar er is een andere oplossing. Met je baas leren omgaan bijvoorbeeld. Daarom hier de verschillende soorten managers en hun handleiding op een rij.

de druk-druk-drukbaas

Soms vraag je je af of je eigenlijk wel een baas hebt, want je ziet diegene nooit. Helemaal wanneer je thuiswerkt, lijkt hij of zij je compleet te zijn vergeten. Je kunt je echt verloren voelen door een leidinggevende die veel te druk is en dus weinig tijd heeft voor jou.

De handleiding: ‘De baas die te druk is, is een klassieker, daar hoor ik zelf ook bij’, lacht Martin Euwema, hoogleraar arbeids- & organisatiepsychologie aan de KU Leuven en schrijver van boeken als Conflictmanagement en mediation (2017).

Wie een drukbezette baas heeft, kan het best beginnen met bedenken wat eigenlijk te verwachten valt van de manager. Euwema tipt om je eens in hem of haar te verplaatsen. ‘Is het een team met vijf mensen en hebben jullie elke ochtend een moment om de dag te bespreken? Of geeft je manager leiding aan nog veertig anderen? 

In dat laatste geval kun je wel teleurgesteld zijn dat je leidinggevende niet dagelijks met je praat, maar dat gaat echt niet lukken.’ Denk vooral niet dat het aan jou ligt. Of dat je niet belangrijk genoeg bent, want dat is zelden het geval. Probeer de zonnige kant ervan te zien. Omarm hoeveel autonomie je hebt. Euwema: ‘Vaak vindt zo’n leidinggevende het alleen maar prettig dat je je eigen plan trekt.’ Toch behoefte om even te sparren? Vraag dan je collega’s.

de micromanager

Kenmerkend voor de micromanager: controledrang. De micromanager is iemand die altijd in de cc wil staan. Die je exact een half uur nadat je met lunchpauze bent gegaan een bericht stuurt of je alweer terug bent. 

Hij of zij wil dat alles wat je produceert éérst langs hem of haar gaat, terwijl dat niet de gebruikelijke gang van zaken is. En je baas wil dat taken precies op een bepaalde manier worden uitgevoerd, in plaats van te kijken naar de uitkomst. Zeker als er gewerkt wordt op afstand, komt het slechtste in de micromanager naar boven, omdat de leidinggevende niet meer ziet of je achter je bureau zit.

De handleiding: tja, hoe ga je met iemand om die constant in je nek zit te hijgen? Wegslikken werkt alleen op de korte termijn. Tot de bom barst en er ineens een arbeidsconflict is.

Een mogelijke oplossing: je baas laten weten hoe ineffectief zijn stijl van leidinggeven is. Micromanagen is dodelijk voor de productiviteit, schrijft Harry Chambers in zijn boek My way or the highway: the micromanagement survival guide (2004). Doordat de manager constant boven op de medewerkers zit, worden zij boos, gefrustreerd, gestrest en uiteindelijk raken ze gedemotiveerd. Ironisch, want de micromanager wil juist dat iedereen zo productief mogelijk is. Heb je niet het lef om je baas dit boek cadeau te doen? 

Moedig in ieder geval niet het natuurlijke gedrag van deze manager aan. Vraag dus niet voor elk pietluttig dingetje toestemming, maar doe het gewoon. Het is wel slim regelmatig updates te sturen. Als je afspreekt hoe vaak je dit doet, werk je aan het vertrouwen en word je na een tijdje minder vaak tussendoor lastiggevallen.

de baas die minder weet dan jij

Online-marketeer Laura* (25) kreeg een baas die ondanks haar gebrek aan kennis – of misschien juist daardoor – per se zelf alle beslissingen wilde nemen. ‘Zij wist niets van sociale media. Zo moest ik haar uitleggen hoe apps zoals Instagram werken. Ik was het vaak ook niet eens met haar beslissingen. Als ik aankaartte dat haar keuzes onverstandig waren, wilde ze daar niet naar luisteren’, zegt Laura. ‘Uiteindelijk werd mijn contract niet verlengd.’

De handleiding: ‘Er zijn veel leidinggevenden die inhoudelijk minder weten dan hun werknemers en dat is meestal ook prima’, zegt hoogleraar Euwema. Wie het vervelend vindt meer kennis te hebben dan de baas, moet volgens hem vooral de verwachtingen bijstellen van wat een baas allemaal moet kunnen. Een baas is immers geen superheld. Kijk naar wat je baas wél kan. Misschien is hij of zij wel heel goed in het regelen van bepaalde middelen of in het stroomlijnen van processen. Voor inhoudelijke kwesties kun je dan het beste bij collega’s terecht.

