Paus verrast met open brief aan ongelovige criticus

'Vergeeft de christelijke God ook hen die niet geloven en die het geloof ook niet zoeken?' Het was op 7 juli een van de lastige vragen die Eugenio Scalfari, voormalig leider van de Italiaanse Sociaaldemocratische Partij en oud-hoofdredacteur van de bekende krant La Reppublica, aan de paus richtte in een opinieartikel in 'zijn' krant. 'Ik geloof niet, dat hij mij zal antwoorden', schreef Scalfari erbij. In een tweede artikel, begin augustus, voegde hij nog wat vragen aan de eerste reeks toe, omdat hij 'als ongelovige toch altijd gefascineerd ben geweest door Jezus van Nazareth'. Tegelijk is de 89-jarige Scalfari ervan overtuigd dat 'God een troostbrengende uitvinding van het menselijk verstand is'.

Tot ieders verrassing heeft paus Franciscus wel degelijk antwoord gegeven, in een uitvoerige brief die ook in La Reppublica is gepubliceerd.

'Zeer geëerde doktor Scalfari', begint de paus zijn brief, waarin hij de aandacht voor de geloofsvragen zegt te waarderen. Letterlijk antwoord op de vaak filosofische vragen geeft de paus niet altijd, maar hij legt de nadruk op de noodzaak van het elkaar begrijpen en met elkaar spreken van ongelovigen en gelovigen. 'In de moderne geschiedenis zien we een paradox: het christelijk geloof dat door zijn nieuwe boodschap en belang voor het leven van de mensheid vanaf het begin wordt uitgedrukt door het symbool van het licht, wordt vaak bestempeld als de duisternis van het bijgeloof die de tegenstander is van het licht van de rede'.

ontmoeting

Dus is er nauwelijks contact en zeker geen discussie tussen de christelijke kerk en cultuur aan de ene kant en die van de Verlichting aan de andere kant. 'De tijd is gekomen', stelt Franciscus, 'voor een open dialoog zonder opvattingen vooraf die de deur naar een serieuze en zinvolle ontmoeting opent'.

Zelf gaat hij in zijn brief die dialoog aan door dicht bij de eigen ervaring te blijven. 'De waarheid die door het geloof wordt beleden, wordt gevonden in liefde'. Daarom neemt het geloof toe 'in het samenleven dat de ander respecteert'.

De paus zegt dat zijn geloof 'begon met een ontmoeting met Jezus. Een persoonlijke ontmoeting die mijn hart raakte en richting gaf en een nieuwe betekenis aan mijn bestaan'. Toch is dat geloof geen strikt persoonlijk zaak, want 'die ontmoeting was mogelijk gemaakt door de gemeenschap van geloof waarin ik leefde en waarin ik toegang vond tot de wijsheid van de Schrift'.

De vragen van Scalfari zijn theologisch behoorlijk ingewikkeld, ook rond het Joodse volk, waarvan hij zich afvraagt of Gods beloften aan hen zijn vergeten. Nee, stelt Franciscus, net zoals de Joden hun geloof hebben behouden, bleef God geloven in het verbond dat hij met Israël heeft gesloten. De kerk en de mensheid, zo stelt hij, kunnen de Joden 'nooit genoeg dankbaar zijn voor het feit dat ze hun geloof hebben vastgehouden'.

Al de gestelde vragen benadert Franciscus vooral vanuit wat hij ziet als het leidende karakter van het geloof: God onbegrensde barmhartigheid. 'Krijgt iemand die niet gelooft, het geloof niet zoekt en naar de leer van de kerk zondigt, toch genade', zo vroeg Scalfari. Het is een fundamenteel gegeven dat God geen grenzen kent in zijn genade voor wie met een eerlijk hart genade vraagt', begint de paus, om daaraan toe te voegen dat 'de kwestie voor de ongelovigen is dat ze naar hun geweten handelen'. Dat houdt voor gelovigen en ongelovigen in dat ze moeten beslissen over wat goed of fout is. 'De goedheid of het zondige van ons gedrag hangt van die beslissing af'.

opgestaan

Maar belangrijker dan de antwoorden op deze filosofische geloofsvraagstukken is volgens Franciscus de boodschap dat 'Jezus is opgestaan, niet om te triomferen over hen die hem geweigerd, maar om te verzekeren dat Gods liefde sterker is dan de dood, de genade van God groter dan iedere zonde en dat het de moeite waard is om iemands leven helemaal te geven om te getuigen van dit grote geschenk'.