Liedboek of Opwekking, muziek is overal in de kerk een discussie

Utrecht

Dat komt naar voren uit een onderzoek onder gemeenten en parochies uit de volle breedte van kerkelijk Nederland. Het orgel gaat nog steeds voorop in de begeleiding, zo blijkt. Maar de papieren bundel is op de terugtocht: in ongeveer de helft van de gemeenten worden de liederen op een beamer gepresenteerd.

Het onderzoek is uitgevoerd door het Nederlands Dagblad in samenwerking met Hanna Rijken, als liturgiewetenschapper verbonden aan de Protestantse Theologische Universiteit en het Rotterdams Conservatorium Codarts.

Het was afgelopen maand zeven jaar geleden dat het Liedboek. Zingen en bidden voor huis en kerk verscheen. Het heeft in zes op de tien kerkelijke gemeenten ingang gevonden.

Maar het ‘oude’ Liedboek voor de kerken uit 1973 is niet overal verdrongen. Dat is ook nog in een kwart van de kerken in gebruik, waaronder een op de drie hervormde en bijna de helft van de gereformeerde PKN-gemeenten.

Na het Liedboek van 2013 kwamen er meer nieuwe bundels. Het Evangelisch Werkverband in de PKN kwam in 2015 met Hemelhoog. Daaruit wordt in ongeveer net zo veel gemeenten gezongen als uit zijn voorganger, de Evangelische Liedbundel. Later dat jaar kwam Weerklank, een bundel voor de Gereformeerde Bond binnen de PKN. Daaruit wordt inmiddels in bijna de helft van de gemeenten in die kring gezongen. Maar niet alleen daar: ook in een op de drie Christelijke Gereformeerde Kerken.

verschilpunten

Opvallend is dat het niet uitmaakt waar je je in kerkelijk Nederland bevindt - vrijwel overal zijn discussies over muziek in de kerk. Bijna de helft van de gemeenten en parochies geeft aan dat er in het voorgaande jaar - de enquête is ingevuld in de loop van 2019 - daarover bij hen discussie is geweest.

De verschilpunten lopen dan uiteen. In rooms-katholieke parochies gaat het bijvoorbeeld over de rol van koren in de liturgie, ook vanwege de vergrijzing: veel koorleden raken op leeftijd en aanwas van onderop blijft veelal uit.

In de Gereformeerde Gemeenten in Nederland worden enkel berijmde psalmen gezongen en meest op hele noten; daar kan discussie zijn over het orgelspel voor de dienst: mag de organist dan wel de melodie van een gezang spelen, of een ritmische psalmbewerking?

In de Hersteld Hervormde Kerk zijn discussies over het tempo van de gemeentezang en het zingen van gezangen. In de Oud-Katholieke Kerk kan het erover gaan of Taizé-liederen geschikt zijn. In de Gereformeerde Bond binnen de PKN wordt gesproken over wel of niet ritmisch zingen en het wel of niet zingen van gezangen, naast de psalmen.

In de bredere Protestantse Kerk gaat het vaak over het omgaan met verscheidenheid in de gemeente, in stromingen en in generaties. De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt hebben het over evangelische liederen. In de Nederlands Gereformeerde Kerken kan het gaan over de vraag of een drumstel in een kerkdienst past.

Diverse vrijgemaakte kerken, maar ook pinkstergemeenten melden discussies over het volume van de band. In baptistengemeenten kan de discussie gaan over het zingen alleen uit Opwekking of ook andere liederen.

De hoofdorganist van een protestantse gemeente vertelt: ‘Door de fusie van drie wijkgemeenten is de gemiddelde muzikale voorkeur verbreed. Dit heeft tot gevolg gehad dat er meer muzikale stijlen worden geïntroduceerd, variërend van ‘klassieke’ liturgie tot oecumenisch en laatst zelfs inclusief een latin jazz-mis.’

omslag gemaakt

‘We hebben de afgelopen tien jaar een omslag gemaakt van alleen psalmen en een beperkt aantal gezangen in de dienst naar wat meer variatie’, verwoordt een pianist in een vrijgemaakt-gereformeerde kerk. ‘Niet iedereen is daar blij mee, terwijl sommigen anderen juist nog veel meer nieuws willen zingen. Onze dominee gaat daar heel wijs mee om: veel variatie, altijd psalmen en kerkliederen in de dienst, maar ook een kinderlied en wat Opwekking en dergelijke.’

Een predikant uit een van de kleine gereformeerde kerken tekent aan: ‘Het is voor iedereen behelpen. Muziek is niet meer de universele taal die het ooit was.’

zingen verheft de ziel

Muziek in de kerk is voor mensen belangrijk, blijkt uit veel reacties in het onderzoek. ‘Kerkmuziek helpt om de lofzang gaande te houden en geeft woorden aan de inhoud van ons geloof’, zegt een predikant uit de Gereformeerde Bond. ‘Door te zingen verheft de menselijke ziel zich tot God en kan het geloof verinnerlijkt worden. Ik zou geloven niet uithouden zonder te zingen.’

Het onderzoek wordt verder gepresenteerd op vrijdagmiddag 2 oktober tijdens een feestelijke bijeenkomst in Amersfoort. Er verschijnt dan ook een wetenschappelijke publicatie in het vakblad voor kerkmusici Muziek en Liturgie en mogelijk in een theologisch tijdschrift.