Zelfs de slimste mens kan wat de Schrift betreft ongeletterd zijn
De paus is productief deze dagen. De nieuwe sociale encycliek die hij op 3 oktober het licht deed zien trekt natuurlijk de meeste aandacht. De bisschop van Rome keert zich tegen het huidige economische systeem en voert een profetisch pleidooi om de wereld te helpen genezen. Maar niet minder profetisch is de apostolische brief die op 30 september verscheen, de sterfdag van kerkvader Hiëronymus. Deze brief draagt als titel Scripturae Sacrae Af ectus, ‘Liefde voor de heilige Schrift’ en roept de mensheid op om zich opnieuw in haar eigen spirituele en culturele erfgoed te verdiepen.
Aan Hiëronymus (ong. 345–420) heeft de kerk de Vulgaat te danken, de Latijnse bijbelvertaling die voor de kerk eeuwenlang gezaghebbend is geweest. Zijn intense liefde voor de Bijbel en zijn brandende ijver om deze voor anderen te ontsluiten, inspireren ook vandaag nog. Zelf was Hiëronymus in de klassieke letteren geschoold, maar om ook het Oude Testament in de grondtaal te lezen maakte hij zich het Hebreeuws eigen, al kostte hem dat moeite. Met zijn pleidooi voor een historisch-grammaticale exegese werd hij bovendien de vader van de studie van de bijbelvakken.
De paus signaleert vandaag een toenemende ongeletterdheid, een ontstellend gebrek aan vaardigheden om goede verstaanders van de Schrift en geloofwaardige uitleggers van onze eigen traditie te zijn. Treffend in dit verband is zijn verwijzing naar Jesaja 29 vers 11 en 12: ‘Elk visioen is voor jullie als een tekst van een verzegeld boek, dat aan iemand die kan lezen wordt voorgelegd met de vraag: ‘Lees die eens’, waarop hij antwoordt: ‘Dat gaat niet, het is verzegeld.’ Of als het wordt voorgelegd aan iemand die niet lezen kan: ‘Lees die eens’, dan zal hij zeggen: ‘Ik kan niet lezen.’’ (NBV).
Dit bijbelwoord dat de profetieën van Jesaja al in een bepaalde boekvorm veronderstelt (vergelijk Jesaja 8 vers 16), stelt zowel onkunde als onwil aan de kaak. De vraag van de Ethiopiër uit Handelingen 8 vers 31 om hulp bij het lezen en begrijpen, mag vaker gesteld worden. De Bijbel is inderdaad geen eenvoudig boek. Oordelen als die van Maarten van Rossem dat het Oude Testament ‘totaal krankjorum, gewelddadig en idioot’ is (De Slimste Mens, 5 augustus 2020) zijn dan snel uitgesproken. Zelfs de slimste mens kan wat de Schrift betreft ongeletterd zijn.
Behalve dat de paus vooral jonge generaties opwekt hun eigen erfenis te onderzoeken, wijst hij ook op de taak van theologische faculteiten. In het voetspoor van Hiëronymus zouden die een grotere nadruk mogen leggen op het verstaan van de Schriften en studenten primair vaardig moeten maken in het uitleggen van teksten en in de bijbelse theologie als geheel. En niet alleen gelovigen moeten voorzien worden van bronnen die helpen om de Schriften te ontsluiten. Dat is een onmisbare dienst aan de samenleving als geheel. Meer inzicht in de Bijbel helpt ook om de eigen cultuur en zichzelf te leren verstaan.
Ik ben mijn broeder in Rome dankbaar voor dit profetisch geluid, ook met het oog op verschillende kerkelijke synodes die op dit moment gehouden worden. Kan zijn brief nog aan de synodestukken worden toegevoegd? De oproep aan het slot, om ons toe te vertrouwen aan Maria, neem ik dan wel voor lief. Deze brief biedt tegenwicht als kerken alleen verantwoordelijkheid voelen voor het ondersteunen van de eigen predikantenopleiding. Alsof de ontwikkeling van bredere programma’s geen kerkelijke steun verdient. In een tijd van toenemende ongeletterdheid is mij dat veel te naar binnen gekeerd. Theologie die zich laat voeden door intense liefde voor de heilige Schrift en scholing biedt in een breed pallet aan vaardigheden hoe de Schrift te verstaan, is een christelijke dienst aan de samenleving als geheel.
Jaap Dekker is bijzonder hoogleraar 'Bijbelonderzoek en christelijke identiteit'. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.