De situatie is natuurlijk lastiger als je baas zelf niet wil toegeven dat hij of zij minder weet dan jij. Wat kun je doen als je baas niet door de mand wil vallen? Volgens Euwema is de truc de baas te laten denken dat dingen eigenlijk zijn of haar idee waren. Praat daarom vooral in ‘wij’-termen en zeg dingen als ‘zullen we het zo en zo aanpakken?’ Heeft je baas een slecht idee, dan is het bijna nooit zinvol de strijd aan te gaan. Je kunt wel voorstellen eerst een experiment te doen.

de draaikont

In december had je afgesproken dat je in april loonsverhoging zou krijgen, maar als het eenmaal zover is, heeft je baas daar ‘geen actieve herinnering’ meer aan.

De handleiding: als je manager ineens terugkomt op een besluit, voel je je waarschijnlijk verontwaardigd. Euwema snapt dat, maar hij ziet het zelf niet zo somber in. ‘Waarschijnlijk is die baas helemaal niet onbetrouwbaar, maar vooral vergeetachtig.’ Ga er niet van uit dat je baas alles bijhoudt, maar documenteer zelf. En neem ook niet klakkeloos aan dat die afspraak inderdaad wordt nageleefd, meent hij. ‘Dat is een wat te optimistische instelling.’ 

de baas die vooral zichzelf graag hoort praten

Johan* (34), coördinator bij een uitgeverij, komt geregeld gefrustreerd uit vergaderingen. Als zijn leidinggevende vraagt of iemand nog een idee heeft, lijkt het vooral een toets. ‘Dan roept ze dingen als ‘ja, dat was het goede idee!’, alsof je moet raden wat zij al heeft bedacht’, zegt hij. Sowieso luistert zijn baas niet naar de suggesties van Johan en zijn collega’s, ze heeft liever zelf het woord en reageert ongeduldig als anderen niet direct haar visie omarmen.

De handleiding: je kunt ervoor kiezen tijdens de monoloog van je baas eindelijk die stapel onbeantwoorde mails weg te werken. Of om naderhand je onvrede bij collega’s te uiten. Logisch, meent Eric Molleman, hoogleraar economie en bedrijfskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘Mensen durven ergernissen over managers vaak niet bij de leidinggevende zelf aan te kaarten, omdat ze bang zijn daar later op afgerekend te worden.’

Bij elkaar klagen ligt daarom meer voor de hand. Roddelen over de baas vindt hij niet per se fout. Bevestiging én de wetenschap dat je niet de enige bent die zich opvreet, helpt je de situatie te accepteren. Als collega’s net zo gefrustreerd zijn als jij, kan het slim zijn een teamevaluatie te doen, vindt Euwema. ‘Dit is typisch iets wat je beter in een groep kunt aankaarten dan alleen. Vraag bijvoorbeeld bij de hr-afdeling of er een teambuildingactiviteit valt te organiseren.’

Een te zwaar middel? Johan probeert de situatie met zijn leidinggevende vaak op te lossen door een flauwe grap te maken als zijn manager weer eens ellenlang aan het woord is. Euwema voegt er nog een tip aan toe: ‘Vooral wel reageren als ze een ‘retorische vraag’ stelt, anders weet je sowieso dat ze de tijd wel vol praat.’

de showsteler

Deze leidinggevende doet alles om zélf te scoren. Als iets goed gaat, is het de verdienste van de manager. Zodra dingen misgaan, schuift hij of zij echter de schuld af op het team.

Een extreem voorbeeld van zo’n narcistische leider is Travis Kalanick, voormalig CEO van taxidienst Uber. De topman vroeg net iets te veel aandacht voor zijn eigen persoon en legde problemen buiten zichzelf. Zo zorgde hij ervoor dat vrouwen die in het bedrijf te maken kregen met seksuele intimidatie door personeelszaken niet serieus werden genomen. Ook kreeg hij het aan de stok met chauffeurs nadat hij de tarieven had verlaagd en schoof de schuld af op de markt.

De handleiding: wat je in ieder geval niet moet doen, is in je eentje de kastanjes uit het vuur halen. Beter is om de situatie in teamverband aan te kaarten bij de hr-afdeling, de ondernemersraad of de vakbonden.

Euwema: ‘Dit is een van de weinige situaties waarin je sterk moet overwegen om wel weg te gaan. Met een narcistische leider in gesprek gaan is niet mogelijk, hij of zij is niet te veranderen en jij bent geen redder.’ Hij benadrukt dat je vooral goed moet documenteren wat de baas allemaal doet en laat de autoriteiten maatregelen treffen.

Bij minder extreme gevallen kan het nog een idee zijn om vaker je eigen successen te delen. ‘Stel, jij hebt een project afgerond en je krijgt enthousiaste reacties van mensen, deel die dan. Vaak krijg je dan wel een compliment van de baas. Denk niet te snel dat het opschepperig is, het gaat erom dat je deelt wat je hebt gepresteerd. Ga er ook niet van uit dat je manager alles wel ziet, want dat is niet zo.’

Tot slot een advies voor alle types. ‘Neem bazen niet al te serieus’, zegt Euwema. ‘Maak een grapje, trek je eigen plan. Over het algemeen kom je daar het verst mee.’

* Vanwege privacyredenen zijn niet de echte namen van de werknemers gebruikt.